4 vragen aan Margot Dijkgraaf, ‘literair ambassadeur tussen Frankrijk en Nederland’

Welk boek heeft je leven veranderd?

Op mijn achttiende kocht ik, bij een van de bouquinistes langs de Seine in Parijs, L’usage de la parole van Nathalie Sarraute. Het was een pocketuitgave, met korte tekstjes en dito titels (zoals Ton père. Ta soeur of Le mot d’amour). Vaak gaat het in die verhaaltjes om een verteller die in een café zit, flarden beluistert van gesprekken die er om hem/haar heen gevoerd worden, en de relatie tussen die mensen probeert te duiden – iets wat ik in Parijs ook graag doe.
Als kind had ik een antenne voor het duiden van stiltes, intonaties, de toonhoogte waarop dingen werden uitgesproken. Een zin, zo begreep ik al vroeg, betekende eigenlijk nooit alleen wat er gezegd werd. Het ging om de manier waarop die zin werd uitgesproken. De aarzeling, de woordkeus, de toonhoogte, de klank, het ritme – die bepaalden de betekenis van een zin soms meer dan de woorden op zichzelf. Een stilte was eigenlijk nooit onschuldig. In Sarraute vond ik een schrijfster met wie ik me verwant voelde; zij kon dat schitterend verwoorden.

Met welke schrijver zou je op date willen? (En waarom)

Ik zou dolgraag een glas wijn willen drinken met Germaine de Staël, de Frans-Zwitserse schrijfster die (letterlijk) getuige was van de Franse Revolutie. De enige vrouw voor wie keizer Napoleon Bonaparte echt bang was, zodanig dat hij haar uit Frankrijk verbande en haar huisarrest gaf op haar kasteel aan het meer van Genève. Ze was een van de briljantste geesten van haar tijd, grote schrijvers, denkers en politici waren hartstochtelijke bezoekers van haar salons, in Parijs en in Coppet. Ze verhief de conversatie tot een kunst, sprak veel en slim en had, als vrouw, achter de schermen, grote invloed op de politiek en de kunsten. Het lijkt me heerlijk om met haar eens een uurtje door te brengen. In Zij namen het woord wijdde ik al een hoofdstuk aan haar, maar ze liet me sindsdien niet los...

• Lees een fragment uit Zij namen het woord
• Lees een fragment uit Lezen in Frankrijk
• Lees een fragment uit Als je naar dit lied luistert
• 12 vragen aan Lola Lafon, schrijver van Als je naar dit lied luistert
• Webboekverkoper Daan Stoffelsen tipt Bettina Baltschev als vakantieboek
• Lees een fragment uit Een huis dat van ons is van Julia Deck
• Lees de vakantieboekentips van boekverkoper Franse literatuur Renée van Heerwaarden
• Lees de vakantieboekentips van boekverkoper Martin Smit

Welk boek dring je op aan je vrienden?

Opdringen, nee. Maar enorm aanraden, ja. Als je naar dit lied luistert van de Franse schrijfster, componiste, danseres en zangeres Lola Lafon en vertaald door Katrien Vandenberghe, verdient het om door iedereen gelezen te worden. In het kader van een literaire reeks, kreeg Lafon de kans een nacht door te brengen in het Anne Frankhuis, in Amsterdam. Wie wil dat nu, denk je in eerste instantie, en is dat nu niet een beetje overdreven? Die vraag stelt Lafon zichzelf ook, en het leidt tot een indrukwekkend boek, waarbij ze Anne Frank met grote aandacht en respect neerzet en tegelijkertijd haar eigen Joods-zijn omarmt – iets wat ze tot dan toe diep heeft weggestopt. En passant ontdekt ze haar eigen familiegeschiedenis, getekend door de Holocaust en een jeugd in Oost-Europa. Een prachtig boek, dat onze Atheneaum-leesclub twee weken geleden uitriep tot het beste boek dat we het afgelopen jaar lazen.

Maar mag ik ook een vertaling uit het Duits ‘opdringen’, in het kader van de Frans-Duitse verstandhouding? In Zover het oog reikt, (vertaald door Mark Wildschut), neemt Bettina Baltschev ons mee op reis naar acht stranden van Europa, de randen van ons continent, van Scheveningen en Oostende tot aan Benidorm en Lesbos. Daar komen we ook veel kunstenaars en schrijvers tegen, van Jane Austen tot Stefan Zweig, van Raphael Chirbes tot Ida Gerhardt, van Alain Corbin tot Dickens. Het maakt het boek ook tot een kleine cultuurgeschiedenis van Europa, aan de hand van een origineel thema.

Welk boek heeft je hardop doen lachen?

Bizar genoeg wordt er vaak gedacht dat er geen humor zit in de Franse literatuur, dat die altijd moeilijk zou zijn of wollig. Onzin. Neem Een huis dat van ons is (vertaald door Katrien Vandenberghe) of Nationaal Monument (vertaald door Nathalie Tabury), van de jonge Franse schrijfster Julia Deck en je zult lachen én glimlachen. Bovendien zit er ook een element van suspense in, goed gedoseerde maatschappijkritiek en is het erg goed geschreven. Maar vergeet ook de romans van andere Minuit-auteurs niet, zoals Jean Echenoz, Jean-Philippe Toussaint, Tanguy Viel of Laurent Mauvignier – vaak hebben ze ook die typische tongue-in-cheek humor.

Margot Dijkgraaf is literatuurcriticus en auteur. Ze was directeur van het Centre Français du livre bij Maison Descartes en van academisch-cultureel Centrum SPUI25. Van haar hand verschenen onder meer: Lezen in Frankrijk. Een literaire tour de France (2018), Zij namen het woord. Rebelse schrijfsters in de Franse letteren (2020) en Met Parijse pen. Literaire omzwervingen (2020, met Bart Koetsier). Haar laatste boek is In de voetsporen van mijn grootvader (2021). Momenteel is ze (co-) curator van de campagne Alles außer flach in Duitsland, in het kader van het gastlandschap Nederland-Vlaanderen op de Buchmesse in Leipzig 2024, een initiatief van het Nederlands Letterenfonds en Literatuur Vlaanderen.