Cees Nooteboom, Eva Meijer en Charles-Ferdinand Ramuz (de boekbesprekingen in de week van 10 april 2019)
15 april 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week aandacht voor Eva Meijer, Charles-Ferdinand Ramuz, Cees Nooteboom en verder: Stine Jensen, Ece Temelkuran, Adam Higginbotham, Elizabeth Jane Howard (Trouw), Laura van der Haar, Claudio Magris, Eduardo Halfon, Donna Zuckerberg (de Volkskrant), Gerard Aalders, Maria Vlaar, Fatima Farheen Mirza (Het Parool), Ronald Havenaar, Addie Schulte, Maarten Boudry, Jennifer Nansubuga Makumbi (NRC), Lydia Davis, Manon Uphoff, Barry Hines en Herman Van Goethem (De Groene Amsterdammer).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
'Ik was gaan twijfelen aan het medicijn dat ik zo hartstochtelijk verdedigde in mijn boek en in de media. Toen besloot ik Goeroes te schrijven, om ook de schaduwkanten van spiritualiteit te belichten,' vertelt Stine Jensen over haar beroerde yoga-ervaring aan Alexandra van Ditmars. Ze licht drie lessen uit voor Trouw.
Voor Letter & Geest sprak Pieternel Gruppen met Ece Temelkuran (Verloren land, de zeven stappen van democratie naar dictatuur): 'Laten we geen tijd verliezen met het kijken naar onze verschillen, dat brengt ons nergens. Kijk liever naar de overeenkomsten. In mijn boek toon ik aan dat onder de verwarring een gemeenschappelijk patroon te ontwaren is; er is een rechts-populistische machine aan het werk die in elk land hetzelfde opereert.'
Nicolaas Matsier (De advocaat van Holland [fragment]) denkt na over de historische roman, aan de hand van Marguerite Yourcenars Hadrianus' Gedenkschriften: 'Ik vind het een mooie, koele roman. Maar wat me, misschien nog meer dan de roman, verrast heeft, dat waren die aantekeningen. “Geruime tijd”, schrijft ze, “heb ik me het werk voorgesteld in de vorm van een reeks dialogen, waarin alle stemmen van de tijd zich zouden doen horen.” Het is een verbluffende ambitie: niet minder dan alle stemmen! Zij vervolgt: “Maar hoe ik het ook aanlegde, het detail drukte te zwaar op het geheel, de onderdelen brachten het evenwicht van de totale constructie in gevaar; de stem van Hadrianus ging verloren.”'
Susan Marletta-Hart (Leven met hooggevoeligheid) figureert in de rubriek 'Ik heb een droom', en Janita Monna las Game of poems, door Ellen Deckwitz, Ingmar Heytze en Thomas Möhlmann. Ze is niet overtuigd: 'Mijn serie zal het niet geworden. En eigenlijk weten Deckwitz, Heytze en Möhlmann in deze bundel nergens zo aanstekelijk te schrijven als ze in hun eigen bundels doen.'
Co Welgraven dan, over Adam Higginbothams Nacht in Tsjernobyl. Geschiedenis van de grootste nucleaire ramp ooit: 'In een beklemmend en overrompelend boek beschrijft de Britse journalist Adam Higginbotham tot in detail wat er in die nacht van vrijdag 25 op zaterdag 26 april 1986 gebeurde in reactor 4 van de kerncentrale. [...] Prettig aan dit boek is dat Higginbotham de feiten voor zich laat spreken, hij laat het opgeheven vingertje achterwege.'
'De kracht van Voorwaarts schuilt in Meijers ernst, haar bedachtzame, sensitieve toets. In de tederheid waarmee ze "die voortdurende weerstand die liefde heet" beschrijft, die onbestuurbare, eigenlijk anarchistische prikkel die onafhankelijkheid en vrijheidszin bedreigt. Essayistische passages over manifest en revolutie mengt ze met meer zinnelijke zinnen over de fysieke kwellingen van het aardse boerenbestaan, de verwarrende verlangens naar een geliefde,' schrijft Jann Ruyters over de nieuwe roman van Eva Meijer, Voorwaarts [fragment | onze recensie].
Maar het Boek van de week is Elizabeth Jane Howards Veranderingen [fragment]. 'De subtiele warmte van Howard, haar opmerkzaamheid voor onzekerheden, verwachtingspatronen en loyaliteiten wekken bewondering. Aan de Cazalet-huwelijken mankeert van alles, maar er gaat ook veel goed,' schrijft Laura van Baars. Maar: 'De knappe compositie van de eerste vier delen laat Howard los: alle personages krijgen eigen hoofdstukjes waarin wordt toegewerkt naar een ietwat voorspelbaar einde.'
