JAN VAN AKEN

Jan van Aken (9 augustus 1961, Herwen-en-Aerdt) is bekend geworden door zijn historische romans, en werd al vroeg de Umberto Eco van de Lage Landen genoemd. Na zijn debuut Het oog van de basilisk (2000) schreef hij nog zeven romans, waarvan De afvallige (2013) en De ommegang (2018) ook genomineerd werden voor grote prijzen. Ze haalden respectievelijk de longlist van de AKO en Libris Literatuurprijs, en de shortlist van de Libris Literatuurprijs. Voor De ommegang kreeg Van Aken de Bordewijkprijs. Geestige, spannende, fysieke boeken zijn het, met altijd een anachronisme erin verstopt, en meestal gestructureerd rond een (levensveranderende) reis, zoals Rudi van der Paardt in het Kritisch Literatuurlexicon opmerkte. In 2024 verschijnt Het xoanon, dat in het begin-negentiende-eeuwse Constantinopel speelt.

De valse dageraad en verder

'Dat Van Aken wat in zijn mars had, bleek vorig jaar al uit zijn debuutroman, die achteraf beschouwd kan worden als een opwarmertje voor het grote werk.' Het oog van de basilisk noemde Pieter Steinz 'een vrolijk-scabreus boek'. De valse dageraad (2001), over Hroswithus Wikalensis - die later in De afvallige zal terugkeren - werd met veel enthousiasme onthaalt door de literaire kritiek. Een schelmenroman, maar, schrijft Steinz: 'Van Aken brengt het hoogtij der Middeleeuwen even beeldend als natuurlijk tot leven. In laconiek maar sierlijk proza laat hij het boeren-, burger-, en burchtleven voorbijtrekken, afgewisseld door tales of ordinary medieval madness.' En Graa Boomsma in De Groene Amsterdammer: ‘Met De valse dageraad heeft Jan van Aken zijn magnum opus geschreven, een roman met epische allure.’

Toch was Van Aken nog maar op een kwart van zijn oeuvre (and counting) en moesten De dwaas van Palmyra (2003), over de eerste-eeuwse tovenaar Apollonius van Tyana, en zijn bijna-contemporaine roman Het fluwelen labyrint (2008) nog verschijnen. Over De dwaas van Palmyra schreef Jona Lendering: 'Van Aken heeft lef, hij geeft de plot aan het begin al weg en wil zijn lezers blijven boeien met een sfeer van mysterie die alleen nog is gebaseerd op zijn virtuoze schrijfstijl.' Al vond hij, besluit hij zijn bespreking, De valse dageraad een beter boek. En de Orpheus-en-Eurydice-variatie Het fluwelen labyrint is volgens Jan van Aken zelf ondanks het twintigste-eeuwse decor vooral ook een historische roman. In 2008 verscheen Koning voor een dag, over de spotdichter Hipponax van Efeze (6de eeuw v.Chr.). In 2013 bereikte Van Aken echt een groter publiek, met De afvallige.

• Lees een fragment uit Het xoanon
• Beluister Jan van Aken over De ommegang in onze podcast met De Revisor
• Lees Daan Stoffelsen over De ommegang
• Lees een fragment uit De ommegang
• Lees Daan Stoffelsen over De afvallige
• Lees een fragment uit De afvallige
• Lees Van Akens nawoord bij Victor Hugo's De klokkenluider van de Notre-Dame

De afvallige

In 2013 verschijnt De afvallige, waarin Van Aken de vierde-eeuwse geschiedenis van Julianus Apostata navertelt. Met vaart en humor stelt Van Aken deze uitzonderlijke episode in een nieuw licht. De jury's merkten het boek dus op, en de critici ook. ‘Jan van Aken herhaalt wat hij in zijn bekendste roman tot dusver, De valse dageraad, ook al knap deed. Hij kleurt een onbekend tijdperk met huiveringwekkende gebeurtenissen en neemt je op sleeptouw door onbekende steden en landstreken,’ schreef Bert Wagendorp, met sterren strooiend, in de Volkskrant. En Jeroen Vullings, in Vrij Nederland: ‘Van Akens pageturner drijft op het aanstekelijke enthousiasme van de prille gymnasiast, die net verrukt de Griekse mythen vol seks, magie en geweld las. Dankzij Van Akens montere, gemeenzame toon denk je in een avonturenstrip verzeild te zijn.’

De ommegang

'Jan van Aken bouwde niet alleen een precieze compositie in uiterst nauwkeurige en beeldende taal, maar brengt ook door de kracht van de vaak huiveringwekkende gebeurtenissen, het avontuur en zijn verbluffende kennis een vergeten tijd opnieuw tot leven,' schreef de jury van de Libris Literatuurprijs over De ommegang (2018), 'een superieur bouwwerk, een ware pageturner'. Deze roman draait om heelmeester en architect Isidorus van Rillington, die geheugenpaleizen bouwt en kennis vergaart, en daarmee tot de groten der aarde wil doordringen. ‘Een roman waar je vanzelf liefhebber van wordt. [...] Een roman die fier als een kathedraal overeind staat,’ schreef Thomas de Veen in NRC Handelsblad (••••).