De 21 beste boeken van de 21ste eeuw (het recensieoverzicht van de week van 4 maart 2020)

In De Groene Amsterdammer Raymond van den Boogaard over Theodor W. Adorno's Aspecten van het nieuwe rechts-radicalisme [fragment]: 'Wellicht is nostalgie dus wel een voorname oorzaak van het onverwachte verkoopsucces van Aspekte des neuen Rechtsradikalismus: heimwee naar een tijd waarin de theorie van het gelijk nog op zijn plaats leek te vallen, als één magistrale conceptie voor van alles. Op zoek naar verklaringen voor de hedendaagse opkomst van rechts-radicalisme lijken we echter op onszelf aangewezen.'

Damy Baumhöer over het vak Nederlands op de middelbare school, Roos van der Lint over een George Sand-leesclub, maar vooral deze week de 21 beste boeken van 21ste eeuw, gekozen door een grote groep professionele lezers. Marja Pruis en Joost de Vries merken op, op basis van de antwoorden van 81 respondenten: 'Allereerst in het door veel respondenten opgemerkte gegeven dat de roman steeds minder als een roman aanvoelt; schrijvers kiezen minder voor de grote opzwepende verhalen, maar beroepen zich ook in fictie steeds meer op essayistiek, op reportage en documentaire.' En: 'Taal, ironie en literair spel zijn niet meer vanzelfsprekend de dominante factoren in een roman, schreven velen: ze zagen juist hoe verbinding met de vraagstukken van deze tijd – over politiek, seks en klimaat – steeds belangrijker werd.' En: 'Er was nog een splijtzwam in de antwoorden: het oprukken van autobiografisch schrijven.'

Interessante observaties, en indrukwekkende lijst, toegelicht met beknopte besprekingen:

1. Joost de Vries over W.G. Sebald, Austerlitz [fragment]: ‘Is het gek dat “de beste roman van de eeuw” zo duidelijk de oorlogstrauma”s van de vorige eeuw als onderwerp heeft? Misschien. Maar misschien ook niet. Veel respondenten gaven aan dat de literatuur steeds essayistischer wordt: Sebald is daar de toonzetter van. En veel respondenten schreven over de vernieuwde interesse in autofictie; nu is Austerlitz geen autofictie, maar het is zeker een spel met het zelf, met hoe mensenlevens geconstrueerd worden door wat wij van onszelf weten en niet weten, en hoe we, zelfs als we het zelf niet doorhebben, speelballen zijn op de politieke en culturele golven van de tijd waar we in leven. Dat is een thema dat nog steeds, en altijd wel, helemaal “van nu” is.’
2. Joost de Vries over over Michel Houellebecq, Onderworpen [recensie | fragment | laudatio]: ‘Lezen ze hier slechts literaire satire, of is het meer dan dat en stelt Houellebecqs fantasie hen in staat hun ergste nachtmerries te ondergaan in de wetenschap dat ze straks het boek weer veilig mogen dichtklappen? Het is in ieder geval het summum van wat fictie te werk kan stellen.’
3. Basje Boer over Rachel Cusk, Outline-trilogie [recensie Kudos | fragment Kudos]: ‘Alle verhalen zijn zwaar van betekenis, als wolken voor een regenbui, maar ze laten zich nooit helemaal grijpen. [...] Duizelingwekkend repetitief, bezwerend zelfs, waarbij je wordt aangespoord om er in hoog tempo doorheen te razen, verlangend naar de ontlading van regen’
4. Kees 't Hart over Jonathan Littell, De welwillenden [fragment | vertalerstoelichting]: ‘Adembenemend. Verschrikkelijk. Prachtig. Hoe moet ik het noemen? [...] Dit is grote literatuur.’
5. Xandra Schutte over Manon Uphoff, Vallen is als vliegen [fragment] | [recensie]: ‘Uphoff heeft een unieke vorm en stijl gevonden. Ze heeft er een vlammend juweel van gemaakt.’
6. Elsbeth Etty over Arnon Grunberg, Tirza [vertalerstoelichting]: ‘Grunberg plaatst die angst midden in het post-9/11-tijdperk, hij maakt de angst tastbaar en inzichtelijk. Hij toont mededogen maar lacht tegelijk de middenklasse in het gezicht uit.’
7. Philip Huff over Jennifer Egan, A Visit from the Goon Squad [fragment]: ‘Egan neemt menselijk falen niet als het eindpunt, maar als beginpunt van waaruit ze bij de oorzaken ervan terechtkomt in de wereld búiten haar personages. Zo maakt ze de wereld groter, niet kleiner, dan haar personages.’
8. Dick Tuinder tekent Cormac McCarthy's The Road [recensie]
9. Maaike Meijer over Valeria Luiselli, Archief van verloren kinderen [recensie | laudatio]: ‘Meer dan welk medium ook kan de roman de drama’s van de wereldgeschiedenis voelbaar maken, zo toont Luiselli aan. Zij laat de grootsheid en de verbondenheid van mensen, grote en kleine, op een onvergetelijke manier zien.’
10. Dick Tuinder tekent Arnon Grunberg, De Asielzoeker
11. Peter Buwalda over Philip Roth, The Human Stain: 'Wat ertoe doet zijn genadeloos goede scènes uit The Human Stain; de veteranen in het Chinese restaurant, Faunia die koeien melkt, het ijsvissen op de laatste pagina's. Wat ertoe doet is dat Zuckerman de dilemma's van Silk de onze maakt. Ook wij worden die man, ook wij denken na over zijn beslissingen, en kennen hem als het boek uit is van haver tot gort.'
12. P.F. Thomése over Michel Houellebecq, De kaart en het gebied [fragment]: 'Deze roman is - net als De wereld als markt en strijd, Elementaire deeltjes en Platform - een schitterende provocatie. Je leest, maar je weet niet wat je leest.'
13. Marja Pruis over Jonathan Franzen, The Corrections: 'Met The Corrections schreef Jonathan Franzen een grandioos epos over verstikkende gezinsverhoudingen wier schaduw zich uitstrekt over de verhoudingen die de gezinsleden later in hun leven aangaan.'
14. & 15. Femke Essink over Nina Polak, Gebrek is een groot woord [recensie | [fragment] en over Niña Weijers, De consequenties [fragment | recensie]: 'Intelligent en empathisch, met oprechte interesse in al het menselijke. Vanuit het besef van hun eigen subjectiviteit proberen ze dieper door te dringen in de complexe werkelijkheid, en ze kiezen daarvoor de romanvorm die bij hun opvattingen over literatuur past.'