Korter:
- Rob Schouten over Dave Eggers, De parade: 'Eggers heeft er een kaal, woestijnachtig verhaal van gemaakt, haast een soort mythe. Psychologie is nooit zijn sterkste kant geweest maar hier zijn zijn hoofdpersonen haast statische symbolen geworden. [...] Toch schemert door het hoofdzakelijk ernstige onderwerp Eggers’ onvermijdelijke gevoel voor het absurde en surrealistische door.'
- Mariska van Sprundel over Hesna al Ghaoui, De kracht van angst, lessen van een oorlogscorrespondent voor het dagelijks leven: 'Knappe mix van persoonlijke ervaringen, bijzondere verhalen over andere mensen en populaire wetenschap.'
- Beeldboek van de week is Ode aan de kleinste musea van Nederland door Maartje ter Horst.
- Ronald de Rooy over Cees Nooteboom, Venetië. De leeuw, de stad en het water [fragment | onze recensie]: 'En verder zijn er natuurlijk de prachtige verhalen van Nootebooms dwaaltochten door de stad van vroeger en nu.'
- Ger Leppers over Charles-Ferdinand Ramuz, De grote angst in de bergen [toelichting door de vertaler]: '[Heeft] nog niets aan frisheid ingeboet. [...] Prachtig zijn in het hele boek de natuurbeschrijvingen. Het landschap groeit al snel uit tot een volwaardig personage, met menselijke trekken.'
- Bas Maliepaard over Angie Thomas, Niet te stoppen [onze recensie]: 'Scherp, met veel humor en oog voor het "gewone" puberleven tussen alle ellende door - vriendschap, liefde, jongerencultuur - laat Thomas zien hoe Bri haar eigen stem vindt en zich losmaakt van de (voor)oordelen van anderen.'
- Nicole Lucas sprak Tine De Moor voor de rubriek 'Vandaar dit boek' Ja, ik wil! Verliefd, verloofd, getrouwd in Amsterdam 1580-1810: 'Het onderzoek en dit boek zijn mogelijk gemaakt door een grote groep vrijwilligers. [...] Wat de Amsterdamse registers bijzonder maakt is dat ze goed bewaard zijn gebleven en een beeld geven over een lange periode van alle rangen en standen.'
De recensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
In de Volkskrant van deze week een interview van Maud Effting met Wim en Hans Faber, van oom Hans verscheen het boek ANNE over zijn nichtje Anne Faber en de moordzaak. ‘In het boek beschrijft Hans hoe zowel Elze als Wim na het verdwijnen van Anne niets meer voelt. Als machines opereren. Broer Wim dempt zijn verdriet een tijdlang met sterke drank. Wodka.’
Uit een enquête blijkt dat de meerderheid van de respondenten denkt dat de wereldbevolking armer is geworden in de afgelopen decennia. Deze gedachte toetst Koen Haegen aan de armoedecijfers en hij doet een beroep op vooruitgangsoptimist Steven Pinker en zijn boek Verlichting nu. Pinkers tegenhanger Jason Hickel komt ook aan bod met zijn boek The Divide.
Edwin Krijgsman spreekt met Claudio Magris over de invloed van ouder worden op zijn werk en de bundel Momentopnamen die in Nederlandse vertaling verschijnt. Momentopnamen is een verzameling van stukken die Magris voor Corriera della Sera schreef, Magris: ‘De aanleiding voor die stukjes was steeds een kleinigheid. Alsof er ineens een mooie vlinder de kamer binnenkomt, of juist een grote, vervaarlijke horzel. Het zijn kiekjes, alledaagse taferelen, op zichzelf onbeduidende gebeurtenissen die me aan het denken hebben gezet.’
Korter:
- Arjan Peters over Loslopen van Laura van der Haar: 'Dit boek kan vele therapieën overbodig maken.'
- Wineke de Boer bespreekt De grote angst in de bergen [toelichting van de vertaler] van Charles-Ferdinand Ramuz: 'Zo is deze roman van minder dan 200 pagina's over eenvoudige mensen een epos van Bijbelse proporties.'
- Rob van Scheers over de graphic novel Turing van Robert Deutsch: 'Met zijn beeldverhaal kruipt Robert Deutsch dieper in de ziel van Alan Turing dan The Imitation Game deed, of durfde te doen.'
