Recensie: Wie wint de Boekenbon Literatuurprijs?

Wie wint 11 november de Boekenbon Literatuurprijs 2021? Wessel te Gussinklo en Peter Terrin wonnen de voorgangers al eens, de Bookspot (2019) en AKO Literatuurprijs (2012), en staan ook nu weer hoog genoteerd bij de kenners. Net als Esther Gerritsen, die al vier keer werd genomineerd voor de Libris Literatuurprijs. Of wint de non-fictie weer eens, wordt Chris de Stoop de opvolger van Sjeng Scheijen (2019, er was toen een aparte non-fictieprijs) en David Van Reybrouck (2010)? Of kiest de jury toch voor een outsider, het brutale debuut van Tobi Lakmaker? Wij vroegen onze boekverkopers Romy Day Winkel (Athenaeum Boekhandel Spui), Daan Stoffelsen (Athenaeum.nl), Susanne van der Klei, Ilja Velthuis en Coen Vermaas  (alle drie boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Haarlem) naar hun favorieten. Update: Te Gussinklo wint de Boekenbon Literatuurprijs 2021!

N.B. Bijlezen kon al, op Athenaeum.nl. Lees fragmenten uit Esther Gerritsen, De terugkeer, of uit Wessel te Gussinklo, Op weg naar De Hartz, Tobi Lakmaker, De geschiedenis van mijn seksualiteit, Chris de Stoop, Het boek Daniel of Peter Terrin, Al het blauw. Over dat laatste boek schreef Daan Stoffelsen al een bespreking.

Een tweede keer winnen? Te Gussinklo of Terrin

Nog maar twee jaar geleden won Wessel te Gussinklo (1941) de Bookspot Literatuurprijs Fictie, een van de voorgangers van de Boekenbon Literatuurprijs, met De hoogstapelaar - de concurrentie was stevig, met onder anderen oud-winnaar Marente de Moor en Manon Uphoff met het boek dat 32 keer op de eindejaarslijstjes verschenen was. Nu maakt hij weer kans. Op weg naar De Hartz is de favoriet van Coen Vermaas, boekverkoper bij Athenaeum Haarlem. Maar dat geldt voor alles wat Te Gussinklo schrijft.

'Het is nu eenmaal het beste wat de Nederlandse literatuur te bieden heeft! Te Gussinklo heeft een volstrekt unieke stijl: eigenzinnig, tijdloos, bijna archaïsch, zo anders. Ik ben fan sinds ik De opdracht las toen ik twintig was. Het is een van mijn alltime favorits. En ja, Op weg naar de Hartz is echt heel anders dan het prijswinnende boek. In dat derde boek over Ewoud is het een vervelend mannetje, in dit vierde boek is hij eerder nederig, teruggetrokken, schuchter, in de ban van een psychiater die allemaal dingen van hem wil. En er zit ook een totaal bizarre liefdesgeschiedenis in, echt fantastisch. Ik heb dit boek met zeer veel plezier gelezen. En wat knap is: de hoofdpersoon is volledig ontredderd aan het einde van het boek - maar de lezer ook.'

Alweer negen jaar geleden won Peter Terrin (1968) de AKO Literatuurprijs met Post Mortem, een veel persoonlijker boek dan Al het blauw. Losser ook. Ilja Velthuis, ook van Athenaeum Haarlem, noteerde het zo op een buikbandje: 'In prachtige taal wordt een sfeerbeeld geschetst van slaperig Vlaams stadje in de jaren tachtig. Een ogenschijnlijk verstilde roman, maar onder de oppervlakte broeit het. Erg mooi boek.' Daan Stoffelsen, onze webredacteur, schreef een recensie en zag vooral de duisternis, de spanning, in 'een roman van beslissingen en consequenties, in het razende tempo van een bijna-twintigjarige, van scenario’s. Wat mag je nog dromen, wat is er te kiezen? Wat wil je worden, waar wil je wonen? Wie zijn je vrienden, met wie kan je naar bed? Is het water een vrij domein of een bedreiging?'

Nu eens een keer winnen? Esther Gerritsen

Maar heeft Terrin ook de gunfactor? Daar twijfelt Ilja over. Want De terugkeer is ook heel goed. Tegenover Terrins poëtische taal en landerige sfeer staat Esther Gerritsens droogkomische blik op mensen. 'Haar gun ik het,' zegt ze. Collega Susanne van der Klei, voorheen van Het Martyrium, nu ook Haarlems boekverkoper, valt haar bij.

