John Lanchester, Ruud Koopmans, Marieke Lucas Rijneveld, Marga Minco (de boekbesprekingen in de week van 27 februari 2019)
04 maart 2019Onze wekelijkse samenvatting van de recensies in kranten en tijdschriften waarin deze week aandacht voor John Lanchester, Ruud Koopmans en verder: Yasha Mounk, Marieke Lucas Rijneveld, Robert Vuijsje, Ramachandra Guha, Jeroen Linssen, Marja Pruis (Trouw), Linda Polman, Sally Rooney, Benoîte Groult, Nicolien Mizee (de Volkskrant), Marcel van Roosmalen, Jennifer Zeynab Joukhadar, Miquel Bulnes (Het Parool), Shoshana Zuboff, Yves Petry, Marga Minco (NRC), Kim Putters, Elena Ferrante, Ulrich Alexander Boschwitz, Willem Wilmink (De Groene Amsterdammer).
Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Tussen rechte haken staan de redactionele items op Athenaeum.nl.
In Trouw een voorpublicatie uit Ruud Koopmans' Het vervallen huis van de Islam. Over de crisis van de islamitische wereld, en een uit Wolf, samengesteld door Maartje Laterveer. Maar ook een interview door Seije Slager met Yasha Mounk (The People vs. Democracy). 'Sociaal wetenschappers geloven graag dat je in een bibliotheek kunt zitten, geschiedenisboeken en artikelen kunt lezen, data kunt analyseren, en de wereld dan gaat begrijpen. Toen ik reportages begon te maken, was ik verbaasd over hoeveel je leert als je met mensen gaat praten en plekken bezoekt,' zegt hij. 'Wat mij opviel, is hoe effectief extreem-rechts is geworden in het uitbuiten van dit soort zaken. Hoe er een alternatief universum van media is ontstaan dat door het politieke midden nog steeds niet helemaal wordt begrepen.'
In de Boekenweekreeks nu een gedicht van Marieke Lucas Rijneveld (Fantoommerrie [fragment]) voor haar grootmoeder. Janita Monna interviewde haar. 'Ik heb een enorme fantasie. Als ik ga schrijven, gaat er een heel register open, wat soms ook gevaarlijk is, want ik kan mezelf heel bang maken. Ik geloof nog in monsters, daarom heb ik nu een krokodilknuffel van bijna twee meter gekocht. Dan voel ik me veilig.'
'Lof voor de lichtvoetige wijze waarop Robert Vuijsje zijn inzichten over identiteit en alledaags racisme naar voren brengt, maar enkel dat maakt Salomons oordeel niet tot een geslaagde roman. Daarvoor moeten de personages tenminste af en toe kunnen ontsnappen aan de problematiek die de schrijver aan de orde wil stellen,' schrijft Gerwin van der Werf over de opvolger van Alleen maar nette mensen.
Boek van de Week is Ramachandra Guha's Gandhi. De biografie. De legendarische jaren. Marnix Verplancke: 'Vijf jaar na Gandhi, de jonge jaren sluit de vooraanstaande Indiase historicus Ramachandra Guha zijn imposante biografie van de mahatma af met Gandhi, de legendarische jaren, waarin het leven van de grote ziel - zoals de vertaling van mahatma luidt - gevolgd wordt vanaf zijn terugkeer naar India in 1915 tot zijn dood in 1948.'
Marijke Laurense interviewde Jeroen Linssen over Hebzucht. Een filosofische geschiedenis van de inhaligheid voor 'Vandaar dit boek' ('Eerst krijgt de hebzucht de schuld van de ellende, maar tegelijkertijd is zij ook het medicijn. Vanuit die dubbelheid ben ik de geschiedenis ingedoken en daarin stuitte ik sinds de opkomst van de geldeconomie, vanaf het jaar 1000, voortdurend op die tweeslachtigheid.') en Caroline Buijs vroeg Marja Pruis (Oplossingen [fragment]) naar haar levenslessen voor de bijlage Tijd. 'De column, maar ook het essay, voelen voor mij op maat gesneden. Op papier durf ik bijna alles, omdat ik heel precies kan zijn en elk woord kan wegen en ik de vorm bepaal. Het is een afgerond iets en het heeft niet de slordigheid van dagelijkse conversaties of ontmoetingen, waarbij ik de dingen net verkeerd zeg die ik dan moet herroepen. Als ik schrijf doe ik daar idioot lang over, maar als ik mijn laatste punt heb gezet weet ik ook dat het goed is,' leert ze ons.