- Marcel Hulspas bespreekt De hemelschijf van Nebra van Harald Meller en Kai Michel: 'Journalist Harald Meller en archeoloog Kai Michel hadden dan ook geen moeite er een ietwat vette whodunit over te schrijven, compleet met cliffhangers.'
De Poolse bokser van Eduardo Halfon is ‘een uitbundige bundel, rijk aan schitterende zinnen’, volgens Jessica Durlacher, waarin ‘Eduardo Halfon langzaam tot de kern van zijn verdriet’ komt. Durlacher: ‘Maar als je halverwege de bundel ineens stuit op het titelverhaal, “De Poolse bokser”, besef je dat je de échte pijn, die overal onder verborgen ligt, moet zoeken in het verleden.’
Liesbeth van Rossum en Mariëtte Boon schrijven in hun boek Vet belangrijk over de zes grootste misvattingen over vet. Jop de Vrieze licht ze uit. Aankomen na een crashdieet wordt onterecht gezien als karakterzwakte volgens Van Rossum: ‘Mensen denken dat oprecht over zichzelf. Terwijl het komt door meer hongerhormonen, minder verzadigingshormonen en een tragere energieverbranding. Ja, natuurlijk kom je daarvan aan.’
Ingrid Robeyns, filosoof en econoom, stelt dat het te kort door de bocht is om iemands rijkdom gelijk te stellen aan persoonlijke verdienste. In de Volkskrant verschijnt een bewerkte versie van een hoofdstuk uit haar boek Rijkdom. ‘Bovenal roept het idee van “eigen verdienste” de vraag op hoeveel aandacht er in onze samenleving is voor de inherente menselijke kwetsbaarheid.’
Esma Linnemann spreekt met Donna Zuckerberg over haar boek Not All Dead White Men [fragment], waarin Zuckerberg aankaart waarom er zo’n grote belangstelling is voor teksten uit de klassieke oudheid binnen antifeministische kringen. Zuckerberg stelt hierover dat antifeministen middels deze klassieke teksten het idee willen ‘bestendigen dat witte mannen de beschermheren zijn van intellectuele autoriteit, zeker nu die autoriteit wordt bedreigd door vrouwen en mensen van kleur’.
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
In Het Parool van deze week Tommy van der Mee over het nieuwe boek Het instituut van Gerard Aalders. Vanuit zijn werkzame tijd bij het Niod (1993-2010) schijnt Aalders zijn licht op ‘het beeld van het Niod als onafhankelijk Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudie’, een beeld dat volgens hem niet klopt. Aalders beschrijft in Het instituut hoe het Niod ‘een speelbal van politiek Den Haag en het koningshuis’ werd.
Volgens Vlaar is het korte verhaal ‘aan een glorieuze herwaardering’ toe, daarom schrijft zij een pleidooi voor het korte verhaal. Voor haar verhalenbundel Diepe aarde [fragment] ontving Maria Vlaar de Biesheuvelprijs 2019.
Korter:
- Marjolijn de Cocq over de omstreden roman Stella van Takis Würger: 'Würger raakte gefascineerd door de "gruwelijke en complexe" beslissingen die Stella Goldschlag heeft moeten nemen.'
- Thomas Verbogt over Cees Nootebooms Venetië [fragment | onze recensie]: 'Met innige en stralende nauwgezetheid roept hij de stad op en geeft hij er woorden aan, waarvan er nooit genoeg zijn.'
- Dries Muus bespreekt Ooit gelukkig van Nico Dijkshoorn: 'Op grote, veelbelovende momenten kiest hij net iets te vaak voor algemene, niet-beeldende beschrijvingen, en is hij niet zozeer te persoonlijk, als wel niet persoonlijk genoeg.'
- John Jansen van Galen over Addie Schultes De strijd om de toekomst [fragment]: 'Hij begon aan zijn boek "uit verbazing over de grote rol van doembeelden in het denken over de toekomst". Die verbazing blijft tot op de laatste pagina's bestaan.'
Marjolijn de Cocq bespreekt Een plek voor ons van Fatima Farheen Mirza, waarmee zij haar eigen vrijheidsstrijd vocht. ‘Mirza switcht tussen tijden en perspectieven, waardoor je als lezer oplettend moet zijn; dat wordt beloond met het inzicht dat ieder mens zijn eigen verhaal maakt van de geschiedenis en dus ook zijn moverende redenen heeft voor beslissingen die voor anderen onnavolgbaar zijn.’
