Maartje Wortel, Jonathan Coe, Eva Meijer & Michel Houellebecq (de boekbesprekingen in de week van 27 maart 2019)
01 april 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week aandacht voor Maartje Wortel, Michel Houellebecq, en verder: Tonke Dragt, Anneke Brassinga, Andrew Pettegree, Arthur Der Weduwen, Olga Tokarczuk, Dalia Grinkeviciute (Trouw), Jonathan Coe, Jules Montague en Maarten Boudry (de Volkskrant), Sander Schimmelpenninck & Ruben van Zwieten, Ambrose Bierce en Andrew Roberts (Het Parool), Sjeng Scheijen, Dave Eggers, Wendy Brown, Anna Burns (NRC), M.M. Schoenmakers, Eva Menasse en Bert van Roermund (De Groene Amsterdammer), Yascha Mounk, Jan Willem Stutje, Eva Meijer en David Cesarani (Nederlandse Boekengids).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
'Netflix maakt zeven of acht afleveringen. Elke aflevering heeft een cliffhanger. Dus ze moeten er heel wat bij verzinnen. Een paar dingen heb ik direct verboden. Er komen geen martelingen in! Ze wilden de schildknaap Piak eruit schrijven maar ik zei: Piak blijft. En ze wilden de afkomst van Tiuri interessanter maken. Daar was ik tegen, hij is een gewone jongen. Kinderen moeten denken: het kan mij ook overkomen. Zal ik me aan de belofte houden?' Bij uitzondering, vanwege de verfilming van De brief voor de koning, liet Tonke Dragt zich interviewen, door Sybilla Claus. Een mooi gesprek met de bevlogen 88-jarige.
Verderop, op de wetenschapspagina: Nicole Lucas in gesprek met Gina Rippon (The Gendered Brain). 'Het gaat om de gevolgen van dat geloof, van het idee dat je het maar hebt te doen met de hersenen waarmee je bent geboren, dat het betekent dat het je ontbreekt aan de capaciteiten om een exacte wetenschapper te worden of zakelijk leider of een meelevend mens. Daar worden mannen noch vrouwen beter van. We moeten veel meer kijken naar het individu in plaats van als eerste filter gebruiken of iemand een man of een vrouw is.'
In Letter & Geest een fragment uit Tim Fransens Maand-van-de-Filosofie-essay Het leven als tragikomedie, maar ook weer als vanouds Janita Monna over poëzie. Over Anneke Brassinga's Verborgen tuinen [fragment]: 'Maar wat er vervolgens op papier staat vraagt misschien wel om totale overgave van de lezer. Omdat het zó allesomvattend is. Zeggen dat dit poëzie is over wat is en wat blijft, over leven en over vergankelijkheid en hoe wat eens was nooit zomaar verdwijnt, doet de bundel tekort. Al was het maar omdat de dichter het zoveel mooier kan zeggen.'
Arjan Visser sprak Michel Houellebecq (Serotonine [fragment | onze recensie]). Of eigenlijk: hij maakte hem mee. 'Ik voelde me als de loco-burgemeester die een nukkige bejaarde met z’n honderdste verjaardag kwam feliciteren. Het ging dan ook al snel over fysieke klachten. De schrijver mopperde dat hij zijn tijd tegenwoordig vooral besteedde aan het bestrijden van lichamelijk verval en het frequenteren van begrafenissen.'
Inhoudelijker is Paul van der Steen, over De boekhandel van de wereld. Drukkers, boekverkopers en lezers in de Gouden Eeuw, van Andrew Pettegree & Arthur der Weduwen [fragment]. 'Het blijft niet bij een inkijk in een lang geleden florerende bedrijfstak. Het boek toont vooral de enorme variëteit aan drukwerk die er in het Nederland van die jaren verscheen en de markt en maatschappij die daarom vroegen,' stelt hij vast. En hij besluit: 'De boekhandel van de wereld is niet alleen een ambitieus boek maar ook een geslaagd ambitieus boek.'