Korter:
- Beeldboek van de week is Dick Tuinder, Het stipte wolkje.
- Rob Schouten over Basje Boer, Nulversie [fragment]: 'Het is een vernuftig spel dat Basje Boer met haar lezers speelt, al lezend kom je erachter hoe stereotiep ook je eigen verwachtingen zijn, maar de vraag is of dat erg is.'
- Paul van der Steen over Kristien Hemmerechts, Het verdriet van Vlaanderen. Op pad met Hein en Toon, tweeling van de collaboratie: 'Hemmerechts had met de wederwaardigheden van Hein en Toon en hun familie een indringend en gelaagd verhaal in handen. Ze heeft er alleen - anders dan je van een auteur van haar kaliber zou verwachten - geen grootse literatuur van weten te maken.'
- Bas Maliepaard over Kimberly Brubaker Bradley, De oorlog die mijn leven redde / De oorlog die ik eindelijk won: 'Hoewel het vervolg minder aangrijpend is dan het eerste boek, blijft Ada’s wereld aan je trekken.'
- Marijke Laurense over Maria Stepanova, Voorbij het geheugen. Een familiegeschiedenis: 'Haar breiwerk bestaat uit minutieus beschreven familiedocumenten, associatieve zelfanalyses en uiteenlopende essays over kunstthema’s als fotografie, Charlotte Salomon, de boxjes van Joseph Cornell en piepkleine porseleinen poppetjes. Soms lucide, soms gezocht raadselachtig, maar altijd weer net op tijd poëtisch en vol belezen verwijzingen.'
De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.
In de Volkskrant, op de opiniepagina's: Alan Levinovitz (The Gluten Lie: And other myths about what you eat, 'Als we inzien dat eetvoorschriften een vorm van prediking zijn, lijkt weerzin tegen dergelijke voorschriften niet meer zo belachelijk. Mijn eigen eetvoorkeuren weerspiegelen mijn liberale politieke ideeën.') en Linda Polman (Niemand wil ze hebben [fragment]) in gesprek met Malik Azmani. ‘Mijn boek begint in 1938. Ook toen werd gezegd: we moeten de zorgen bij de bevolking wegnemen. We kunnen Joden niet toelaten, want dat wakkert het antisemitisme aan,’ zegt ze. Azmani: ‘Ik vond het lastig om die vergelijking te lezen.’
Maar vergelijken zullen we. Ook tussen Sir Edmund, dat verruild is voor Boeken & Wetenschap, een nieuw katern op A3, krantenpapier. Met een groot interview door Hans Bouman met Sally Rooney over Normale mensen [fragment | onze recensie | onze boekverkopersbespreking]. ‘Kaal, zakelijk, feitelijk,’ zo beschrijft ze op verzoek haar stijl - en zo zijn haar antwoorden ook. Maar ze zegt ook: ‘Momenten waarop de communicatie faalt, verschaffen de schrijver het noodzakelijke drama om een verhaal rond op te bouwen. Ik ben minder geïnteresseerd in externe situaties die intermenselijke relaties onder druk kunnen zetten. Wat mij fascineert, zijn de interne situaties: hoe personages psychisch in elkaar zitten, hoe ze dat verwoorden en hoe dat vervolgens kan botsen.’
Dan: Elma Drayer over Benoîte Groults Iers dagboek. Herinneringen aan liefdevolle jaren, 1977-2003: 'Het bevestigt wat menigeen destijds al vermoedde: aan Zout op mijn huid was heel weinig verzonnen.' Maar: 'Niet al Groults ontboezemingen maken indruk. Kurts onvoorwaardelijke liefde doet dat wel.'
Ana van Es leest twee oorlogscorrespondenten, Lindsey Hilsum (In Extremis: The Life of War Correspondent Marie Colvin, 'leest als de anatomie van haar bijna onafwendbare dood') en Hesna Al Ghaoui (De kracht van angst, 'Moed is handelen ondanks je angst, zoals Colvin deed. Je bent je angst niet. Het idee is aantrekkelijk, maar haar uitwerking rommelig.').
En Haro Kraak prijst Nicolien Mizees Moord op de moestuin [fragment], 'een lichtvoetige detective waarin veel gewroet wordt in de aarde en onze aard'. 'Onderling praten de personages veel over tuinieren, vogels en koken, maar wie niets met saffraanperen of groene spechten heeft, kan vertrouwen op een flinke dosis spanning, grappen en fijnzinnige psychologische analyses.'
