Recensieoverzicht: Rudyard Kipling, Arjen Fortuin, Wytske Versteeg (4 november 2015)

Oudere afleveringen van deze rubriek zijn te raadplegen in ons archief. Ook de Vlaamse kranten en weekbladen worden, elke maandag of dinsdag, opgenomen in het overzicht, met dank aan Johan Eeckhout. De titels verwijzen naar de fysieke boeken; tussen rechte haken staan e-books, gebonden en oorspronkelijke edities, en redactionele items op Athenaeum.nl.

De Morgen Boeken gaat verder met een reeks dubbelgesprekken, ditmaal tussen Gustaaf Peek (Godin, held [e-book | leesfragment]) en Connie Palmen (Jij zegt het [e-book | recensie]). Vervolgens: Dirk Leyman las de debuutroman van Celia Ledoux. De journaliste en columniste schreef met Wild vlees [e-book] ‘een hijgerige roman voor ongedurige zielen, waarin je makkelijk het spoor bijster raakt’. Eric Min recenseert Emil Hakls Een ware gebeurtenis. De Tsjechische auteur mixt flarden conversaties, e-mailberichten en boekcitaten tot ‘een caleidoscopische schriftuur’ die boeit tot de laatste pagina. 

De fascinatie van Dimitri Verhulst voor het rooms-katholieke is bekend en Christus dook al eerder op in zijn werk, maar de vijf eerste delen van het Oude Testament in een roman omvormen is wel heel vermetel. Dirk Leyman belandde vanaf de eerste pagina’s van Bloedboek [e-book] wel in ‘het Verhulst-universum’. Verhulst respecteert de verhaallijnen, maar neemt een ‘tomeloos satirisch loopje met de feiten’. De ‘dik aangezette scenografie’ laat wel geen ruimte voor dieptepsychologische verkenningen of theologosche interpretaties, Verhulst ‘blijft trouw aan zijn zwarte universum’, besluit de recensent.

Josesph Pearce dan omschrijft De afdaling in de hel [gebonden editie | e-book | To hell and back | recensie] van Ian Kershaw als ‘superieure geschiedschrijving’. Marnix Verplancke houdt als zoon van een Nederlandse moeder, die tegen haar zin automatisch Belg werd toen ze huwde met zijn vader, een vermakelijke inleiding bij een stuk over twee titels rond de Nederlanden tussen 1815 en 1830. Voor Belg en Bataaf [e-book] leveren dertien auteurs bijdragen over de boeiende overgangsperiode tussen Napoleon en Willem I. Verplancke las interessante stukken maar betreurt het ontbreken van een broodnodig chronologisch overzichtsartikel. Absolute bewondering wel voor Johan Op de Beeck die in Het verlies van België [e-book] toont ‘dat iedere geschiedenis een amalgaam van vele verhalen is en dat er achter idealen nogal vaak persoonlijk gewin en gekonkel verborgen gaan’.

‘Kijk alsof in je in de schatkamers van het Vaticaan bent,’ en: ‘Ga eerst naar het platteland en sluip dan richting stad.’ Twee reisadviezen  die Tommy Wieringa  meegeeft aan Koen Vidal in een gesprek over zijn jongste reisboek Honorair kozak. Na vele reizen ver weg is Wieringa steeds vaker in Europa op pad, ‘dat geeft ook te maken met een waardering voor de geschiedenis van Europa, ga maar eens kijken in Sofia, of in Odessa, die steden lijken ver weg en toch voel je je daar als Europeaan meteen thuis’. Het stuk van Frank Heinen over Henning Mankells Zweedse Laarzen [e-book] stond eerder in de Volkskrant.

De boekrecensies van De Morgen verschijnen elke woensdag in de bijlage Boeken. De Morgen is ook te koop - op dezelfde dag - bij het Nieuwscentrum.

In De Standaard der Letteren plaatst Toon Horsten de graphic novel Hier van Richard McGuire in de rubriek ‘Boek van de week’. En: Lieve Joris ontmoette in 1993 in Syrië Hala, ze werd de hoofdpersoon in De poorten van Damascus [e-book]. Vorig jaar reisde ze naar Damascus terug voor een ongemakkelijke ontmoeting met haar toenmalige vriendin. In een uitgebreid essay verhaalt ze hoe de oorlog hun ontmoeting troebleert. In de marge daarvan wijst Jorn De Cock op werk van twee Syrische auteurs die ingaaan op de recente gebeurtenissen, The Crossing van Samar Yazbek en Under the Flag van Sami Moubayed. Garry Kasparov is boos en teleurgesteld over de westerse houding tegenover Poetin, Corry Hancké schetst de inhoud van Het wordt winter. De vergeten lessen van de Koude Oorlog [e-book] waarin Kasparov beschrijft hoe Poetin zijn macht vergaart.

David Foenkinos raakte geïntrigeerd door het levensverhaal van de Duitse kunstenares Charlotte Solomon en besloot een roman aan haar te wijden. De Franse bestsellerauteur doet voor Marijke Arijs met Charlotte [e-book | Franse editie | recensie] ‘een verdienstelijke poging om zijn literaire geloofwaardigheid op te krikken’, zijn grootste verdienste blijft wel Charlotte Salomons werk weer in de aandacht te brengen. In combinatie daarmee signaleert Veerle Vanden Bosch Leven? Of theater?,de graphic novel avant la lettre en het totaalkunstwerk dat Charlotte Salomon in 1942 voltooide. Mark Cloostermans ziet in Bloedboek [e-book] een evolutie van amusement tot ernst. Schurkt Verhulst in het eerste deel vervaarlijk tegen het belegene aan, in het tweede deel wordt de humor minder prominent. ‘Verhulst lijkt zich vooral te amuseren met de laconieke en smakelijke hervertelling […] én met het aanwijzen van absurditeiten,’ besluit Cloostermans – die vier sterren toekent.  

