Recensie: Julian Barnes onderzoekt vriendschap en geschiedenis in het geslaagde Elizabeth Finch

In de nieuwe Julian Barnes, Elizabeth Finch (de vertaling van Ronald Vlek is nu ook verschenen), vertelt een (op alle vlakken) gefaalde acteur over Elizabeth Finch, de hoogleraar bij wie hij ooit het vak Culture and Civilisation volgde. Hij begint haar vanaf het begin meteen te mythologiseren. Zijn blik op dat vak, en hoe ze was, geeft een beeld van een intellectualistische, inspirerende persoon. Iemand van wie je leert, en bij wie je wilt zijn. Na afloop van het college nodigt hij haar uit voor een lunch. Een vriendschap ontstaat - maar pas na twintig jaar, als ze overleden is, leert hij een andere Elizabeth Finch kennen.

N.B. Lees ook een fragment uit de vertaling van Elizabeth Finch. We schreven eerder recensies over Barnes' boeken In ogenschouw, Polsslag en Het tumult van de tijd en Het enige verhaal. Ook publiceerden we voor uit De man in de rode mantel en Alsof het voorbij is. 

Misschien is dat ook finchiaans, want in het college daagde ze haar studenten uit om de wereldgeschiedenis vanuit frisse perspectieven te bekijken. Wat als de Christenen een marginale groep waren geweest? Wat als Nederlandse kooplui niet in de slavernij waren gestapt? Een Nederlandse studente, die het scheldwoord als ‘fokking’ uitspreekt, weigert excuses te maken voor de slavernij. Een vertrouwde, maar in dat gezelschap tegendraadse reflex.

We denken de geschiedenis te kennen, maar we hebben niet alle kanten bekeken. Barnes’ hoofdpersoon kent eigenlijk Elizabeth Finch eigenlijk niet echt, ze blijft ongrijpbaar - tot ze hem haar boeken en aantekeningen nalaat. En tot hij haar broer ontmoet, en andere oud-klasgenoten. Een heel nieuw beeld ontstaat.

Dan ook schrijft hij eindelijk het essay over Julianus de afvallige dat hij had moeten inleveren voor haar vak. Wat als Julianus’ navolging had gehad, en zijn opvolgers weer de Romeinse religie hadden aangenomen? Het wordt een heel Engels, elegant essay. Hij schrijft het naar haar toe, probeert haar alsnog trots te maken. Maar uiteindelijk komt hij niet verder, leert hij haar nooit kennen.

Barnes zet die persoon en die relatie heel geloofwaardig neer, bespreekt heel treffend hoe verhoudingen tussen mannen en vrouwen kunnen zijn, welke verwachtingen je hebt, hoe belangrijk ze zijn voor je beeld van iemand. Elizabeth Finch is daarmee een gelaagd en geslaagd boek, zowel interessant als leuk om te lezen. Een compacte, toegankelijke en zelfbewuste roman. Een aanrader.

Ghizlan El Hachimi is boekverkoper Engelse literatuur bij Athenaeum Boekhandel Spui