Sofie Messeman dan, over Olga Tokarczuks De Jacobsboeken: 'Het lezen van De Jacobsboeken is een avontuur dat van de lezer 900 bladzijden lang toewijding vraagt. Maar hij komt niet bedrogen uit, want het is een rijk boek, aan lotgevallen, personages, informatie en stilistisch vernuft.' En het Boek van de week is Dalia Grinkeviciuté's Schaduwen over de toendra. Wil van den Bercken: 'Hoe huiveringwekkend de inhoud van het boek ook is, de directe stijl van de schrijfster zorgt ervoor dat je blijft lezen. Dalia schrijft nauwelijks over zichzelf maar over een objectieve gebeurtenis waarvan zij deel uitmaakt.'
Korter:
- Rob Schouten over Walt Whitman, Oud ben ik en jong ben ik: 'Een beetje een bijeengeraapt zootje dagboekaantekeningen maar wie het naast Leaves of Grass leest, peurt er wel een karrevracht aan kleurrijke achtergrondinformatie uit.'
- Beeldboek van de week is Marieke Kuipers' Interieus van herrijzend Nederland.
- Yolanda Entius over Vonne van der Meer, Vindeling [fragment]: 'Drie, vier eindes telde ik. Allemaal plausibel en thematisch to the point, maar het waren er te veel of - en dat zou ook kunnen - Van der Meer nam er te weinig tijd voor.'
- Bas Maliepaard over Sjoerd Kuyper, Bizar: 'Het is een onstuimig boek om je tanden in te zetten [...]: ruim driehonderd bladzijden boordevol ideeën over de wereld en het bestaan, een scheut Shakespeare en een snuf Schopenhauer, vol scherpe maatschappijkritiek, schaterlach-humor, om de paar bladzijden een zin die het noteren waard is en een avontuur dat de titel eer aandoet.'
- Gerard Groeneveld in 'Vandaar dit boek' over Hitlers jongste hoop. Nazipropaganda voor de jeugd. Marijke Laurense interviewde hem: 'Ook in prentenboeken, jeugdboeken en strips dienden de illustraties toen een heel bewust politiek doel. Beelden werken namelijk veel directer dan tekst: een beeld komt patsboem binnen en je begrijpt meestal meteen waar het om gaat.'
De recensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
Greta Riemersma interviewt psychiater Dirk De Wachter over zijn boek De kunst van het ongelukkig zijn dat later dit jaar verschijnt. Eerder publiceerde De Wachter 'Borderline Times - Het einde van de normaliteit, waarin hij betoogde dat de westerse maatschappij voldoet aan alle negen kenmerken van borderline […]. We lijden onder andere massaal aan verlatingsangst, instabiele en intense relaties, onaangepaste agressie, impulsiviteit, zinloosheid en leegte.'
In de Volkskrant van deze week verschijnt ook een recensie van Andrew Roberts' Churchill - De biografie [fragment]. Volgens recensent Sander van Walsum: 'Churchill-liefhebbers hebben het allemaal al eens, of meer dan eens, gelezen of gehoord. Toch gaat de zoveelste biografie van Churchill geen moment vervelen. […] Het leven van Churchill is een film waarnaar je kunt blijven kijken.'
Patrick van IJzendoorn interviewt de auteur achter het boek Klein Engeland [recensie], Jonathan Coe. Dat de Brexit 'het onderwerp vormt van Coe's jongste boek is onvermijdelijk. De 57-jarige staat bekend als de meester van de State of the Nation-roman', schrijft Van IJzendoorn. Met Klein Engeland wil Jonathan Coe 'laten zien hoe de cultuuroorlogen waar we al een decennium mee te maken hebben, en die zich in ons land via de Brexit manifesteren, de levens van gewone mensen hebben veranderd, hoe gezinnen en generaties zijn gespleten'.
Korter:
- Pjotr van Lenteren over de jeugdroman Bizar van Sjoerd Kuyper: 'Kuyper heeft het zeldzame talent om de lezer honderden bladzijden lang op het puntje van de stoel te houden.'