Alexander Van Caeneghem blijft een bewonderaar van Karl Ove Knausgård, die laat in Vrouw [e-book] ‘alle remmen los in het verweven van beschrijving en reflectie’. In weerwil van andere critici is voor Van Caeneghem de Mijn strijd-cyclus ‘geen kaal herinneringsrelaas maar een volstrekt on-ironisch, metafoorvrij kunstwerk’.  Niet minder dan zeven thrillers pikt John Vervoort uit het najaarsaanbod: Deon Meyer schreef met Icarus [e-book] ‘de beste misdaadroman’, het slotstuk van Robert Harris’ historische trilogie Dictator en de sciencefictionthriller Huid op huid [e-book] van Claire North krijgen vier sterren. Toni Coppers (De vleermuismoorden [e-book]), John Grisham (De verdediging [e-book]), Lisa Marklund (IJzer en bloed [e-book]) krijgen er drie, net als Wiljan van den Akker en Esther Jansma die als Julian Winter in het thrillergenre debuteren met De messias [e-book | leesfragment]. 

Net als vorige week vond De Standaard drie fervente lezers bereid hun mening te geven over de ECI Literatuurpijs-genomineerden. Theoloog Jürgen Metdepenniningen kon niet stoppen met lezen in Het hout [e-book | recensie] van Jeroen Brouwers (‘een meesterlijk geschreven roman’) en hoogleraar logica Jean Paul Van Bendegem vond de onaangename en ontnuchterende ervaring die Inge Muidhond oproept met Muidhond [e-book | leesfragment]‘grote literatuur’, en curator Herman van Goethem was vertrouwd met het levensverhaal van Felix Nussbaum  en labelt Mark Schaevers’ Orgelman als ‘een vernieuwend werk in het genre’.

De boekrecensies van De Standaard verschijnen elke vrijdag in de bijlage De Standaard der Letteren. De Standaard is ook te koop - op dezelfde dag - bij het Nieuwscentrum.

In De Verdieping extra aandacht voor boeken. Joost van Velzen licht 'de stand van de roman' door en signaleert dat schrijvers waargebeurd moeten schrijven, of, met A.H.J. Dautzenberg, die uitgebreid aan het woord komt, de opkomst van he 'opschonend realisme'. Maarten Doorman in het stuk: 'De manier waarop de schrijver zich uitdrukt en het idee dat de kunstenaar ons door zijn verbeelding een andere blik op de werkelijkheid gunt, maken een kunstenaar interessant. Maar de media vinden dat te ingewikkeld geworden. Ik vind dat een pervertering van de romantiek.'

Hanne Obbink spreekt Pieter Hilhorst over De belofte [e-book]: 'Je moet je in zo'n crisis niet alleen met de toekomst bezighouden, maar ook met het verleden. Want ook het verleden is maakbaar. Bij een dramatische gebeurtenis moet je met een dramatisch verhaal komen, en daarin had ik het verleden naar mijn hand moeten zetten. Dat past in de medialogica van de politiek. Als ik die les eerder geleerd had, was het anders gelopen.' En Stevo Akkerman interviewt Dimitri Verhulst naar aanleiding van het verschijnen van Bloedboek [e-book]. 'Er staat niets in het boek dat niet ook in de Bijbel staat. Maar de karakterschets van die God is net iets duidelijker, omdat ik veel ballast uit het boek heb gehaald.' En: 'Ik gebruik het vocabulaire dat wereldwijd bekend is als het vocabulaire van de genocide. Hadden de Duitsers een ander volk uitgeroeid dan het Joodse, dan had ik dit vocabulaire nog steeds gebruikt - deze woorden zijn bijna Esperanto geworden, jammer genoeg. Het enige dat ik wil aantonen: dit boek is een handleiding genocide.'

In Letter & Geest las Janita Monna Gedichten die vrouwen aan het huilen maken, onder redactie van Isa Hoes. 'Een heel verrassende verzameling is het niet. [...] Niet vaak wordt iemand ontroerd door de taal.' Sylvia Heimans vervolgens dook in Elisabeth Lockhorns biografie Andreas Burnier, metselaar van de wereld [e-book | leesfragment]: 'De biograaf bouwt haar boeiende verhaal op uit soms lange citaten, die hier en daar pareltjes bevatten [...]. Soms is haar bewijslast wat dun, bijvoorbeeld als ze suggereert dat Burniers reden om nooit een geslachtsveranderende operatie te ondergaan dezelfde is als die waarom Maxim Februari hier pas laat in zijn leven voor koos, namelijk omdat zijn familie het moeilijk had gehad in de oorlog.' Aansluitend schrijft Jann Ruyters kort over Hans Goedkoops Iedereen was er. Een feest voor Renate Rubinstein: 'Maar geroezemoes en glasgerinkel geven je toch vooral het gevoel dat je er niet écht bij bent.' Dus: 'Laten we hopen dat Goedkoop het niet bij dit feestverslag laat.'

