Recensie: Nieuwsgierig de kloof over: Ad Verbrugge en Theo de Wit over De liberale democratie onder vuur

De recente verkiezingsuitslag lijkt de uitdijende kloof tussen progressief en conservatief Nederland bloot te leggen, hij lijkt te wijzen op een keuze tegen democratie. Onder anderen Ad Verbrugge, Arnold Heumakers en Gabriël van den Brink buigen zich in De liberale democratie onder vuur over verschillende denkers uit de geschiedenis van de filosofie voor wie de liberale democratie niet de onvoorwaardelijke beste staatsvorm was, want hun analyses en opvattingen verschaffen ons veel inzichten over de zwakke plekken van ons politieke bestel. Dit is mijn filosofieboek van de maand: interessant en nuttig!

De nadruk lag tijdens de campagnes niet ten onrechte op bestaanszekerheid, want door de samenloop van de pandemie, de oorlog in Oekraïne en de dreiging van klimaatrampen maken burgers aan de onderkant van de financiële ladder zich in toenemende mate zorgen over de toekomst. Dus stemt men op partijen die geen toekomstgerichte, maar bedrieglijk simpele oplossingen aandragen. Deze essays zijn geschreven vanuit een amorele intellectuele nieuwsgierigheid en dragen eraan bij om in ieder geval de communicatie over de politieke kloof heen in stand te houden.

‘Vandaag de dag ervaren we de perfectie van de techniek heel concreet, want de totale dataficatie en computatie van het leven vernietigt niet alleen de verlichtingsidealen, maar dreigt ook elk metafysisch verlangen te vernietigen. In de filosofie van vandaag blijkt dit bijvoorbeeld uit de populariteit van een flat ontology bij filosofen zoals Latour, waarin alle grenzen tussen mensen, dieren en dingen vervagen, ten gunste van een wereld waarin zij vervloeien tot een symbiotisch geheel. Daarin is alleen nog aandacht voor individuele technologieën en de manier waarop bijvoorbeeld een drone of Google Glass de menselijke ervaring van de werkelijkheid medieert, maar geen aandacht meer voor Technologie met de grote T die het geheel van mensen en dingen aangaat. Jünger heeft hier wel oog voor, en laat zien dat de perfectie van de techniek leidt tot de mens als automaat die volledig opgaat in zijn geautomatiseerde omgeving. Daarin is de technische omgeving gerationaliseerd - denk aan cybernetische systemen en kunstmatige intelligentie - en is het menselijk denken alleen nog te begrijpen als technische functie. Perfectie van de techniek bestaat dan in de continue optimalisatie en verbetering van de mens als automaton in de geautomatiseerde wereld. In tijden van klimaatverandering herkennen we die optimalisering en perfectie van de techniek in de eco-efficiency van de circulaire biobased economie, die continu op zoek is naar efficiënter gebruik van grondstoffen en afvalstromen, en het fotografisch negatief vormt van de economische efficiëntie van de door consumentisme gedreven vrije markt. Het is die perfectie van de techniek die leidt tot een volledige symmetrie tussen de mens als automaton en zijn geautomatiseerde wereld, die de metafysische honger naar de gestalte voorbij onze menselijke interventies als manager en controller verstikt.’

Remon den Ouden is boekverkoper filosofie bij Athenaeum Boekhandel Spui en Boekhandel Van Rossum. Hij verzorgt de categoriepagina filosofie op Athenaeum.nl.