De eerste zin van Thornton Wilders De brug van San Luis Rey, vertaald door Peter Bergsma

Revisie/hervertaling/vertaling/zelfplagiaat

Halverwege vorig jaar meldde Uitgeverij Van Oorschot me dat ze van plan was The Bridge of San Luis Rey van Thornton Wilder opnieuw in Nederlandse vertaling uit te geven; ik had dit boek in 1980 vertaald voor Uitgeverij Agathon en het was mijn vierde boekvertaling. Aanvankelijk speelden de uitgeverij en ik met het idee mijn oude vertaling te reviseren, ‘af te stoffen’ was de term die viel, maar daar zag ikzelf algauw vanaf. Het nadeel van revisie is dat de oude tekst toch een zekere autoriteit geniet, zodat er misschien dingen blijven staan die je nu, 35 jaar en een stuk of negentig boekvertalingen wijzer, anders zou doen.

Ik heb er daarom voor gekozen, in overleg met Van Oorschot, om het boek helemaal opnieuw te vertalen, waarbij ik de oude vertaling er steeds naast heb gehouden. Een vorm van ‘zelfplagiaat’ dus, zoals een collega-vertaler fijntjes opmerkte. Maar die eerste vertaling had, in alle bescheidenheid, zeker haar verdiensten.

Summiere verschillen

De eerste zin van The Bridge luidt:

On Friday noon, July the twentieth, 1714, the finest bridge in all Peru broke and precipitated five travelers into the gulf below.
Op vrijdag twintig juli 1714, ’s middags om twaalf uur, brak de mooiste brug van heel Peru doormidden en vijf reizigers werden in de afgrond daarbeneden geslingerd. (Mijn vertaling uit 1980.)
Op vrijdag 20 juli 1714, rond het middaguur, brak de mooiste brug van heel Peru en werden vijf reizigers in de afgrond daaronder geslingerd. (2015)

De op het eerste gezicht summiere verschillen tussen mijn eerste zin uit 1980 en die uit 2015 zijn tekenend voor de verschillen tussen de twee vertalingen als geheel. Om te beginnen is de tweede vertaling korter, 24 woorden i.p.v. 26 (tegen 22 Engelse woorden), door het weglaten van ‘doormidden’ en de formulering ‘rond het middaguur’ in plaats van ‘om twaalf uur ’s middags’. Dat ‘doormidden’ staat tenslotte niet in de Engelse tekst, en het is maar de vraag of de brug precies doormidden brak of misschien op een kwart of een derde van zijn totale spanwijdte. En ‘om twaalf uur ’s middags’ vind ik nu iets te specifiek voor ‘at noon’; het is maar de vraag of de brug om klokke 12 brak en wij zeggen in het Nederlands nu eenmaal ‘rond’ en niet ‘op’ het middaguur.

Het derde verschil tussen de twee vertalingen is de manier waarop het tweede zinsdeel aansluit op het eerste: ‘en vijf reizigers werden in de afgrond daarbeneden geslingerd’ in plaats van ‘en werden vijf reizigers in de afgrond daaronder geslingerd’. De tweede oplossing sluit, zo vind ik nu, op een natuurlijker, vloeiender manier aan. ‘Daaronder’ voor ‘daarbeneden’ beschouw ik maar als een kwestie van veranderende smaak.

Ik prijs me gelukkig dat me de kans is geboden deze mooie roman voor de tweede keer te vertalen; als je vertaling na zoveel jaren dan toch over moet, dan doe je dat het liefste zelf. Ego en gemoedsrust willen ook wat.

Peter Bergsma is vertaler van onder anderen J.M. Coetzee, Lydia Davis, William Faulkner, Ernest Hemingway, Mark Twain en John Updike, directeur van het Vertalershuis in Amsterdam en docent aan de VertalersVakschool in Amsterdam. Hij lichtte eerder zijn vertaling van Coetzee's De kinderjaren van Jezus voor ons toe.