In een vormgeving die het midden houdt tussen de signalementen (zonder oordeel) en de rubriek Kort & (niet) goed (met oordeel) zet de Volkskrant acht minirecensies (150 à 200 woorden elk) zonder sterren maar met oordeel neer. Moeten we die ook samenvatten? Vooruit.
- Bo van Houwelingen over Frank Heinen, De zaak Tom [fragment]: 'Deze roman over het moeilijke van goeddoen is misschien niet hét debuut van het jaar, maar [...[ Heinen is beslist een romanschrijver.'
- Emilia Menkveld over Judith Maassen, Het nabestaan van Anna Portier: 'Het zijn dit soort absurdistische passages die je bijblijven in een verder nogal teleurstellend debuut van Judith Maassen.'
- Ranne Hovius over Graeme Simsion, Het Rosie resultaat: 'Het Rosie Resultaat is niet minder humoristisch en feelgood dan de eerdere delen, maar na dit derde deel ben je er ook wel klaar mee.'
- Arjan Peters over Monica Sabolo, Summer: 'Het is vooral dat water - donker, spiegelend, zwijgend - dat Sabolo met veel gevoel voor sfeer oproept; hét beeld voor duisterheden die zich niet laten verdringen.'
- Peters nogmaals over Sander Kollaard, Uit het leven van een hond [fragment]: 'Het hele leven trekt aan Henk voorbij en dat leidt tot een gemoedsgesteldheid die de somberheid achter zich weet te laten.'
- Peter de Waard over Ron Wunderlink, Met KLM de wereld rond: 'Auteur Ron Wunderink, die zelf 22 jaar bij corporate communications werkte, heeft zijn boek goed getimed na een woelig KLM-weekje.'
- Peters over George Saunders, Vos 8: 'De mens is niet het verstandigste schepsel in de natuur, is de les die Vos 8 ons op zijn eigen wijze leert.'
- Fokke Obbema over Joke Hermsen, Het tij keren: '[Met] de amor mundi [...] valt de amor sui, de zelfzucht, te bestrijden, zo betoogde Arendt. Dat concept biedt in de ogen van Hermsen een nog altijd begaanbaar pad in duistere tijden.'
Om af te sluiten met een stuk van Marcel Hulspas over drie boeken over de islamitische wereld. 'In Het vervallen huis van de islam schetst hij een treurig beeld van het leven daar. Bittere terzijdes onderstrepen daarbij zijn ongeduld en irritatie,' schrijft hij over Ruud Koopmans' boek. Hulspas las ook Joram van Klaveren. 'Afvallige valt tegen. Wie een berouwvolle terugblik verwacht, komt bedrogen uit. [...] Het boekje bevat vooral theologische prietpraat, met name over de Bijbel.' Met Machteld Allans vertaling van Ibn Taymiyya's Bid, vecht en heers ziet hij meer reden voor Koopmans' woede dan voor Van Klaverens bravere opstelling.
In het magazine staat nog een voorpublicatie uit Joris van Casterens Moeders lichaam.
De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op Volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.
Het Parool opent met een uitgebreide, geïllustreerde aankondiging van Miquel Bulnes' nieuwe boek, de thriller Openbaringen, die ook als strip verschijnt. Job van der Molen tekent de strip. En Marjolijn De Cocq interviewt Zeyn Joukhadar, voorheen Jennifer Zeynab Joukhadar, over haar romandebuut De kaart van zout en sterren: 'Ik wilde beschrijven hoe het is als je zo ontheemd raakt, in Nours geval dubbel ontheemd. Waar mensen alles achter moeten laten, hun eigendommen, familie, zekerheden, kunnen ze wel hun verhalen meenemen. Kinderen van immigranten groeien vaak op met verhalen over het land van herkomst, over familie die je nooit hebt ontmoet. Zo veel van onze erfenis wordt doorgegeven in verhalen. Dat is waar ik ook de veerkracht zag, verhalen geven mensen de kracht om door zulke ellende heen te komen. Daarom is verhalen vertellen de kern van mijn boek.'
