Recensie: Onverwacht geluk

17 oktober 2016 werd de winnaar van de Deutscher Buchpreis bekendgemaakt. Van de ruim 156 ingezonden romans dongen er nog zes mee. Een van de kanshebbers is Widerfahrnis van Bodo Kirchhoff: een prachtige novelle over een oudere man die onverwacht de liefde van zijn leven vindt. De grootste kanshebber, wat Jerker Spits betreft - en Kirchhoff won. We hernemen zijn bespreking bij verschijning van Josephine Rijnaarts' vertaling Wedervaring.

N.B. Eerder besprak Jerker Spits Kirchhoffs roman Verlangen und Melancholie voor ons, lees zijn bespreking hier.

In een cabriolet naar Italië

Joachim Reither is ontkomen aan 'de wereld van de vermoeiende lach'. Hij heeft zijn kleine uitgeverij verkocht, net als zijn rechten en zijn oude Toyota Combi. De grote stad heeft hij de rug toegekeerd, Reither is verhuisd naar een woning met uitzicht op weides en bergen. Op een avond wordt er aangebeld. Leonie Palm stelt zich voor. Ze had een hoedenzaak in de hoofdstad, die ze heeft verkocht omdat er voor haar hoeden 'steeds minder gezichten' waren.

De vierenzestigjarige Reither en de wat jongere Leonie maken een uitstapje naar het Achenmeer in Tirol met haar cabriolet. Tijdens dat uitstapje besluiten de twee om verder te rijden: over de Brennerpas naar Italië.

'Hinter Ancona ging es weiter am Meer entlang, auch wenn das Meer mal hinter Landzungen verschwand, mal nur aufblitzte zwischen grünen Hügeln; dann aber lag es wider offen da, davor höchstens ein Streifen Ödland, niedere Büsche und Dünen, ab und zu ein verlassenes Haus, als sei das nichts: der Blick auf ein metallisches Blau bis zum Horizont - die Adria, auch eine Frau könnte so heißen. Reither fuhr mit einer Hand, die andere auf den Schaltknüppel, obwohl es nichts zu schalten gab. Wollen wir Musik hören? Eine Frage gegen die Stille im Wagen, nicht weil ihm nach Musik war, eine Stille, als hätten sie Streit gehabt. Leonie Palm tippte an seine nahe Hand, früher oder später musste das passieren bei der geringen Distanz, wie auch noch anderes passieren würde, wenn die Fahrt so weiterginge, bis in den Abend, bis in die Dunkelheit.'
'Na Ancona reden ze verder langs de kust, ook al verdween de zee nu eens achter landtongen en flitste hij dan weer alleen maar op tussen groene heuvels; maar daarna lag hij er weer, open en bloot met hooguit een strook woeste grond ervoor, laag struikgewas en duinen, af en toe een verlaten huis en, alsof het de gewoonste zaak van de wereld was, uitzicht op een metaalachtig blauw tot aan de horizon – de Adriatische Zee. Reither reed met één hand aan het stuur, de andere op de versnellingspook, hoewel er niets te schakelen viel. Zullen we naar muziek luisteren? Een vraag vanwege de stilte in de auto, niet omdat zijn hoofd naar muziek stond, een stilte alsof ze ruzie hadden gehad. Leonie Palm tikte op zijn hand vlak naast haar, vroeg of laat moest dat bij die kleine afstand gebeuren, zoals er nog wel meer zou gebeuren als de rit zo doorging tot in de avond, tot in het donker.'

Bodo Kirchhoff vertelt schijnbaar eenvoudig over een plotselinge verliefdheid. Want al snel wordt Leonie, die Reither nauwelijks kent, de vrouw zonder wie hij niet meer wil leven.

Moed

Net als in Verlangen und Melancholie, Kirchhoffs roman uit 2014, is de hoofdpersoon een al wat oudere man. Voor Hinrich, de hoofdpersoon uit Verlangen und Melancholie, ligt zijn tijd als cultuurjournalist bij een grote krant achter hem. Reither heeft op zijn beurt afscheid genomen van zijn 'miniuitgeverij met miniatuurboekhandel'. Allebei hebben ze zich in een eigen wereld teruggetrokken. Maar terwijl Hinrich negen jaar na de zelfmoord van zijn vrouw nog altijd alleen is en leeft van zijn herinneringen, vat Reither moed. 'Maar waar zouden we zijn zonder wat zelfoverschatting,' zegt hij kort voordat hij Leonie kust, 'ieder zou alleen in zijn hokje zijn, een vluchteling voor het leven.'

Kirchhoff beschrijft plaatsen en gevoelens met veel detail, maar laat genoeg ruimte voor de eigen gedachten van de lezer. Hij vertelt met gevoel, met precieze observaties, maar wordt niet te sentimenteel. Dat geldt ook voor de beschrijving van een klein, zwijgzaam meisje dat Reither en Leonie op Sicilië vergezelt. Het geldt ook voor de beschrijving van vluchtelingenkampen op de Brennerpas, op de grens tussen Oostenrijk en Italië.

Vertelkunst

Widerfahrnis is een wat langere novelle van 224 bladzijden, eigenlijk al een kleine roman. Compact, op minder ruimte dan in Verlangen und Melancholie (440 bladzijden), brengt Kirchhoff de lezer heel dicht bij Reither en Leonie. 'Ik heb met mijn boeken nooit een plan. Ik heb altijd slechts een of twee figuren voor me, en probeer dan deze personen nader te leren kennen,' zei de schrijver in een interview met Die Zeit.

De novelle is terecht genomineerd voor de Deutscher Buchpreis. 'Je raakt in de ban van een vertelkunst, die haar gelijke zoekt in de hedendaagse Duitse literatuur,' schreef de literatuurcriticus Hajo Steinert over Kirchhoff in Die literarische Welt. Dit geldt ook voor Widerfahrnis. Het is een meesterlijk gecomponeerde novelle, in een prachtig, helder Duits geschreven.

Jerker Spits is germanist. Hij schrijft voor Trouw en De Groene Amsterdammer en publiceerde dit jaar een korte cultuurgeschiedenis van Duitsland.