- Arjan Peters over Daniil Charms' Werken [fragment]: 'Je kunt dat niet lezen zonder zelf pijn te voelen, eens temeer nadat je de 600 pagina's hebt genoten met veelal ultrakorte verhalen, sprookjes, gedichten, toneelstukken en brieven van deze volbloed absurdist, van wie tijdens zijn leven alleen kinderverhalen verschenen - geen uitgever waagde zich aan die eigenaardige teksten.'
- Bo van Houwelingen over Manon Uphoff, Vallen is als vliegen [fragment]: 'Uphoff schrijft gekunsteld, op het pijnlijke af, maar in de scènes die er het meest toe doen veel pijnlijker ráák.'
- Sander van Walsum over De Bourgondiërs [fragment | recensie] van Bart Van Loo: 'Hij heeft de wordingsgeschiedenis van de Lage Landen willen schrijven. Maar meer dan een praatjesboek met heel veel tekst is het niet geworden.'
In de rubriek Wetenschap interviewt Ellen de Visser neuroloog Jules Montague, de schrijver van Het onteigende brein. Hierin tekent Montague 'de verhalen van haar patiënten op om te bepalen wat het betekent voor je identiteit als herinneringen verdampen, een persoonlijkheid verandert of het bewustzijn daalt'.
Wetenschapsfilosoof Maarten Boudry schrijft in de opiniekatern dat het steeds beter gaat met de wereld, een optimistische visie die hij ook verkondigt in zijn Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat. 'Nooit eerder leefden zoveel mensen zo lang, vrij, welvarend, gezond en gelukkig als vandaag. Die uitspraak klinkt misschien niet erg diepzinnig, maar ze heeft wel het niet onaanzienlijke voordeel dat ze waar is.'
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
In Het Parool van deze week: Sander Schimmelpenninck en Ruben van Zwieten schreven Elite gezocht, Vera Spaans sprak ze hierover. Schimmelpenninck en Van Zwieten beschouwen de groeiende kloof tussen arm en rijk, het ontbreken van een verantwoordelijke culturele elite en 'meritocratisch zelfbedrog': 'Als een kind van rijke ouders niet meekomt op school, krijgt het bijles en Cito-toetstraining. En als daarna het vwo toch tegenvalt, gaat het naar een peperdure Luzacopleiding. En daarna, hop, door naar het corps. Om vervolgens een dure baan te krijgen op de Zuidas.'
Met het vertaalduo Bindervoet & Henkes bespreekt Maarten Moll de vertaling van de klassieker The Devil's Dictionary [fragment], 'een verzameling van 1851 cynische, satirische, aforistische en duivelse lemma's van de Amerikaanse schrijver Ambrose Bierce'. Over de auteur zegt Henkes: 'Bierce kijkt naar iets zoals het in werkelijkheid is en wat het volgens hem zou moeten zijn. Hij is een aristocratische rebel, een geestverwant van Nietzsche.'
Korter:
- Marjolijn de Cocq schrijft over de samenwerking tussen schrijver Franca Treur en illustrator Olivia Ettema die geresulteerd heeft in de verhalen bundels X&Y en Slapend rijk en de onlangs verschenen roman Regieaanwijzingen voor de liefde [fragment].
- In Naar bed met tipt Gerda Aukes Graaf in Moskou van Amor Towles: 'Graaf in Moskou biedt, behalve een humoristisch verhaal, een wijze kijk op de medemens, op vriendschap en loyaliteit.'
- Hans Renders over Churchill. De biografie [fragment] van Andrew Roberts: 'Je raakt onder de indruk van zijn soepele schrijfstijl, zijn onmetelijke archiefkennis en de gave om de wereldgeschiedenis te verbinden met het leven van een kleine (1,67 meter), bij tijd en wijle knorrige man die als een roze varkentje vanuit zijn bed, gekleed in een flanellen pyjamaatje, zijn secretariaatsmedewerkers de les las.'
- Dieuwertje Mertens over Valeria Luiselli's Archief van verloren kinderen [onze recensie]: 'In haar nieuwe roman is dat precies wat ze probeert te doen: orde scheppen in situaties die haar te veel dreigen te worden, zoals een ontsporend huwelijk en de vermissing van Mexicaanse kindvluchtelingen.'