16. Arjen van Veelen over Annie Ernaux, De jaren: 'Dat afstandelijke is soms onuitstaanbaar. Ik weet daarom niet of ik dit boek moet straffen of kussen; in elk geval is het een teken des tijds: de ernst, de nonfictie, de afwezigheid van verbeelding, zelfspot, ironie. En het raakte me dus diep.'
17. Gustaaf Peek over Alfred Birney, De tolk van Java: 'Nergens staat er wat er staat. Dergelijk literair vernuft brengt me in de war, maakt me vrolijk, jaloers ook. Deze overrompelende roman geeft me reden om te lezen en te schrijven.'
18. Lodewijk Verduin over Gerband Bakker, Boven is het stil [vertalerstoelichting]: 'Misschien vormt dat wel de grote aantrekkingskracht van Boven is het stil: Bakker heeft een boek weten te schrijven dat zich aandient als een archetypisch verhaal over Nederland.'
19. Ellen Deckwitz over Hilary Mantel, Wolf Hall-trilogie [recensie Wolf Hall | fragment Het boek Henry]: 'Maar niet alleen de invalshoek maakt de Wolf Hall-trilogie een uniek hoogtepunt in de historische fictie. Het is ook de stijl. Veel historische romans staan bol van de wollige taal, maar Mantel zwicht nergens voor bloemrijke beschrijvingen of archaïsche fraseringen. Daardoor doet de vertelling fris aan, modern, en valt er een afstand tussen verhaal en lezer weg.'
20. Sven Vitse over Lieke Marsman, Het tegenovergestelde van een mens [podcast | recensie]: 'Een fascinerend document en esthetisch experiment ineen.'
21. Kim Schoof over Zadie Smith, N/W [recensie]: 'Met NW liet Smith zo op een geraffineerde manier zien wat een kunst het is om individuen in al hun complexiteit te verbeelden. En dat goede romanciers die kunst verstaan.'

De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.