Plus:
- Dries Muus over Jón Kalman Stefánsson, Het verhaal van Ásta [fragment]: 'Dit is niet de wijsheid van de man die alles denkt te weten, alle antwoorden heeft, dit is de wijsheid van de schrijver die óók geen flauw idee heeft van het hoe of het waarom, laat staan van het waarheen - maar die zijn niet-aflatende verwondering ruim 400 pagina's lang in schitterende zinnen vat.'
- Dirk-Jan Arensman over John Lanchester, De muur: 'Echo's van de migratiecrisis, brexit en het eeuwige gejengel van Trump over zijn prachtige muur, ze zitten er allemaal in. Dat is des te knapper, omdat Lanchester naar verluidt al in 2016 aan zijn boek begon.' Maar: 'Hoe slim bedacht en vakkundig uitgevoerd ook, uiteindelijk net te schematisch om werkelijk te kunnen verontrusten.'
- Kim Schoof over Annie Ernaux, Happening: 'Annie Ernaux is de ongeëvenaarde en inmiddels terecht op handen gedragen grondlegger van deze krachtige soort literatuur.'
- John Jansen van Galen over Ivo Daalder en James Lindsay, De troon is leeg: 'Wat is dit een verhelderend boek!'
En Marcel Wiegman interviewt voor PS Marcel van Roosmalen (Het zijn de kleine dingen die het doen. Marcel van Roosmalen over zijn moeder). Over of hij haar kwetst met zijn stukjes: 'Het is ook mijn leven. Luister: er staan ook dingen niet in dat boek, dingen die ik weglaat omdat dat in de familiekring zo is afgesproken. Heel genânte dingen. Ik vind: hoe mijn ouders waren, heeft mijn hele jeugd getekend. Dan kun je denken: dit is zijn wraak, maar dat is het ook weer niet. Voor mij is het: de werkelijkheid opgeschreven vanuit mijn oogpunt.'
De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke zaterdag. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.
Bernard Hulsman bespreekt in NRC The Age of Surveillance Capitalism van Shoshana Zuboff. '[O]ndanks haar indrukwekkende analyse van het surveillancekapitalisme [weet Zuboff] zelf ook niet goed wat er tegen het parasitaire monster kan worden ondernomen,' schrijft hij onder meer. Sebastiaan Kort las Yves Petry's nieuwe roman De Geesten [fragment]. '[E]en roman is geen synoniem voor een handvol prikkelende ideeën. Je verblijft tien, vijftien uren in een atmosfeer die, dat is het mooist, nieuw maar toch vanzelfsprekend is. En zo opeisend is Petry’s proza helaas niet, waarin toch tamelijk slome dialogen staan, vaak iets ‘opeens’ of ‘ineens’ verandert en waarin ook wel heel veel gemitst en gemaard wordt, alsof er telkens iemand een ballon opblaast en er daarna weer wat lucht uit laat ontsnappen. Aan Petry’s opmerkingsgave zal het niet liggen, maar de muziek schiet er een beetje bij in.'
Michel Krielaars sprak met P.C. Hooftprijs-winnaar Marga Minco. In het interview komen onder meer de jaren na de Tweede Wereldoorlog en hedendaags antisemitisme aan de orde. '[D]e Joden zullen altijd het mikpunt blijven. Elke samenleving heeft een mikpunt nodig…, maar mijn boeken zijn nog altijd in druk,' zegt Minco. Sjoerd de Jong recenseert Merchants Of Truth het omstreden boek van Jill Abramson. 'Abramson putte onterecht, met slechts kleine aanpassingen, uit andermans werk. Het gaat daarbij – tot nu toe – om een handvol vooral feitelijke passages zonder voetnoot (het boek telt er 419). Slordig op zijn minst – en verwijtbaar – al is het nog iets anders dan het jatten van hele pagina’s of van "mooie zinnetjes", geestige formuleringen of originele inzichten. Haar boek blijft intussen lezenswaardiger dan de meeste somnifore dissertaties, kwantitatieve onderzoeken of juist alarmistische pamfletten op de markt voor mediaboeken,' aldus De Jong.
Bram de Klerck wijdt een stuk aan Wessel Kruls Hannema, museumdirecteur, volgens hem 'een prachtige kroniek van de Nederlandse kunst- en museumwereld van een groot deel van de twintigste eeuw'. En Toef Jaeger sprak met John Lanchester over zijn roman De muur. 'Je kan met romans de perceptie een klein beetje veranderen, maar niemand tot daden aanzetten. Lezers gaan geen bank beroven omdat dit in een roman staat. Het gaat om perceptieverandering op de lange termijn,' zegt Lanchester onder andere in het interview.