- Dirk-Jan Arensman over Anna Burns, Melkboer [onze recensie | fragment]: 'Burns benadert de benauwenissen van de Troubles met inktzwarte humor en ze geeft ze, ontdaan van specifieke historische details, tegelijk een tijdloze afschrikwekkendheid én iets opmerkelijk actueels.'
En op de geschiedenispagina: 'Amsterdam is een stad van singles,' zo blijkt uit het boek Ja, ik wil! Verliefd, verloofd, getrouwd in Amsterdam 1580-1810 Van René van Weeren en Tine de Moor over de Gouden Eeuw. Peter de Brock las het boek en ontdekte dat 'uit Amsterdamse ondertrouwakten blijkt dat de manier waarop we relaties (niet) aanknopen de afgelopen eeuwen amper is veranderd'. Daarnaast verwijt Frits Barend in acht bedrijven historicus Ad van Liempt dat hij stelselmatig zijn bronnen verzwijgt.
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
In NRC een stuk van Bernard Hulsman over Sjeng Scheijens De avant-gardisten. De Russische Revolutie in de kunst. 'Net als bij het onderzoek voor zijn Diaghilev-biografie is Scheijen bij het schrijven De avant-gardisten gestuit op veel nieuw materiaal over zijn onderwerp,' schrijft Hulsman. 'Alles wat hij heeft gevonden in de Russische archieven en in de dagboeken en geschriften van niet alleen de twee leiders van de Russische avant-garde, maar ook van hun vele hele en halve navolgers als El Lissitzky, Aleksandr Rodtsjenko, Nadezjda Oedaltsova en Anna Leporskaja, heeft hij aangesmeed tot een indrukwekkend en tragisch verhaal over de opkomst en ondergang van de Russische avant-garde.'
Daarnaast van Thomas de Veen een recensie over Maartje Wortels Dennie is een star [fragment]. 'Woorden en gedachten woekeren wild, passend bij de opzet, maar de vertelling krijgt er ook een laag soortelijk gewicht van: doen deze anekdotes, deze bijzinnen ertoe?' merkt De Veen onder meer op. Auke Hulst las De parade van Dave Eggers: 'De parade is wellicht niet perfect, maar behoort zeker tot Eggers’ beste werk.' En Merijn Oudenampsen bespreekt Wendy Browns Het ontmantelen van de demos. 'Het is mooi dat er nu een Nederlandse vertaling ligt, zelfs al leest deze vaak wat stroef,' stelt hij.
Thomas de Veen sprak voor deze boekenbijlage ook met Anna Burns over haar roman Melkboer [leesfragment | recensie]. '[M]ijn taak is om de wereld in de fictie zo waarachtig mogelijk te maken, kloppend naar zijn eigen regels en logica, zodat ik een emotionele realiteit overbreng. Dat is wat ik in mijn werk het meest beoog: emotionele echtheid. En ik denk dat Melkboer dat is, meer dan een portret van een bepaalde tijd of een bepaalde plek: een emotioneel echte weergave van hoe het was, van de angst, de duisternis, het trauma. Ondertussen probeerden mensen toch menselijk te blijven en lief te hebben, ondanks alles,' zegt Burns onder meer in het interview.
Korter:
- Anne van den Dool over Elvis Peeters, De ommelanden [leesfragment]: Peeters 'slaagt [...] er in De ommelanden wonderwel in alle verschillende perspectiefballen in de lucht te houden, de lezer meevoerend in een tweevoudig aangrijpend verhaal, dat een even weerbarstig als optimistisch einde kent'.
- Sebastiaan Kort over Inge de Bever, Moederland: 'Voor een roman, zoals Moederland in de markt is gezet, is de taal te pover en zijn de onderlinge verhoudingen te weinig suggestief weergegeven. Maar als een vorm van memoires heeft het zeker waarde.'