Jann Ruyters las ook Kim van Kootens Lieveling [e-book]: 'Het is even wennen aan de kinderlijke vertelstem maar Van Kooten is een heel goede scèneschrijver en ook hier munt ze uit in scènes die geestig en schrijnend tegelijk zijn. [...] [M]aar Van Kooten waagt zich niet vergaand aan psychologische duiding. [...] Neemt niet weg dat je Lieveling in een ruk uitleest, en dat schrijfster en onderwerp slagen in hun opzet een donker verhaal meeslepend te vertellen, zonder je in het moeras te laten wegzinken.' Beeldboek van de week is Cherry Duyns' Voor mijn ogen (Lodewijk Dros: 'meer een mijmerboek').

Jaap Goedegebuure las Harry Mulisch' De ontdekking van Moskou [recensie] ('Een van de schrijvende en redigerende alter ego's die in De ontdekking van Moskou aan het woord komen, is de opvatting toegedaan dat een boek samenhang moet bezitten om geslaagd te mogen heten, en juist daaraan ontbreekt het hier.'), Martine Letterie licht haar De genen van mijn vader [e-book] toe, en Rob Schouten prijst de nieuwe Siebelink, Margje[e-book]: 'Een monument voor een verdwenen soort moeder en echtgenote, niet al te pompeus en nadrukkelijk uitgevoerd (een gevaar dat Siebelink in andere romans nog weleens bedreigt), maar haast schetsmatig en daardoor des te subtieler en overtuigender.'

Ger Leppers is enthousiast over Régis Jauffrets Wereld, wereld!, 'een boek zoals ik niet eerder las en vermoedelijk ook nooit meer onder ogen zal krijgen'. 'Voor de lezende avonturier daarentegen heeft het heel veel moois in petto.' Ook lof voor vertalers Martin de Haan en Rokus Hofstede: 'Het resultaat is een bewonderenswaardige, heerlijke, stevig swingende tekst.' Edwin Kreulen las Maud Mayeras' Reflex [e-book], dat ondanks een 'wat ongeloofwaardige ontknoping' 'een sterke thriller' is, Annemarié van Niekerk Elleke Boehmers Op de veranda [e-book], ('een mooie en tegelijk onthutsende en ontroerde vader-dochterroman'), en Bas Maliepaard ten slotte las Salah Naoura's Help, ik wil eruit! ('Hendrik gaat niet op in dit absurde tumult, maar steekt er juist steeds meer tegen af als kalme observator.').

De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.

Fantasy is een hit in het boekenvak. Het genre doet het zowel goed als e-book, als in de al dan niet gespecialiseerde boekwinkel. Volgens Robert van Gijssel zijn fantasyboeken  niet enkel voor sneue escapisten, want: ‘In boeken als De Strijd van de Dwergen [e-book], De Wraak van de Dwergen [e-book] en De Triomf van de Dwergen  [e-book] (aan originele titels doet Markus Heitz niet) zijn steeds parallellen te ontdekken met de mensenwereld, waardoor de dwergenfantasie te lezen is als een allegorie die ons helpt de ingewikkelde eigen wereld te ontrafelen.’

De modale Nederlandse roman werkt volgens Arjan Peters als een kalmeringsmiddel. Het is dan ook verheugend als er boeken verschijnen die een kras door de kalmte halen, zoals Kim van Kootens Lieveling [e-book] en de poëziebundel De taiga zwijntjes [e-book]van Astrid Lampe.

Wat is het mooiste ooit? Deze vraag, bedacht door Viktor & Rolf, wordt aan honderd verschillende mensen gesteld in het boek Nederland in ideeën 2016: Dit is het mooiste ooit.  Volgens Tonie Mudde zit de kracht van deze formule in het bonte gezelschap (onder andere Micha Wertheim, Andre Kuipers en Wende Snijders) en de onverwachte antwoorden die zij geven. Een ander boek waarin een grote vraag beantwoord wordt is Thomas Piketty's De slag om Europa. In deze bundel van zijn columns stelt hij zichzelf de vraag: ‘Wordt François Hollande voor Europa wat Roosevelt voor de Verenigde Staten was?’ Ariejan Korteweg vindt dat Piketty zijn grote thema’s beknopt en glashelder uitlegt, maar dat hij zich deerlijk vergist in zijn toekomstvoorspellingen.

City on Fire [e-book | Stad in brand | leesfragment | recensie] van Garth Risk Hallberg heeft de opzet van een detectiveverhaal en voert je mee naar alle geleidingen van de New Yorkse samenleving. Hans Bouman noemt de debuutroman ‘een mateloos boek over een mateloze stad.’

In Icarus [e-book] van Deon Meyer trof Rolf Bos de vaste hoofdpersonen uit Meyers laatste boeken aan: Bennie Griessel en Vaughn Cupido, rechercheurs van elite-eenheid de Valken. ‘Icarus: het is vintage Meyer, die nooit zal teleurstellen, al komt dat uitgebreid beschreven en steeds weer terugkerende alcoholisme ('Geen wijn. Tijdverspilling.') van rechercheur Bennie Griessel je na een vijftal boeken wel een beetje de neus uit.’