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
Mark Lievisse Adriaanse las drie boeken die kanttekeningen plaatsen bij hedendaags doemdenken:
- Ronald Havenaar, Naar de bliksem, maar nu nog niet: 'Het pessimisme komt in vele gedaanten, laat Havenaar zien in zijn omvattende ideeëngeschiedenis van het Europees ondergangsdenken, strekkend van Oswald Spenglers Ondergang van het avondland, via de narcistische massamens van José Ortega y Gasset tot de zwartgalligheid van Michel Houellebecq.'
- Addie Schulte, De strijd om de toekomst [fragment]: 'Addie Schultes omarming van onzekerheid is weinig spannend, maar misschien wel het eerlijkst.'
- Maarten Boudry, Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat: 'Boudry’s afwijzing van pessimisme gaat verder. Volgens hem deugt cultuurpessimisme niet omdat de wereld juist vooruit gaat: we hebben het beter dan ooit tevoren.'
Thomas de Veen bespreekt daarnaast Eva Meijers nieuwe roman Voorwaarts [fragment | recensie]. '[B]ehalve romancier is ze een boeiend denker, die in haar boeken genuanceerde en tegelijk radicale ideeën voor het voetlicht brengt,' aldus De Veen over Meijer. Sjoerd de Jong recenseert Ad Verbrugge, Govert Buijs en Jelle van Baardewijks Het goede leven & de vrije markt, het lijvige studieboek voor het vwo-examen filosofie dat vorige week de Socrates Wisselbeker won. De Jong plaatst kanttekeningen, maar het boek bevat volgens hem 'ook heel veel wat een eye opener zal zijn voor geïnteresseerde scholieren die de wat moeizame schrijfstijl van de auteurs voor lief nemen'. En Toef Jaeger sprak met Jennifer Nansubuga Makumbi over haar debuutroman Kintu. 'In mijn boek vindt een waanzinnige daad in een ver verleden plaats, maar op het moment zelf werd die niet als zodanig ervaren. Voor mij is gekte een westerse blik die wordt opgelegd aan Afrika. Wat het Westen ziet als gekte, zien wij als onderdeel van het leven. Ik denk bijvoorbeeld dat we meer dan vijf zintuigen hebben, dat we kennis hebben van wat er niet is. Die kennis is door het Westen onderdrukt omdat die ongrijpbaar was, maar wij waren er van afhankelijk,' zegt Makumbi onder meer in het interview.
Korter:
- Sebastiaan Kort over Jan Cremer, Canaille [fragment]: 'een wild boek, een druistig dagboek eigenlijk, van de papierrol afgescheurde, kostelijke lectuur waarin voorvallen en zinnen te vinden zijn waar geen collega van Cremer mee voor de dag zou kunnen komen.'
- Marco Kamphuis over Charles-Ferdinand Ramuz, De grote angst in de bergen [toelichting door de vertaler]: 'De grote charme van het boek is dat de intrige veel ruimte voor interpretatie biedt. Wat is daar in het hooggebergte nu precies gebeurd?'
- Rob van Essen over David Garnett, Een man in de dierentuin [fragment]: 'Met iets meer nadruk op de motivatie van de personages en iets minder minzaamheid had Een man in de dierentuin een scherp verhaal kunnen worden over een man die zijn vriendin probeert te vernederen en te veroveren door zichzelf tentoon te stellen. Nu is het een bij vlagen amusant verhaal dat zich voortsleept naar een zoet en flauw einde.'
- Obe Alkema over Anneke Brassinga, Verborgen tuinen [fragment]: 'Brassinga is volgens mij nooit eerder zó lyrisch en zó poëticaal geweest.'
- Jos Palm over Hans Schoots, Maoïstische Memoires: 'Schoots soms wel erg naar binnen gekeerde verslag van zijn avonturen in naargeestig maoïstisch wonderland doet de lezer af en toe duizelen van namen en bewegingen, alsof hij op excursie is in een ideologische speeltuin.'
- Roelof van Gelder over P.C. Emmer, Geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel: 'een systematisch, toegankelijk geschreven werk over de slavenhandel. Een ieder die in deze materie is geïnteresseerd zou het moeten lezen.'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
In De Groene Amsterdammer van deze week onderzoekt Joost de Vries hoe Theresa May zo alleen is komen te staan. Hierbij haalt hij het boek Fall Out van Tim Shipman (ook schrijver van All Out War) aan, waarin Shipman de relatie tussen May en haar twee meest nabije adviseurs beschrijft. Shipman toont in Fall Out hoe 'Hill en Timothy functioneren als poortwachters, die heel nauwgezet bepalen wie toegang krijgt tot May en wie niet'.