- Shira Keller over Jonas Karlsson, Het circus: 'Het circus is een gedegen vertelling, het schrijfplezier spat van de pagina’s en dat Karlsson kan schrijven staat buiten kijf. Maar omdat hij zijn personage af en toe wat al te laatdunkend portretteert, ontbreekt het de roman aan diepgang.'
- Rene van Stipriaan over Simone van der Vlugt, Wij zijn de Bickers!: het boek wordt 'nogal ontsierd [...] door slordigheden (zo was keizer Ferdinand niet de zoon van Karel V maar diens broer) en een teveel aan goedkope historische sensatie'.
- Arjen Ribbens over Arthur Brand, De paarden van Hitler: 'Hoe Hitlers lievelingskunst werd teruggevonden, was in grote lijnen al bekend uit vele krantenberichten en de tv-documentaire. Brands op joviale toon opgeschreven reconstructie is daarom niet heel spannend.'
- Sjoerd de Jong over Yochai Benkler, Robert Faris en Hal Roberts, Network Propaganda: Manipulation, Disinformation, and Radicalization in American Politics: 'een monumentale studie naar manipulatie, desinformatie en radicalisering in media en politiek.'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
In De Groene Amsterdammer van deze week spreken Zoran Bogdanović en Irene van der Linde met schrijfster en essayist Dubravka Ugrešić, die een direct verband legt tussen de leegte van de moderne cultuur en het verval van Europa. Over haar essaybundel Europa in sepia zegt Ugrešić: ‘Europa gaat verdwijnen. Het is vergeeld, zoals oude foto’s. Misschien komt er een nieuw Europa uit voort, in blinkende kleuren, maar die glimp die ik zag was zo sterk dat ik niet anders kon dan het boek die titel geven.’
Annemieke Hendriks interviewt de Frans-Duitse journaliste Géraldine Schwarz over haar boek De geheugenlozen, dat zij schreef uit bezorgdheid over het populisme en het toenemende wantrouwen in de democratie. ‘De gevaren van het nationalisme, met de oude heldenvereringen van dien,’ zie je volgens Schwarz steeds meer, ‘de toenemende geheugenloosheid is een groot probleem’.
‘Maartje Wortel lapt in haar nieuwe roman Dennie is een star [fragment] alle regels van haar leermeester Wim Brands aan haar laars,’ en dat pakt goed uit stelt Marja Pruis in de Dichters & Denkers van deze week. Volgens Pruis is Dennie is een star ‘mét al het lachen, een absurd ernstig boek, waarin de schrijver steeds kleinere cirkels draait om de kern van wat het betekent mens te zijn’. Alfred Schaffer wordt aan het denken gezet over wat poëzie is door de dichtbundel Obelisque van Obe Alkema. Alkema's debuut is ‘bewust over the top, oeverloos, afstompend, lyrisch, lelijk, slim, saai, tragisch en soms gewoon melig’ maar met name een ‘gedurfd statement’ volgens Schaffer.
Cyrille Offermans recenseert Serotonine [recensie][fragment] van Michel Houellebecq. Offermans behoort ‘zwak uitgedrukt, niet tot de bewonderaars van Houellebecq’, en Serotonine doet hem ook niet van mening veranderen: ‘In zijn stijlloze folderstijl, grondig gezuiverd van erotiek, intimiteit, suggestie, aarzeling, vertwijfeling en dubbelzinnigheid, kun je de armzalige postproletarische tegenhanger zien van Roland Barthes’ weergaloos geraffineerde “taal van een verliefde”.’
En Casper Thomas, de schrijver van het vorig jaar verschenen De autoritaire verleiding. Over de opmars van de antiliberale wereldorde [fragment], vraagt zich af wat het over Nederland zegt dat Thierry Baudet zoveel mensen aanspreekt. ‘Het succes van Forum voor Democratie toont vooral dat de Nederlandse politieke psyche niet anders is dan elders. In het boek The Authoritairan Dynamic concludeert de Australische psycholoog Karen Stenner dat in iedere samenleving grofweg een derde deel van de witte kiezers “eenheid en samenhang” belangrijker vindt dan “vrijheid en diversiteit”.’
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