Arjan Peters ging in Norwich op bezoek bij Sarah Hall waar ze haar nieuwste politieke roman Wolf Border schreef [De komst van de wolven | e-book]. ‘Toen ik aan het boek begon, wist ik dat de wolven eens vrij moesten worden gelaten, om te kijken hoe het publiek zou reageren. En dan is er nog het what if-aspect van de roman: er vindt een referendum plaats, met als uitkomst dat Schotland zich afscheidt van Groot-Brittannië. Grensoverschrijdingen te over.’

In de nieuwste roman van Joke van Leeuwen De onervarenen [e-book | recensie] is opnieuw een historisch gegeven - arme Europeanen die een nieuw leven beginnen in Midden- en Zuid-Amerika - het uitgangspunt. Odile en Koben besluiten het geluk te beproeven. ‘Odile is een typisch Van Leeuwen-figuur: een timide buitenbeentje dat zich meer verwondert over het leven dan dat ze er aan meedoet. Ze registreert alles, in soms dromerig, dan weer snijdend proza,’ aldus Bo van Houwelingen.

Mediëvist onder de Nederlandse stripmakers Marcel Ruijters komt met Jheronimus, een getekende biografie van Jeroen Bosch, 500 jaar na diens dood. Volgens Joost Pollmann is Ruijters in zijn strips niet vies van apocalyptische sferen, maar ‘houdt zich in deze biopic enigszins in, omdat hij het verhaal wil vertellen van Jeroen, Jan en Goessen van Aken, drie broers uit Den Bosch die naam maken met hun bizarre drieluiken’. Wasco gebruikte in Het Tuitel Complex Mondriaans horizontalen en verticalen om als stripkader te fungeren en steun te bieden aan katten, vogels, bomen en hijskranen. Het verschil tussen Mondriaan en Wasco is volgens Joost Pollmann ‘dat Wasco toch personages nodig heeft, hoe summier ook, om zijn raamwerken een vertelperspectief te geven.’

Anet Bleich vervolgens meent dat Pieter Hilhorst in De belofte [e-book] zonder rancune terugblikt op zijn mislukking als politicus en vindt het een boeiend boek dat vrij is van elke verbittering.

In Op de rok van het universum [e-book | leesfragment]vertelt Tonnus Oosterhoff volgens Daniëlle Serdijn een fantastisch verhaal over tijd. ‘Bovendien heeft de dood het laatste woord, maar meer nog illustreert dit hoogst originele portret van een generatie dat het vertelsels zijn, fictieve en waargebeurde, die levens inkleuren, toonzetten en betekenis geven. Verhalen bepalen ons in plaats van andersom.’

Korte besprekingen, ten slotte:

• Aleid Truijens las Wit licht van Jaap Goedegebuure: ‘Misschien is Wit licht daarom beter dan Goedegebuures boek over religie in de literatuur, uit 2010. Nu gaat hij diep in op de poëzie zelf.’
• Jan Luijten las Arthur Schnitzelers Late roem [Später Ruhm |Late Fame |leesfragment]: ‘In deze novelle steekt de nodige ironie, beginnend met de titel. Want van late roem is geen sprake.’
• Volgens Marcel Hulspas bevat Weg met de wetenschap [e-book] van Willem Otterspeer ‘geen begin van een analyse van wat de universiteit mankeert, laat staan van een realistische oplossing.’
• ‘Willem Thies maakt de dreiging meer dan waar in zijn gedichten, die uitgaan van dreigingen en verlies,’ aldus Maria Barnas over Thies’ poëziebundel Meer mensen dan reddingsvesten.
• Marcel Hulspas is het oneens met Kris Verburghs Veroudering vertragen: ‘Helaas voor Kris, en voor de mens die nu leeft: het zit allemaal veel ingewikkelder in elkaar dan we zouden willen.

De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.

NRC Boeken opent groot met Rudyard Kipling, Jungleboeken. Dat verschijnt 11 november pas, maar Toef Jaeger is nu al zeer enthousiast. De 'Mowgli-verhalen [hebben] een imperialistische onderlaag [...], maar los hiervan zijn De jungleboeken ook gewoon vermakelijk, vol exotische coming of age-verhalen waarin iemand greep probeert te krijgen op een andere wereld en zichzelf een beetje heldhaftiger maakt dan hij is. Dat de vertaling daarbij voortreffelijk is en je geen moment denkt een boek te lezen dat honderdtwintig jaar oud is, helpt ook.' Plus een kort interviewtje met vertaler Arthur Wevers.

Vervolgens een groot interview door Thomas Rueb met Robert Harris, Dictator [e-book | Engelse editie]. 'Eigenlijk zou dit helemaal geen roman over Romeinen worden. Integendeel. Ik wilde een universeel relevante roman schrijven over macht en politiek.' Maar: 'De moderne politiek begon in Rome. Kijk maar naar de typen politici die er rondliepen, die zie je nu nog steeds: de populisten, de managers, de demagogen.' Robert Gooijer bespreekt Dictator positief: 'Het kost weinig suspension of disbelief om je door Harris te laten meevoeren - door Cicero's leven en door de straten van Rome.'

