Recensie: Balanceren op de grens van het verleden

Met de publicatie van Kleedkamer in kindertijd (uitstekend vertaald door Paul Gellings) is nu bijna het hele oeuvre van Nobelprijswinnaar Patrick Modiano ook in het Nederlands verschenen. In 1989 werd Vestiaire de l’enfance in Frankrijk gepubliceerd en nu, ruim dertig jaar later, ligt de roman in een Nederlands jasje bij ons in de boekwinkels. Fijn voor de liefhebbers, een mooie gelegenheid voor wie het werk nog niet kent.

N.B. Lees op onze site besprekingen van Encre sympathique, Slapende herinneringen, De horizon, Het gras van de nacht, Om niet te verdwalen, en Maarten Elzinga over zijn vertaling van De horizon.

De hoofdpersoon Jean Moreno is een schrijver die onder het pseudoniem Jimmy Sarano een feuilleton voor Radio-Mundial schrijft - dat beide achternamen opvallende klankovereenkomsten hebben met Modiano, zal geen toeval zijn. Elke avond wordt er een deel van De avonturen van Lodewijk XVII de ether in gezonden, in het Spaans voorgelezen door ene Sirvent. ‘Hij zit onderuitgezakt achter zijn microfoon, de kraag van zijn blauwe overhemd wijd open, en hij grijpt elk intermezzo aan om, fles aan de mond, een slok te nemen van zijn onafscheidelijke bronwater, dat even zwaar op de maag ligt als kwik.’

Op de vlucht

Het is routine wat de klok slaat. Het dagelijks produceren van een deel van het verhaal door Moreno, de vertaler die het omzet in het Spaans, de presentator die het voorleest. Of er veel luisteraars zijn, valt te betwijfelen. Ooit schreef Moreno romans, toen hij nog in Parijs woonde, en was hij een succesvol schrijver, maar door een onduidelijk voorval heeft hij zijn vaderland moeten verlaten en is hij ergens aan de rand van Europa neergestreken. De precieze locatie blijft vaag, een stad in Zuid-Spanje of Noord-Marokko. Er worden in ieder geval verschillende talen gesproken en er zitten nog een paar Fransen, op de vlucht voor iets of iemand uit het verleden. Of voor zichzelf.

Jean Moreno dwaalt door de stad, hangt rond bij het radiostation en doet verschillende cafés aan. Daar treft hij op een dag een vrouw die hem doet denken aan twintig jaar geleden, aan de tijd dat hij verliefd was op een actrice bij wie hij vaak in de kleedkamer zat, met haar dochtertje. Is deze vrouw die hij nu gezien heeft het meisje van toen? Er zijn overeenkomsten en toch ook weer niet.

De stad is overdag uitgestorven, het is veel te heet om buiten te zijn. Toch is dat een heel andere stilte en leegte dan die van het begin van de nacht in Parijs, de uren waarin hij twintig jaar geleden achter de actrice aanliep. Maar beide stiltes kunnen beklemmend zijn: ‘het begin van de middag stemde me angstig en eenzaam.’

Geen afscheid van het verleden kunnen nemen

De kern van het verhaal, net als in vrijwel al Modiano's andere romans, is het terugvinden van mensen van vroeger. ‘Het draait om verdwenen mensen die nog in leven zijn, om de hoop degenen die je in het verleden bent kwijtgeraakt ooit weer tegen te komen. Het onherstelbare heeft nooit plaatsgevonden, alles wordt weer zoals het was.’

Modiano speelt ook in deze roman met heden en verleden, en soms is er nog een derde tijdlaag, zoals in dit geval de verhalen van Lodewijk XVII. Er gaan zaken door elkaar lopen, iets wat weggedrukt is komt weer boven, vrijwel altijd door een ontmoeting, soms tegen wil en dank. Zo heeft de hoofdpersoon een bejaarde overbuurman die irritant vaak op zijn terras zit of er gymnastiekoefeningen doet. Ook hij is een bekende schrijver van lang geleden. En er zijn de Franse collega’s bij de radio, ze ontlopen elkaar en durven het niet over vroeger te hebben, tot een van hen het niet meer uithoudt en wel gaat praten.

Maar soms zijn die ontmoetingen ook gewenst, omdat de personages van Modiano geen afscheid kunnen nemen van het verleden en er het liefst, alsof het een parallelle wereld betreft, weer in zouden willen stappen. Jean Moreno wil graag in de buurt van Marie zijn om de herinneringen aan haar moeder tot leven te roepen. Ze ontmoeten elkaar een aantal keer, hij volgt haar door de stad en lijkt haar te willen beschermen. Maar waartegen? En is zij wel de dochter van de actrice van twintig jaar terug?

Voorportaal

Het lukt Modiano ook nu weer in ongeveer honderdvijftig bladzijden verschillende werelden met elkaar te verweven waarin iemand ronddwaalt die niet in het heden past. Zoals ik in een andere recensie schreef is het een soort perpetuum mobile van de melancholie. En dan zijn er nog de veelzeggende titels, zoals ook bij deze roman. Een kleedkamer is een soort voorportaal voor het echte werk, daar wordt gewacht, men verandert er van uiterlijk, om even later op het toneel in de schijnwerpers te staan. Is niet ieders kindertijd een soort kleedkamer? Je bereidt je er voor op het leven, maar hoe graag zou je daar niet nog eens naar terugkeren?

Ook al lijken de romans van Patrick Modiano op elkaar, er zijn wel degelijk verschillende invalshoeken. Kleedkamer in kindertijd speelt vrijwel helemaal in een verre buitenlandse stad. Parijs is er slechts in herinnering aanwezig. De hoofdpersoon balanceert op de grens van zijn Franse verleden en houdt zich met moeite staande op deze mondiale plek waar allerlei culturen samenkomen. Een tijdloos en prachtig verhaal.

Arjen van Meijgaard schrijft korte verhalen en bespreekt Nederlandse en Franse fictie, voor onder andere NBD/Biblion en http://eenboekrecensie.blogspot.nl/