Over het autobiografische onbegrijpelijke in Julia Francks Werelden uit elkaar, vertaald door Els Snick

N.B. Lees ook Jerker Spits’ bespreking van Julia Francks Rug aan rug.

Auch in meinem wirklichen Leben habe ich eine Mutter, vier Schwestern und Freunde, die ich liebe. Auch in diesem wirklichen Leben habe ich nächste Menschen viel zu früh an den Tod verloren und lebe dennoch bis ans Ende mit ihnen. Ich kannte sie, kenne sie und werde sie in Zukunft etwas anders kennen. Weder sie noch ich selbst bleiben dieselben. Erfahrungen ändern uns und auch unser Verständnis.
Ook in het echte leven heb ik een moeder, vier zussen en vrienden van wie ik hou. Ook in dat echte leven heb ik geliefden veel te vroeg verloren aan de dood, terwijl ik tot in lengte van dagen met hen verder leef. Ik kende ze, ken ze en zal ze voortaan een beetje anders kennen. Noch zij noch ik blijven dezelfden. Onze ervaringen veranderen ons en onze kijk op de dingen.

Met Werelden uit elkaar schreef Julia Franck een aangrijpende, autobiografische roman. Het hoofdpersonage heet net als zij Julia. De grote liefde, die ze ‘veel te vroeg heeft verloren aan de dood’ heette ‘in het echte leven’ Stephan, hij is ook Stephan in de roman. Haar moeder is de actrice Anna-Katharina Franck, haar vader filmregisseur Jürgen Sehmisch, haar grootmoeder de bekende DDR-beeldhouwster Ingeborg Hunzinger, en ook andere personages zijn te googelen. Dat is een voordeel voor een vertaler. Nina Hagen, Wolf Biermann en andere beroemdheden die in huize Franck graag geziene gasten waren, hoefde ik niet eens op te zoeken.

Ik heb de gewoonte snel contact te zoeken met de auteur van wie ik een boek vertaal, en misschien is het juist daardoor dat ik evenzeer de gewoonte heb om zoveel mogelijk het onderscheid te maken tussen de verteller van het boek en de persoon van de schrijver. Het duurde dan ook een tijd alvorens ik Werelden uit elkaar als een autobiografisch boek kon lezen. Ik was geneigd het hoofdpersonage als romanfiguur, als een op de werkelijkheid gebaseerde maar toch niet met de auteur samenvallende Julia te zien. Tot we begonnen te mailen. Julia vertelde me in haar berichten over gebeurtenissen uit haar leven, niet over gebeurtenissen in de roman. Het is een schrijnend verhaal, ik hield bij het vertalen vaak mijn adem in van spanning, kreeg kippenvel, werd steeds opnieuw ontroerd, zelfs nog bij de laatste versie – tekenen van een sterke roman.

Zo vroeg ik Julia mij de volgende zin uit een dialoog tussen Julia en Stephan toe te lichten:

Ich versuchte ihn davon zu überzeugen, dass Liebe keine teilbare Masse sei. Man sie nicht auf einen Einzelnen beschränken müsse.

Ik begreep deze zin niet. Wat zegt Julia hier? Dat liefde geen deelbare massa is? Wat bedoelt ze daarmee? Dat je binnen een relatie ook nog met anderen je liefde kunt delen? Of juist niet? Was er misschien sprake van een drukfout en moest er in plaats van ‘keine’ eigenlijk ‘eine’ staan?

Julia’s antwoord:

Beste Els,

Waarschijnlijk is het inderdaad niet voor iedereen meteen even begrijpelijk. Ook Stephan vond het immers moeilijk. Tja, ik zie de liefde niet als een deelbare massa. Je kunt misschien bonbons verdelen, of een stuk grond, zelfs een som geld die je in je hoofd hebt berekend is deelbaar. Gevoelens echter niet. Schoonheid en angst, vreugde en verdriet, haat en liefde – dat zijn gevoelens die tegelijk voorkomen in de meest uiteenlopende relaties en kwaliteiten (die sterk op elkaar kunnen lijken), maar geen enkele van deze gevoelens is deelbaar, terug te brengen tot een kwantiteit. Ze zijn niet eens onderhevig aan de vrije wil. In ieder geval ben ik nog nooit opzettelijk verliefd geworden. Maar misschien is het helemaal niet erg als je het niet helemaal begrijpt. Want ook daar gaat het boek immers over, je begrijpt de ander niet altijd.

Hartelijke groet,

Julia

Uiteindelijk maakt de context duidelijk wat Julia Stephan probeert uit te leggen. Ze liggen samen in bed, hebben het goed, weten dat ze zielsverwanten zijn, maar denken toch zo verschillend over de liefde:

Het was niet gewoon seks, het was overgave, die ons meesleepte, allebei. Ons steeds wakkerder deed voelen. Hij dacht dat we nu eindelijk een stel zouden worden, een echt paar. Ik wilde hem niet kwetsen. Maar ik voelde me wel gehouden aan waarheid en eerlijkheid. Ook bij anderen waren er zaken die ik fijn vond. Hij was even nieuwsgierig als ik, wilde weten hoe ik de dingen precies ervoer. Ik probeerde hem ervan te overtuigen dat liefde geen deelbare massa is. Dat je ze niet tot één persoon hoeft te beperken. Daar had hij het moeilijk mee. Hij kon zich niet voorstellen van twee vrouwen te houden.

Els Snick vertaalde uit het Duits veel werk van Joseph Roth [lees haar toelichting bij Radetzkymars], en verder van onder anderen Stefan Zweig, Pascal Mercier, Katja Lange-Müller en Norbert Gstrein.