Verder met fictie. Michel Krielaars las Szylard Borbély, De bezitlozen [e-book | leesfragment] ('Veel gebeurt er niet in deze roman. En toch blijf je tot aan de laatste bladzijde gefascineerd doorlezen, omdat Borbély, die na een depressie in 2014 zelfmoord pleegde, laat zien hoe het communisme het individu wist te vernietigen en de meest primitieve instincten in de mens naar boven liet komen.'), Janet Luis in kort bestek Désanne van Brederode, Vallende vorst [e-book | leesfragment] ('Wat er ook mis gaat - en bijna alles gaat mis in deze roman - het blijven bleke, inwisselbare types.') en Thomas de Veen in kortst bestek Enne Koens, Hotel Bonbien [e-book], 'waarmee ze zich definitief vestigt als interessante nieuwe stem'. In driekwart pagina dan: vijf sterren voor Imme Dros' Homerosvertaling Ilias [Loeb-editie, deel 1 & 2]. Guus Middag: 'Ik ben er van begin tot eind einthousiast over. Dit is een vlotte en frisse vertaling.'

Paginagrote aandacht voor auteurs die op Crossing Border optreden, met drie kleinere besprekingen: Jan Donkers prijst Laird Hunts Nimmerthuis [e-book | Neverhome], om de 'bedrieglijk naïeve stijl waardoor de gruwelijkheden bijna terloops passeren', Michel Krielaars waardeert De wetten van de melancholie [e-book] van Georgi Gospodinov, 'een ideale conservator van de tijd, die het verleden wil bewaren door de levensverhalen van anderen op te kopen', en Auke Hulst ten slotte is enthousiast over Ryan Gattis, Zes dagen [e-book | All involved], 'dwingender van compositie, met minder overtollig vlees op de botten [dan Marlon James' Een beknopte geschiedenis van zeven moorden]. Zijn personages leven, en op elke pagina voel je de winst van uitputtende research'. 'Een waarachtig en helaas al te relevant boek,' besluit hij.

De mijnen in: Atte Jongstra las Marcia Luytens Het geluk van Limburg [e-book] ('Ze schetst een nagenoeg compleet, kleurrijk beeld van de mijnwerkersgemeenschap in Heilust en omstreken.') en Ferdi Schrootens Nonk Theo en de mijnen ('een queeste, een reisverhaal, bijna Amerikaans van aard'). Naar de Boston Marathon, met Masha Gessen, The Tsarnaev Brothers. Maartje Somers vindt geen verklaring voor de aanslagplegers, maar wel 'trefzeker schetst Gessen hoe Tsjetsjeens Boston met duizend draden aan familie en vrienden in Dagestan vast blijft zitten'. Naar Rusland ten slotte, in Bart Funnekotters De hel van 1812. René van Stipriaan: 'De hel van 1812 levert een hartverscheurend beeld op van een steeds verder ontsporende onderneming. Je weet hoe het afloopt - toch kun je dit boek niet wegleggen.'

Samenvattingen volgen.

De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op nrc.nl. Een selectie ervan is vrij toegankelijk via nrc.nl/boeken. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.

In de kunstpagina's interviewt Maarten Moll Arjen Fortuin al over Geert van Oorschot, uitgever. Van Oorschot moet herinnerd worden '[a]ls the hardest working man in book business; een eigenzinnige uitgever en zakenman die een fenomenaal fonds heeft gesticht', betoogt Fortuin. Hans Renders opent vervolgens de boekenpagina's van Het Parool met Fortuins 'mooi geschreven biografie'. Amper kanttekeningen, veel lof en toelichting: 'Fortuin laat mooi zien hoe Van Oorschot - de man die zoveel links-propagandistische teksten in een keur van tijdschriftjes had gepubliceerd in de jaren twintig en dertig - na de oorlog de schrijvers rond het tijdschrift Forum canoniseerde, toen hij zijn eigen uitgeverij begon.'

Korte besprekingen: Guus Luijters over Harry Olthetens verhalen in Houd je adem in... en andere verhalen: 'Er is niets op aan te merken, maar ze verrassen niet.' Jos Bloemkolk over Karel van het Reve voor beginners: '[S]tukken die alles overtreffen wat andere essayisten hebben voortgebracht.' Arie Storm over Tonnus Oosterhoffs Op de rok van het universum [e-book | leesfragment]: 'Om het doldraaien van de wereld te laten zien schuurt Oosterhoff vaak dicht tegen de werkelijkheid aan. De absurditeit weet hij goed te vangen. [...] Maar een traditionele roman wordt dit nergens.'

Langer: John Jansen van Galen las Gert Oostindie's Soldaat in Indonesie, 1945-1950. Getuigenissen van een oorlog aan de verkeerde kant van de geschiedenis, telt de vermoedelijke oorlogsmisdaden, maar zegt: 'Veel is verzwegen: het kunnen er evengoed veel meer zijn.' En mist de angst van de soldaten, 'niet om zo de misdrijven te vergoeilijken, maar om het begrip te vergroten van de gruwelijke strijd die zich daar ontspon'. En Marjon Kok, ten slotte, over Daan Remmerts de Vries' Groter dan de lucht, erger dan de zon [e-book]: 'Als Daan Remmerts de Vries de boeken maakt die hij echt wil schrijven, is zijn kwaliteit ongekend hoog.'

De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke donderdag in PS. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.

