De vertaling van Emilienne Malfatto, De kolonel slaapt niet, door Martine Woudt

Een fabel die met geweld en opluchting naar buiten kwam

Nu de gruweldaden van Hamas en de buitenproportionele wraak van Israël op ieders netvlies gebrand staan, is de kleine, in 2022 geschreven roman De kolonel slaapt niet van Emilienne Malfatto actueler dan ooit. Malfatto schreef deze fabel over wat oorlog met mensen doet in een soort roes, zegt ze zelf, snel, spontaan, geobsedeerd en monomaan, met het gevoel dat ze iets kwijt moest wat met een soort geweld en opluchting tegelijk naar buiten kwam. Stilistisch gezien is dat duidelijk zichtbaar aan de vaak lange zinnen, met herhalingen en opsommingen zonder komma’s.
Het boekje begint met een hoofdstuk dat cursief en met afgebroken regels is gezet, alsof het poëzie betreft. Hierin richt de kolonel zich tot de vele slachtoffers die hij in de loop der jaren heeft gemaakt en die zo erg door zijn hoofd zijn gaan spoken dat hij niet meer kan slapen. In dit eerste stukje is al meteen sprake van les Hommes-poissons, die bezit hebben genomen van zijn dromen.

Wie zijn de Vissenmannen?          

Les Hommes-poissons… de Vissenmannen? Ik ging op zoek naar de mogelijke betekenis en ontdekte een afschuwelijk feit. In de oorlog tussen Irak en Iran, die in de jaren tachtig van de vorige eeuw woedde, werden Iraanse troepen op een gegeven moment geëlektrocuteerd omdat de Irakezen doelbewust hoogspanningskabels hadden doorgesneden en in een moeras hadden gelegd. Malfatto had in 2020 als fotojournaliste Irak bezocht en moet daar over deze onmenselijke oorlogsdaad hebben gehoord.
De Vissenmannen dus. Is het voor een vertaler belangrijk om de achtergrond van zo’n woord te kennen? Voor de vertaling zelf eigenlijk niet, het woord Hommes-poissons valt nauwelijks anders te vertalen, en in een later stukje wordt ook wat duidelijker wat de kolonel ermee bedoelt. Toch was ik blij dat ik de informatie had gevonden, want daardoor kon ik me beter voorstellen met welk gevoel Emilienne Malfatto aan het schrijven was geslagen. Hoe beter ik me in de auteur kan verplaatsen, hoe meer ik bij het vertalen de taal die hij of zij gebruikt kan ‘voelen’.           

Precisie

Dat Malfatto haar boekje snel had geschreven betekende overigens niet dat het vertalen ervan ook snel ging. De vele herhalingen dwongen tot grote precisie, terwijl de haast en de urgentie in de taal ook in het Nederlands voelbaar moesten zijn.
De kolonel slaapt niet is mooi en aangrijpend omdat alle personages uiteindelijk compassie oproepen, zelfs de kolonel, die je eigenlijk alleen maar wilt haten omdat hij anderen martelt. Maar het is duidelijk dat de kolonel ook slachtoffer is. Het grote kwaad is de oorlog, die mensen in situaties brengt waar ze niet voor hebben gekozen en iemand van ze maakt die ze in wezen niet zijn. Juist in deze tijd, nu oorlog aan de orde van de dag is, is dat een belangrijke boodschap. In een oorlog zijn er alleen maar verliezers.

Martine Woudt is sinds 2004 fulltime vertaalster Frans-Nederlands en heeft inmiddels ruim zeventig boeken vertaald. Ze heeft daarnaast lesgegeven op de VertalersVakschool in Amsterdam en gaf jaarlijks een minor literair vertalen op het Instituut voor Tolken en Vertalen in Utrecht. Op Athenaeum.nl lichtte ze vertalingen toe van boeken van Olivier Guez, Éric Reinhardt, Jean-Marie Blas de Roblès en David Diop - een vertaling die bekroond werd met de Europese Literatuurprijs van de Studentenjury 2020.