Feminisme is voor iedereen. Echt! Over het vertalen van bell hooks door Anne Marie Koper en Meritha Paul-van Voorden

We lazen Feminism is for Everybody van bell hooks in één adem uit. We wisten precies wat feminisme was. Nu vertalen. Hoe moeilijk kon het zijn? dachten we. We hadden alles helder in ons hoofd zitten. Dat viel dus tegen.

bell hooks opent Feminisme is voor iedereen eigenlijk met haar definitie van feminisme:

Simply put, feminism is a movement to end sexism, sexist exploitation, and oppression.
Simpel gezegd is feminisme een beweging die een einde moet maken aan seksisme, seksistische uitbuiting en onderdrukking.

Het is misschien geen superspannende openingszin maar wel een glashelder statement. Dat past bij de intentie van hooks om een toegankelijk boek te schrijven waarin het feminisme wordt uitgelegd en waardoor iedereen enthousiast wordt gemaakt voor feministische ideeën. Dat doet ze in negentien hoofstukken met elk een eigen invalshoek, van onderwijs tot schoonheidsidealen en van klassenstrijd tot liefde.

Superioriteitsdenken

Nadat we de hoofdstukken hadden verdeeld, stelden we eerst een begrippenlijst samen. En toen kwam er ineens heel wat om de hoek kijken, want hoe toegankelijk hooks ook probeert te schrijven, ze kon niet helemaal om jargon of het feministische discours heen. We hebben veel overlegd en research gedaan. Hoe konden we alles zo toegankelijk en inclusief mogelijk vertalen? Dat was de vraag die we ons voortdurend stelden, terwijl we ons er tegelijkertijd van bewust waren dat taal snel verandert.

Een woord dat het ene moment gangbaar is, lijkt het volgende moment achterhaald. Een goed voorbeeld is ‘white supremacy’. Eerst hadden we dat vertaald met ‘wit racisme’, maar daar waren we niet helemaal tevreden over. Terwijl we bezig waren met de vertaling werd ‘wit superioriteitsdenken’ aan Van Dale toegevoegd. Yes, dat was ’m!

Een snufje De Beauvoir

Al vertalende bleken er meer addertjes onder het gras te zitten. Hoewel hooks niet strooit met namen en citaten grijpt haar werk wel degelijk terug op het werk van andere denkers. Met ‘Feminists are made, not born’ borduurt hooks natuurlijk voort op de beroemde uitspraak van Simone de Beauvoir: ‘On ne nait pas femme, on le devient.’

Dat is in het Nederlands vertaald door Jan Hardenberg als: ‘Je wordt niet als vrouw geboren, maar tot vrouw gemaakt.’ Om die verwijzing naar De Beauvoir te behouden voor het Nederlandse publiek hebben we de zin daarom vertaald als: ‘Je wordt niet als feminist geboren, maar tot feminist gemaakt.’

Het was een eer om Feminisme is voor iedereen te mogen vertalen, het eerste boek van bell hooks voor volwassenen dat in het Nederlands verschijnt (na het kinderboek De binnenkant van mij, vertaald door Sayonara Stutgard). Het boek verdient het om ook hier veel gelezen te worden. En hopelijk zullen er meer titels van hooks volgen!

Anne Marie Koper vertaalt boeken uit het Engels (onder andere van Amia Srinivasan en Katherine Angel) en Duits (onder andere van Wulf Dorn en David Safier). Daarnaast geeft ze les aan de Vertalersvakschool en is ze voorzitter van de Sectie Vertalers van de Auteursbond.

Meritha Paul-van Voorden vertaalt boeken uit het Engels (onder andere van Tia Williams, Aletta Stevens en Vi Keeland & Penelope Ward). Daarnaast geeft ze les in de Nederlandse taal en cultuur aan diverse ministeries in Engeland, coacht ze kandidaten voor het Diploma in Translation, is ze als jurylid betrokken bij de beoordeling van MA-studenten voor de Anglo-Netherlands Society Award en is ze examinator voor het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal van de Taalunie.