Gerry van der List spreekt Willem Otterspeer (Reading Huizinga) over Johan Huizinga (Herfsttij der Middeleeuwen ? Homo Ludens / Erasmus / Verspreide opstellen over de geschiedenis van Nederland). 'De kracht van Nederlands grootste historicus ligt onder meer in zijn stilistische en beeldende vermogen.' Otterspeer: 'Huizinga was een groot schrijver, een klassiek auteur. Onze enige reële kandidaat voor de Nobelprijs voor Literatuur.' Van die andere kandidaat, Harry Mulisch, verscheen vorige week De ontdekking van Moskou [recensie]. Irene Start: 'Het boek is een curiosum, hermetisch en ondoorgrondelijk.' Ook las Start de nieuwe Siebelink, Margje[e-book] van Jan Siebelink: 'Deze roman gaat minder over geloofsijver dan Knielen op een bed violen. Het drama zit voornamelijk in de broedertwist.'

Elsevier verschijnt elke donderdag en is voor abonnees toegankelijk via weekblad.elsevier.nl. Elsevier is te koop bij het Nieuwscentrum.

Rutger van der Hoeven bespreekt in De Groene Amsterdammer Niall Fergusons Kissinger [e-book | Engelse editie | recensie]. 'In The New York Times opende hij een interview ongevraagd met de verzekering dat deze biografie "geen officiële hagiografie" van Kissinger is. Maar het boek leest wel zo, en dat trekt een zware wissel op het leesplezier. Jammer, want het levensverhaal van Kissinger verdient het om verteld te worden,' stelt Van der Hoeven. Piet Gerbrandy recenseert daarnaast Nu is al te laat van Erik Spinoy [e-book]. 'Als geen ander slaagt Spinoy erin onherbergzame versplintering te verwoorden in verzen die van een verfijnd gevoel voor vorm getuigen,' merkt Gerbrandy op. 'Gedragen ritmes, donkere assonanties, overrijpe herhalingsfiguren en pregnante neologismen zetten een tekst neer die klinkt als een klok.' Gustaaf Peek dan, hij las Kamel Daouds Moussa of de dood van een Arabier [e-book | Meursault, contre-enquête | leesfragment]. Hij is niet wild enthousiast over Moussa: 'Literair is de roman niet meer dan een loodsmannetje op de rug van een machtige haai.' En Fred de Vries wijdt een stuk aan Patti Smiths M-Train [e-book | Engelse editie]. 'M-train is een boek over iemand die ronddoolt in een schemergebied van jetlags, dromen en herinneringen en daarbij steeds weer stuit op de eenzaamheid die je voelt na intens verlies. Van de onbezonnen jonge Patti die ooit zei dat ze met God wilde neuken is weinig meer over,' lezen we in de bespreking.

De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.

Van Jeroen Vullings een stuk over Quarantaine, de nieuwe roman van Wytske Versteeg. 'Quarantaine is zo'n scharnierroman die een schrijver per se geschreven wil hebben om daarna nieuwe wegen in te kunnen slaan, maar bovenal is het een gedurfde roman doordat Versteeg een situatie zo enorm op scherp zet dat daardoor organisch de vraag wordt opgeroepen wat nu echt belangrijk is in dit ondermaanse. De liefde, stelt Quarantaine, een aanraking,' aldus Vullings. Verder een essay van Thomas Piketty van wie eind deze week De slag om Europa verschijnt. En Carel Peeters noemt in zijn 'Literaire kroniek' Maarten Asschers Het uur van de waarheid 'een plichtmatige exercitie' [e-book | leesfragment].

Vrij Nederland verschijnt elke woensdag, een selectie van de recensies is op vn.nl/boeken raadpleegbaar. Vrij Nederland is te koop bij het Nieuwscentrum.

Merlijn Olnon interviewt Robbert Dijkgraaf [Het nut van nutteloos onderzoek | e-book] over nieuwsgierigheid, de esthetische ervaring en de aard van kennis. ‘Aan de basis van wetenschap en kunst liggen menselijke nieuwsgierigheid en de esthetische ervaring. Dat is best over te brengen, maar je moet het niet nodeloos ingewikkeld maken. Zie die disciplines als een wolk, heel diffuus, met aan de randen de cutting edge. Die is verleidelijk, maar heel complex voor niet-kenners. Die wolk heeft ook een kern, en die is in wezen vrij stabiel en onveranderlijk.’

Arjen Mulder meent dat de kwantumbiologie zich meldt als nieuw veld voor opwindend onderzoek. Aan de hand van Jim Al-Khalili’s Hoe leven ontstaat. Op het snijvlak van biologie en kwantumleer[e-book | Life on the Edge]legt Mulder uit hoe het komt dat planten de plek zijn waar leven ontstaat. Over het boek zegt hij: ‘Ik heb Hoe leven ontstaat tot mijn eigen verwondering geboeid van begin tot einde uitgelezen. […] De schrijvers van Hoe leven ontstaat, een Britse presentator en een dito professor, gaan gelukkig doortastend om met hun verhelderende metaforen, zodat er nog heel wat kennis overkomt bij de niet-wiskundig geschoolde of geïnteresseerde lezer. Je moet op de middelbare school wel je exacte vakken hebben gehaald, maar dan is de uitleg van de doldwaze wereld van de kwantummechanica helder en vrij verbluffend.’