Korter:
- Kester Freriks over Kjell Westö, De zwavelgele hemel: 'een grootse roman over de lange weg naar volwassen worden.'
- Judith Eiselin over Anne Eekhout, Nicolas en de verdwijning van de wereld [fragment]: 'Eekhout blinkt uit in beklemming. Haar verbeelding is rijk.'
- Roos van Rijswijk over Nico Walker, Cherry [toelichting door de vertaler]: 'De stijl van Walker is droog, kaal, tegelijkertijd losjes, alsof zijn hoofdpersoon gewoon aan het praten is. Dat werkt goed – vooral omdat hij ook de zaken die anders misschien wat sentimenteel zouden worden, op dezelfde wijze beschrijft.'
- Ger Groot over Juan José Arreola, Bestiarium: 'een kleinood dat je af en toe oppakt voor een paar alinea’s.'
- Caroline de Gruyter over Herman Van Rompuy, Anti-memoires: 'Van Rompuy kan scherp zijn. En geestig. Hij kan mensen op hun nummer zetten of voor zijn kar spannen. Hij cijfert zichzelf zeker niet weg.'
- Rene van Stipriaan over Wilfried Uitterhoeve, De zaak Oldenbarnevelt: 'Zeker in dit herdenkingsjaar een aantrekkelijk handzaam relaas, ook vanwege de prachtige illustraties.'
De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op Nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.
‘Wil je als politicus het algemeen belang dienen of grijp je alles aan om het vuur van wantrouwen bij de kiezers te doen oplaaien?’ Dat vraagt Aukje van Roessel zich af. Ze verwijst naar het onlangs verschenen Veenbrand van Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, waarin hij onder andere bespreekt wat de opvattingen van politici moeten zijn over hun eigen rol. Putters hoopt dat politici ‘kernkabinetten instellen die de grote maatschappelijke thema’s in samenhang aanpakken in plaats van verkokerd, zichzelf hergroeperen in nieuwe politieke bewegingen, de polder laten herleven, en hun rol als politicus dus anders opvatten dan nu’.
In De Groene Amsterdammer van deze week verschijnt ook een ingekorte versie van de Nelson Mandela-lezing die Sisonke Msimang deze maand uitsprak. Als activist schreef zij eerder de boeken The Resurrection of Winnie Mandela en Always Another Country.
In de rubriek Dichters & Denkers bespreekt Anne Branbergen Frantumaglia, het correspondentieboek van Elena Ferrante dat ook in het Nederlands uitkomt in een vertaling van Marieke van Laake. Toen Elena Ferrante in internationale kringen nog slechts een ‘literaire geheimtip’ was, werd in Italië al Frantumaglia uitgebracht met ‘haar briefwisselingen, kattenbelletjes naar de uitgever, snauwen, weigeringen, vragen van journalisten waarop ze óf geen antwoord geeft, óf juist zo ver uitweidend dat het bijna voorstudies voor romans worden’. Ook denkt Ester Naomi Perquin door een bijzondere ontmoeting aan het gedicht ‘Stilleven’ uit de bundel Ik zag een man met een bos bloemen naar de Nieuwstad gaan van Lilian Zielstra.
Verder behandelt Cyrille Offermans De reiziger [fragment] van Ulrich Alexander Boschwitz. De reiziger is ‘in een vlaag van woede in vier weken geschreven’ als reactie op de Kristallnacht. Het boek van Boschwitz is ‘een literair werkstuk, een fictieve roman gevoed door eigen ervaringen en een vooruitziende blik’.
Tot slot wordt de door Elsbeth Etty geschreven biografie In de man zit nog een jongen [fragment | onze recensie], over het leven van Willem Wilmink, besproken door Kees ‘t Hart. Hoewel Wilmink een ‘rare kwibus’ was, besteedt biografe Elsbeth Etty ‘terecht de meeste aandacht aan zijn poëtische werk, waarin hij tragiek en humor bij elkaar bracht’. Daarnaast, schrijft ’t Hart, zet Etty een duidelijk beeld van Wilmink weer: ‘Ze schetst hem als een in de grond onzekere maar uiterst ambitieuze man, die er langzamerhand in slaagde zijn eigen mythologie rond jeugd en afkomst succesvol in te zetten voor zijn literaire werk.’
De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.