'De terugkeer is een steengoede Esther Gerritsen, haar beste. Ik was zelf niet zo'n fan van De trooster, een wat atypisch boek in haar oeuvre, daarvóór verschenen wat absurdere boeken. De terugkeer is toegankelijker, en bevat alles waar Gerritsen goed in is: levensechte dialogen, in anderhalve pagina een gezin geschetst, onderlinge relaties die altijd problematisch zijn. Het verhaal is, zo verteld, wel wat absurd: de vader heeft zelfmoord gepleegd toen zijn dochter vijf was. Zij gelooft gewoon niet dat hij zichzelf gedood heeft, en gaat, eenmaal volwassen, op onderzoek uit. Gerritsens greep is dat ze de vader mee laat vertellen vanuit de hemel, en daardoor wordt duidelijk dat het inderdaad geen zélfmoord was. Dus De terugkeer is ook een whodunnit. Kijk, ik heb altijd wel weer zin in haar romans, maar deze keer werd dat nog meer beloond.'

Esther Gerritsen (1972) werd bij Boekhandel Van Rossum geïnterviewd door Esther Gerritsen (vier van de genomineerden werden geïnterviewd door de organisatie, en Gerritsen werd ook al eens door Bob Kappen geïnterviewd voor onze podcast):

Maatschappelijke non-fictie of de nieuwe generatie? De Stoop of Lakmaker

Onze webredacteur Daan las ook Chris de Stoops Het boek Daniel, de non-fictiekandidaat op de shortlist. Een gevierd journalist (1958, ex-journalist, sinds Ex-reporter (2016)), die DWDD-boek van de maand Dit is mijn hof schreef, en daarvoor bekroond werd met de eerste Confituur Boekhandelsprijs en de Zeeuwse Boekenprijs.

'Voor mij was Het boek Daniel de eerste De Stoop die ik integraal las, en ik begrijp waarvoor de jury viel. De Stoops betrokkenheid bij deze onbekende oom, een kluizenaar op een oude boerderij die omkomt bij een roofmoord waarna alles in brand opgaat, is aangrijpend. Hij reconstrueert het leven van een man zonder geschiedenis. "Een lege biografie," stelt hij vast. Die reconstructie is al prijzenswaardig, maar hij ziet en erkent ook de daders, jongens nog die een "stommiteit" hebben begaan. En het boerenland dat verdwijnt en waar deze Daniel zich aan vastklampte. De Stoop is als ver familielid de "burgerlijke partij", die in het Belgische recht mede-aanklager is, en hij laat alle kanten zien van deze tragedie. Een boek over deze tijd, over opgroeien en fouten maken, over consequent zijn in je keuzes en nieuwe kansen krijgen. Het is wel wat stugger proza dan bijvoorbeeld Marjolijn van Heemstra's In lichtjaren heeft niemand haast (longlist) of Charlotte Van den Broecks Waagstukken, dat vorig jaar op de shortlist stond, en ik schat zijn kansen lager in dan de andere Vlaming op de lijst, Peter Terrin, die soortgelijke thema's in fictie dichterbij krijgt.'

Maar is het niet tijd voor een nieuwe generatie? Tobi Lakmaker (1994) is de grote verrassing op de shortlist. Zijn debuut De geschiedenis van mijn seksualiteit is fris en hedendaags. Onze nieuwe bellettrie-boekverkoper op het Spui, Romy Day Winkel:

'Een heerlijk roddelachtige roman! Lakmaker schetst een uitgesproken beeld van de literair-culturele kringen van Amsterdam waarin een enkeling goed uit de verf komt. Uiteindelijk zijn de intrigerendste reflecties die over genderidentiteit en het mentale welzijn van het hoofdpersonage - belangrijke onderwerpen. Daartegenover komen de humoristischer stukken af en toe wat kunstmatig op mij over. Maar de toon is fris, de vorm is eigentijds, je mag wel zeggen dat het al een hedendaagse klassieker is.'

Lakmaker werd ook al geïnterviewd bij Van Rossum, dit voorjaar door Bob Kappen:

Welke van de vijf beste boeken van het jaar is de nummer één? Wie wint de Boekenbon Literatuurprijs 2021? Je kunt je zo'n pesterige jury-aankondiging voorstellen, waarin psychologie en coming-of-age als trefwoorden vallen. Gaat het over de bekroning van een oeuvre, of een eigentijdse zedenroman, dan weet je al welke kant het opgaat. Maar welk boek het ook wordt, de shortlist is lezenswaardig.

Donderdag 12.30 wordt de winnaar bekendgemaakt.

Coen Vermaas is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Haarlem.
Ilja Velthuis is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Haarlem en schrijft onder haar schrijversnaam Ilja Marie op de blog eenleveninscenes.com.
Susanne van der Klei is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Haarlem.
Romy Day Winkel is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Spui.
Daan Stoffelsen is webredacteur voor Athenaeum.nl, recensent en hoofdredacteur van De Revisor.