In zijn essay stelt Frans W. Saris klimaatverandering aan de kaak. De Vlaamse historicus Pieter Boussemaere schrijft in Eerste hulp bij klimaatverwarring dat de opwarming van de aarde veel meer is dan een milieuprobleem waardoor er dus sprake is van een ware klimaatoorlog. Zolang de publieke opinie deze onbeheersbare klimaatveranderingen niet serieus neemt zullen politici de noodzakelijke beslissingen uitstellen. Sommige mensen denken met weemoed terug aan de jaren zestig, toen Rachel Carson met haar aangrijpende boek Silent Spring een kantelpunt veroorzaakte in de publieke opinie over pesticiden. American Earth. Environmental Writing Since Thoreau ligt al sinds het verschijnen in 2008 op Saris’ nachtkastje: ‘Een schitterende bloemlezing van tientallen Amerikaanse natuurschrijvers, van Thoreau tot Steinbeck, van John Muir tot Rachel Carson […]. McKibben koos hun mooiste stukken en voorzag ze van een korte inleiding.’ In Regen. Een natuur- en cultuurgeschiedenis[e-book |Rain]neemt Cynthia Barnett je mee naar plekken in de wereld waar het pas echt regent, en naar plekken waar ze om regen bidden. Volgens Saris is het geen activistisch boek, maar ombrofilia, een liefdesverklaring aan de regen.

Onlangs verscheen het zesde en voorlaatste deel van het Verzameld werk van Erasmus in Nederlandse vertaling. Willem Otterspeer over het handboek: ‘Wellicht het belangrijkste boek van deze selectie is De vrije wilskeuze, zijn traktaat tegen Luther. Ook hier toont Erasmus zich een volwaardig retoricus. Hij wil een gesprekspartner zijn, zegt hij, geen rechter, een onderzoeker, geen dogmaticus.’

Volgens Harry van Dalen is Thomas Robert Malthus’ Principle of Populationvoor vele wetenschappers een inspiratiebron geweest, en is dat nog steeds. ‘Maar helaas geldt dat ook voor de vele ‘cranks’ en paniekzaaiers die met een zekere graagte het einde van de wereld voorspellen. Bij selectief winkelen in een klassiek werk ligt misbruik op de loer. De kracht van Mayhews boek Malthus. The Life and Legacies of an Untimely Prophet is dat het niet in die val trapt en Malthus goed in zijn tijd plaatst, maar ook de tijdloze inzichten van Malthus over het voetlicht brengt en daarmee laat zien welke erfenis hij heeft nagelaten.’

Esther Wils interviewt historicus, schrijver, biograaf van Herman Heijermans en presentator Hans Goedkoop [De Gouden Eeuw |The Dutch Golden Age | leesfragment] over sensatie en scepsis, methode en verbeelding, andere tijden en de onze. ‘De werkelijkheid is vol verbeelding, en we leven in verhalen, om maar even twee enorme clichés te noemen. Maar zo is het wel. Als je een plan maakt is dat op basis van waar je in zit en waar je vandaan komt, dus je bent altijd een verhaal aan het maken. En als er iets ingrijpends gebeurt, dan verandert je blik op jezelf en ook op je verleden, je bent altijd bezig aan een herschikking van je eigen verhaal, en als samenleving ben je voortdurend bezig aan de herschikking van het verhaal van die samenleving. Het is die verbeelding waar de energie vandaan komt, en de veranderingen.’

Volgens kunsthistoricus Jeroen Stumpel is The Story of Art[Eeuwige schoonheid] het beste overzicht van de geschiedenis van de kunst dat we hebben. ‘Door de tekst heen klinkt steeds een stem die volledig vertrouwd is met die hele ingewikkelde rijkdom aan gegevens over de geschiedenis van de mensheid en de kunst; zo vertrouwd dat hij er ook een heldere selectie uit kan maken.’

Kort:

• Expanding Universe is volgens Frans W. Saris ‘een schitterend boek met onvoorstelbaar mooie foto’s uit het heelal, gepubliceerd ter ere van het 25-jarige jubileum van de Hubble Space Telescope.’
• Maxim Februari recenseert twee nieuwe boeken over eigentijdse ethiek. Over Ethiek en veiligheid van Gerben Bakker: ‘Met allerhande voorbeelden van veiligheidsvraagstukken – variërend van corruptiebestrijding tot overheidsreacties op schade door gasboringen – is dit boek heel leerzaam voor lezers die willen weten hoe de ethische methode werkt.’ Over Ethiek en digitale mediavan Marcel Becker is hij minder positief: ‘Want vooral in Ethiek en digitale media wreekt zich het gebrek aan vakinhoudelijke expertise op het toepassingsgebied. De ethische theorie is er, maar waar het aankomt op toepassing daarvan blijft het boek hangen bij Facebook, toch bepaald niet het zenuwcentrum van de digitale cultuur.
• Esther Wils over Autoriteit [e-book |recensie] van Paul Verhaeghe en The Village Effect van Susan Pinker: ‘Psychiater Paul Verhaeghe en ontwikkelingspsychologe Susan Pinker zetten beiden hun kennis in voor “normale mensen”. Ze analyseren brede tendensen en wijzen maatschappelijke problemen aan, maar de mal van geluk en ellende ligt natuurlijk altijd bij het gezin.’
• Tim Parks over Lothar Müllers White Magic. The Age of Paper [e-book]: ‘The genius of the book is its ability to move back and forth between the technicalities of paper-making and the material’s many uses, showing how each step forward in production profoundly altered the way people communicated.’
• Merlijn Olnon recenseerde Maarten Asschers Het uur der waarheid. Over de gevangenschap als literaire ervaring[e-book | leesfragment]: ‘Asscher komt, met veel inzicht en belezenheid, een slimme opbouw en een kraakheldere en elegante stijl, tot een overtuigende analyse van wat de verbeelding vermag, zowel die van de gevangenen als die van de buitenstaanders.’
• Siegfried Huigen over Der totale Rausch. Drogen im Dritten Reich van Norman Ohler: ‘Gebaseerd op onderzoek in militaire archieven maakt Ohler aannemelijk dat de Duitse uitvinding van methamfetamine (crystal meth), aangeboden onder de merknaam pervitin, leidde tot grootschalig gebruik door tankbemanningen en medisch personeel tijdens de Blitzkrieg.’
• Boudewijn Walraven over Ko Uns Maninbo: Peace and War: ‘Een aangrijpende bloemlezing uit deze empathische microgeschiedenis van het hedendaagse Korea.’

