Recensie: Tove Ditlevsens meedogenloze verhalen weerkaatsen je eigen relatiegeluk

Soms is een boek zo overrompelend goed dat je eigenlijk alleen maar citaten wilt opschrijven die je omlijst met jubelende opmerkingen. Zeker als het om een boek gaat dat zestig jaar na verschijnen pas naar het Nederlands vertaald is en dat merkwaardig hedendaags aanvoelt. De onlangs vertaalde verhalenbundel Kwaad geluk van de Deense Tove Ditlevsen is zo’n boek. Het bevat elf verhalen in slechts 139 pagina’s. Al lezend wandel je in enkele uren door een straat met huizen vol stellen, waarbij Ditlevsen je een nietsontziende blik achter de voordeur gunt. Je gluurt binnen bij anderen en ervaart een flard van hun relationele strubbelingen.

N.B. Lees ook een fragment uit Kwaad geluk. We brachten eerder fragmenten uit De gezichten, Kindertijd, Jeugd en Afhankelijkheid. Vertaalster Lammie Post-Oostenbrink lichtte Gezichten toe, en Ilja Velthuis schreef een boekverkopersbespreking over Afhankelijkheid.

Terug naar de ongelukkige status quo

De verhalen, vertaald door vaste Ditlevsenvertaler Lammie Post-Oostenbrink, beginnen steeds met een paukeslag. Zoals in het eerste verhaal, ‘Dolk’:

‘Hij bestudeerde zijn nog slapende echtgenote ernstig en intens, alsof ze een wiskundig probleem vertegenwoordigde dat moest worden opgelost voor hij zijn aandacht op andere dingen kon richten. Hij voelde altijd een zekere tederheid voor haar net voor hij haar ’s ochtends wakker maakte. Dat gevoel vervloog snel en ze merkte er zelden wat van.’

Met luttele woorden vol scherpe typeringen betrekt Ditlevsen je in een relatie waar iets heel erg scheef zit. Deze pater familias distantieert zich van zijn echtgenote en koeioneert niet alleen haar maar ook zijn zoontje. Steeds stelt hij zich als een strenge vader boven hen op.

Als zijn zoontje een voor hem dierbare dolk kwijt lijkt te zijn, zinspeelt hij op zijn werk op de reactie die hij ’s avonds zal geven: ‘Meedogenloos zou hij woorden uit zijn woedende hart hakken en een onzichtbare dolk tussen haar en de jongen gooien.’ Maar alles loopt anders en Ditlevsen verschrompelt met voelbaar plezier de zekerheid van deze man en laat hem terugkeren naar zijn ongelukkige status quo.

De wurgende houtgreep van een relatie

In het tweede verhaal belanden we in een ander, miserabel huwelijk. Ditmaal ervaren we de ellende vanuit het perspectief van een angstige vrouw, die op haar tenen door het huis sluipt om haar man maar niet tot last te zijn. Deze echtgenoot is zo explosief als een vulkaan en ook dat weten we al na de openingspassage:

‘Het bed kraakte en ze keek schichtig naar het plafond. Toen zette ze haar koffiekopje heel voorzichtig weg en lette erop dat het lepeltje niet tegen de rand tikte. Het bed kraakte anders als hij wakker was dan wanneer hij sliep. Maar soms kraakte het helemaal niet en dat was bijna het ergste. Dit duurde nu al drie jaar en ze kreeg nooit de kans om na te denken over hoe het hiervoor eigenlijk ook alweer was geweest. Hij was corrector. ’s Nachts was hij op zijn werk. Als hij ’s ochtend thuiskwam kon ze meteen aan zijn gezicht zien of er drukfouten in de krant hadden gestaan, maar soms ontdekte hij die pas als hij opstond. Hij werd ontzettend boos op haar als hij drukfouten was tegengekomen.’

Deze zenuwachtige vrouw ontvlucht het huis voor het eerst in tijden en bezoekt haar zus die op slechts vijftig passen van haar verwijderd woont, maar die ze toch al tijden niet meer heeft gezien. Ze wil met haar praten over haar wens om een kat te hebben. Dan zou ze wat aanspraak hebben en katten zijn geruisloze dieren. Als haar zus begint over haar nervositeit en de terreur van de man haast ze zich als een schaduw weer naar huis en verdwijnt ze weer in haar isolement, bang als ze is voor haar man.

Dit verhaal van negen pagina’s is exemplarisch voor het fijnzinnige psychologische inzicht van Ditlevsen in scheefgegroeide relaties. De vrouw droomt van een vrij leven, terwijl ze vastgekluisterd zit in haar gigantische angst. Met koele precisie ontleedt de schrijfster menselijke beweegredenen. Ook in de volgende negen verhalen zijn we voor een kort moment getuige van de wurgende houtgreep die een relatie kan zijn. Het is een genadeloze spiegel die Ditlevsen ons voorhoudt en erin kijken resulteert automatisch in reflecteren op je eigen liefdesgeluk.

Miriam Piters is conrector en docent Nederlands aan het Montessori Lyceum Rotterdam en recensent.