Recensie: Guus Kuijers Madelief is altijd ontregelend en geruststellend

De beste kinderboeken zijn ontregelend en bij vlagen onbegrijpelijk – en dat geldt ook voor Guus Kuijers Het Grote Boek van Madelief, #29 in de Grote Vriendelijke Honderd. In de eerste alinea van het verhaal ‘Huisbezoek’ zitten maar liefst vijf woorden die ik als kind niet begreep. Gelukkig begreep Madelief er ook geen snars van, dat vreemde grote-mensen-taaltje van haar moeder en de meester. Als haar moeder zegt dat ze buiten moet gaan spelen, doet ze dat niet. Ze blijft liever luisteren, want het is juist spannend als er over je wordt gepraat.

N.B. Op Athenaeum.nl besprak Pieter Hoexum Kuijers Bijbel voor ongelovigen, het derde deel. We publiceerden voor uit het zesde deel. De Bijbel voor ongelovigen was een van de 5 boeken van Machiel Bosman. Op Athenaeum.nl proberen we zoveel mogelijk boeken van de GV100 recht te doen met recensies, aanbevelingen en fragmenten.

‘Eindelijk is de meester bij Madelief thuis. Op bezoek. Daar heeft ze zich heel lang op verheugd. Ze wil haar kamer laten zien. En haar spullen. Ze zit op het puntje van haar stoel.
“Mevrouw, ik vind Madelief een kakafonisch kind, maar dat kantelen we wel,” zegt de meester.
“Fijn,” antwoordt Madeliefs moeder. “Geen konfertafeltjes?”
“Niks hoor!” vertelt de meester. “Ik mag haar graag zien boventoeteren.”
“Nou, ik ben blij dat te horen,” zucht Madeliefs moeder. “Ik was al bang voor fletsjes.”
“Hahaha,” lacht de meester hartelijk. “Fletsjes! Bij zo’n ongedekseld mejsje? Nee, gewoon dóórknopen, dan is er niks aan de hand.”‘

Kuijer neemt het kind serieus

Madelief is niet alleen grenzeloos nieuwsgierig, maar ook slim en grappig. Ze kent de moeilijke woorden die de volwassenen gebruiken niet, maar ze ziet wel hoe haar moeder opeens giechelt en raar doet als de meester op bezoek komt. Madelief verzint verhalen en spelletjes, ze haalt kattenkwaad uit en maakt ruzie met haar vrienden. Guus Kuijer neemt het kind serieus door het humor en smerige handen te geven. Zijn ideeën over kinderlijkheid en volwassenheid zette Kuijer in 1980 uiteen in de essaybundel Het geminachte kind, dat onlangs opnieuw werd uitgegeven, voorzien van een voorwoord door Arnon Grunberg.

In een ander verhaal ontdekt Madelief dat de meester niet getrouwd is. Net als haar moeder. ‘Dat weet ik,’ zegt haar moeder. ‘Maar... Mensen die elkaar aardig vinden, hoeven niet nog niet met elkaar te trouwen.’ Madeliefs moeder heeft genoeg aan Madelief alleen. ‘We hebben het toch goed samen?’ zegt ze. ‘Jij wilt ook nooit wat!’ snauwt Madelief. Daarmee is de kwestie ‘alleenstaande moeder’ afgedaan. Vooruitstrevend, want de norm was anno 1975 – ook in jeugdliteratuur – een getrouwde vader en moeder met meerdere kinderen. En heel eenvoudig, door hoe Kuijer het opschrijft.

Madelief als grote en bereikbare held

Het Grote Boek van Madelief is een bundeling van de vijf boeken over het opgroeiende meisje met allemaal even geweldige titels: Met de poppen gooien (1975), Grote mensen, daar kan je beter soep van koken (1976), Op je kop in de Prullenbak (1977), Krassen in het tafelblad (1978) en Een hoofd vol macaroni (1979). En voorzien van de prachtige tekeningen van Mance Post. Kuijer, die in 1971 debuteerde, kreeg alle mogelijke kinderboekenprijzen. Voor Het boek van alle dingen (2004) de Gouden Griffel én de Gouden Uil, en voor delen van Polleke ook die beide prijzen, nog een Zilveren Griffel en de Woutertje Pieterseprijs. Polleke stond nog wel in de Grote Vriendelijke Honderd van 2021.
Hij werd bovendien met de Staatsprijs voor kinder- en jeugdliteratuur 1979, de Astrid Lindgren Memorial Award 2012 en de Constantijn Huygensprijs 2020 bekroond.

Mijn moeder las mij de verhalen talloze keren voor, in de auto hadden we het luisterboek ingesproken door Erik van Muiswinkel op cd, in het weekend keek ik naar de herhalingen van de tv-serie en film. Soms fluit ik het introliedje als ik op de fiets zit. ‘Ma-de-lief waar ga je heeeen?’ Voor mij was en is Madelief een grote en bereikbare held. Ik was denk ik ook een ‘kakafonisch’ kind. Helaas kwam bij mij geen juf of meester op huisbezoek, want ik had ook graag mijn kamer laten zien. Dat is toch echt een jaren-zeventigfenomeen.

Het Grote Boek van Madelief ligt nu weer op mijn nachtkastje. Madelief is altijd ontregelend en geruststellend. En de moeilijke woorden aan het begin van het verhaal ‘Huisbezoek’ begrijp ik gelukkig nog steeds niet.

Lotte Bosch  is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Spui en masterstudent Nederlandse letterkunde.