‘Waarschijnlijk schuilt daarin de prikkelende werking van deze historische foto’s; door de vervreemding die de beelden oproepen wordt het verleden met een schok tot leven gebracht,’ aldus Esther Wils over Life is Strange van Rob Morees, Maarten Asscher en Saskia Asser.

Merlijn Olnon vindt Jeroen Duindams Dynasties: a Global History of Power, 1300-1800 een serieus maar toegankelijk magnum opus, verpakt als een goed uitgegeven en betaalbare Cambridge-paperback.

Volgens Jeroen Duindam biedt Weg met de wetenschap van Willem Otterspeer een erudiete achtergrond voor de discussie rondom de Europese universiteit. Maar, ‘als praktisch advies voor de toekomst van de universiteit mist Otterspeers essay echter doel’.

Steven van Schuppen mist het internationale perspectief in Jesse Klavers De mythe van het economisme [e-book] wat hij niet vindt kunnen in tijden van globalisering. Ook blijft het boek steken in parlementarisme, maar ‘vormt een welkome verademing te midden van alle quasi-wereldwijds cynisme dat heden ten dage opgeld doet’.

Jan-Hendrik Bakker over het nieuwe boek van Robert D. Putnam: ‘De kracht van Our Kids. The American Dream in Crisisis het kwalitatieve onderzoek dat ten grondslag ligt aan het boek.’

Volgens Herman Keppy wil het in het nationaal bewustzijn van Nederland maar niet doordringen dat het misging tijdens de dekolonisatie. Ondanks dat zijn wetenschappers doorgegaan met hun onderzoek, zo verscheen 31 oktober Soldaat in Indonesie, 1945-1950. Getuigenissen van een oorlog aan de verkeerde kant van de geschiedenis van Gert Oostindie. Met heruitgaven van Ontsporing van geweld. Het Nederlands-Indonesisch conflict en Last van de Oorlog. De Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië en hun verwerking rest de vraag of deze het grote publiek nu wel gaan bereiken. Begin december verschijnt Succes in een verloren oorlog van Ben Boumanen de op waarheid gebaseerde roman De tolk van Java van Alfred Birney. Twee boeken waar Keppy eerder zijn geld op zou inzetten.

Op komst

• Ian Buruma vindt dat Darryl Pinckney in Black Deutschlandde sfeer van Berlijn in de jaren tachtig, toen de muur nog overeind stond, prachtig schetst.
• Zowel in Hans Goedkoops Iedereen was er. Een feest voor Renate Rubinstein en in Astrid Lindgrens Oorlogsdagboek 1939-1945 verenigen Rubinstein en Lindgren moed en intelligentie in hun eigen persoon, en in hun werk.
• In Artist and Empire willen de drie Tate curatoren Alison Smith, David Blayney Brown en Carol Jacobi bijdragen aan het actuele debat over de Britse koloniale geschiedenis en in Gepeperd verledenlaat Harm Stevens zien dat hij beschikt over een scherpe en prettig-ironische pen en oog voor de veelzeggende anekdote.
• In A History of Virility onderzoeken twintig experts, onder wie historici en antropologen, wat het van de Oude Grieken tot de sekseoorlogen van de twintigste eeuw betekende om man te zijn.
• Richard Susskind schreef met zijn zoon Daniel het boek The Future of Professions dat ‘predicts the decline of todays’s professions and describes the people and systems that will replace them’.
• Het werk van Jerry Kaplan [ Humans Need Not Apply| e-book] wordt in de catalogus van Yale University Press aanbevolen door Ron Moore.
• Dit najaar verschijnt het reisdagboek van Paul Gauguin Noa Noa dat hij in 1891 bijhield tijdens een reis naar Tahiti. Bastiaan Bommeljé noemt het ‘een dromerige mengeling van fictie, kunstkritiek, fabulatie, autobiografie en reisverslag’.
• Map: Assembling the World in an Imageverschijnt in het najaar van 2015. ‘De uitgaven van Phaidon, de uitgeverij die kunsthistoricus Ernest Gombrich tot zijn standaardwerk aanzette en als eerste betaalbare kunstboeken uitbracht, zijn altijd bijzonder fraai.’
• Taalkundige en filosoof Noam Chomsky behandelt in What Kind of Creatures Are We? Drie vragen waarin in 2013 drie masterclasses waren gewijd: ‘What is language?’ ‘What can we understand?’ en ‘What is the common good?’.
• In Hope Without Optimism brengt de Ierse letterkundige Terry Eagleton zijn verzamelde kennis over een eeuwenoud vraagstuk in stelling om tot een moreel standpunt te komen.

De Nederlandse Boekengids verschijnt zes keer per jaar en is verkrijgbaar bij ons Nieuwscentrum.