De ongelijkheid tussen mannen en vrouwen is vaak een antifeministisch statement, maar Hannah Kooy bespreekt dat het binnen de geneeskunde juist noodzakelijk is om verschillen tussen het mannen- en vrouwenlichaam te erkennen. Volgens Kooy toont Toine Lagro-Janssen in Gender, gelijkheid en geneeskunde op strijdbare wijze dat 'ongelijke behandeling nodig is om mannen en vrouwen een gelijke kans op een gezond leven te geven', een stelling die onderbouwd wordt in Handboek vrouwspecifieke geneeskunde van Fauser, Lagro-Janssen en Bos.
Van Geertjan de Vugt verschijnt een essay over de ondergang en opkomst van de dandy. In Het leven van Frank Rozelaar, volgens De Vugt ‘een van de mooiste boeken uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis’, schrijft Lodewijk van Deyssel een betoog voor de dandy als middelpunt van een harmonieuze gemeenschap. Ook schrijft De Vugt over Pim Fortuyn en zijn De verweesde samenleving, waar volgens hem bij nauwkeurige lezing moet opvallen dat ‘het doel van de politiek [...] het creëren van gemeenschapszin’ is en dat ‘de politicus een kunstenaar […] is die de samenleving vorm moet geven’. De Vugt stelt dat ook Thierry Baudet in navolging van Fortuyn schrijft in (‘het verder tamelijk onleesbare boek’) Oikofobie en De aanval op de natiestaat over dit gemeenschapsgevoel.
Anne Branbergen bespreekt het fenomeen ‘van Venetië nog een literair onderwerp maken’, wat volgens haar een ‘doodvermoeiende bezigheid’ is geworden. Natuurlijk passeert Thomas Manns novelle Der Tod in Venedig dat de grondslag vormt van deze hele onderneming, waarvan Ramsey Nasr een toneelbewerking maakte. In Mijn dood in Venetië beschrijft Nasr de making-of van zijn toneelstuk. Van Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer [fragment] vindt Branbergen dat sommige observaties over Venetië ‘wat sleets’ zijn, ‘toch maakt Pfeijffer van zijn verplichte verblijf in Venetië in verband met een liefdesverhaal dat hier nu niet ter zake doet een geestige pastiche’. Over een misverstand in het vorige maand verschenen Venetië [fragment] van Cees Nooteboom stelt ze: ‘Nooteboom had er helemaal niets mee te maken. Want dat doen Italianen niet, iemand in de maling nemen die het niet kan verstaan.’
In Dichters & Denkers een voorpublicatie uit Lydia Davis' Het gaat om het verhaal. Davis schrijft in het fragment over ‘hoe het gehele universum van de schrijver zich kan samenballen in die ene, cruciale, zin’. Van Davis-vertaler Nicolette Hoekmeijer vervolgens een korte bijdrage over het vertalen van Het gaat om het verhaal. Marja Pruis recenseert Vallen is als vliegen van Manon Uphoff [fragment | recensie], volgens haar een ‘huiveringwekkende roman’. Uphoff schreef 'een eng verhaal dat zij met een meesterhand tot een waarlijk piece of art heeft gesmeed’.
In 1942: Het jaar van de stilte schrijft Herman Van Goethem over het oorlogsjaar 1942 en het effect van ‘internationale gebeurtenissen op lokaal niveau, in het bijzonder Antwerpen’. Volgens Chris van der Heijden komt Van Goethem in zijn boek tot de ‘juiste stelling dat eind 1942 een keerpunt plaatsvond dat niet alleen de koers maar ook het beeld van de oorlog veranderde, of beter vertroebelde, mooier maakte dan de werkelijkheid’. En Thomas Heerma van Voss las de tot voor kort onvertaald gebleven roman Kes, het bekendste boek van Barry Hines. Heerma van Voss noemt Kes ‘een bijzondere roman die hier en daar wat voortkabbelt maar toch moeiteloos de aandacht vasthoudt’. Christiaan Weijts wijdt een stuk aan De literatuur draait door van Sander Bax [recensie], waarin Bax onderzoekt hoe de media literatuur kan beïnvloeden. Weijts vindt het jammer dat Bax er geen systematisch onderzoek naar deed, want het ‘blijft vaak bij vermoedens, impressies, aannames, gestaafd door het anekdotische bewijs van de geselecteerde casussen’.
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
