Vertalers Patty Krone en Yond Boeke over Paolo Cognetti, De acht bergen

De acht bergen van Paolo Cognetti lijkt een onopvallend boek, op alle niveaus. De stijl is simpel: er is geen woord waar je oog aan blijft haken, geen beeld wat boven een ander beeld uitsteekt. De thema’s zijn niet uitzonderlijk: vader-zoonrelaties, de bergen, een jeugdvriendschap. Wat maakt het boek dan toch zo bijzonder? Waarom zijn lezers in heel Europa er zo van gecharmeerd?

N.B. Maarten Asscher besprak De acht bergen. Lees zijn bespreking op Athenaeum.nl. En eerder interviewden we Yond Boeke over het - samen met Patty Krone - vertalen van Giovanni Verga.

Het boek begint als volgt:

Mio padre aveva il suo modo di andare in montagna. Poco incline alla meditazione, tutto caparbietà e spavalderia.
Mijn vader had in de bergen zo zijn eigen manier van wandelen. Daar was weinig meditatiefs aan, het was een en al eigenzinnigheid en bravoure.

In deze korte zinnen wordt meteen een van de belangrijkste thema’s van het boek aangestipt: de kloof tussen de hoofdpersoon Pietro en zijn vader. Ook een tweede belangrijk thema komt aan bod: de bergen – en dan met name het Monte Rosa-massief in de Italiaanse Alpen – die zowel voor Pietro als voor zijn vader zo belangrijk zijn, al hebben beiden fundamenteel andere gedachten over de manier waarop je ze tegemoet dient te treden. De manier waarop ze bergwandelen weerspiegelt hun karakter: Pietro’s vader heeft il suo modo, zijn eigen manier, hij is een drammer, lijkt voortdurend iets te willen bewijzen. Daarnaast is hij poco incline alla meditazione, weinig meditatief, in tegenstelling tot Pietro, die een dromer is en wél een voorkeur heeft voor de meditatieve kant van het bestaan. Hun houding wordt niet alleen weerspiegeld in de manier waarop ze bergwandelen, maar ook in de manier waarop ze in het leven staan.

Himalaya

De bergen zijn in het boek alom aanwezig, niet alleen de Alpen, maar ook die in Nepal, waaraan het boek tevens zijn titel te danken heeft.

‘Dus je gaat alle acht bergen langs?’ vraagt een oude Nepalees aan Pietro, op een van diens tochten door de Himalaya. Met een stokje tekent de man een cirkel op de grond: ‘In het centrum van de wereld staat een heel hoge berg, de Sumeru. Rond de Sumeru bevinden zich acht bergen en acht zeeën. Dat is voor ons de wereld. […] En we zeggen: wie zal meer hebben geleerd, hij die de tocht langs de acht bergen heeft gemaakt of hij die de top van de berg Sumeru heeft bereikt?’ 

In tegenstelling tot wat het bovenstaande wellicht suggereert, is De acht bergen geen vaag hippieverhaal vol oosterse wijsheden. Pietro mag dan graag de Himalaya in trekken, eenmaal terug in Italië wordt hij, dankzij zijn vriend Bruno, die hij als jonge jongen heeft leren kennen in het Alpendorp waar hij met zijn ouders altijd de zomer doorbracht en met wie hij voor het leven vriendschap heeft gesloten, keer op keer geconfronteerd met de rauwe werkelijkheid van het leven aldaar.

Beek

Cognetti, die zelf zes maanden per jaar in de Alpen doorbrengt, is een meester in het beschrijven van de natuur. Voor ons vertalers (woonachtig in een bergloos land) was het niet altijd eenvoudig om voor het grote scala aan woorden waarmee die natuur wordt beschreven een Nederlands equivalent te vinden. Zo kan een torrente bijvoorbeeld een beek, rivier of gletsjerstroom zijn waarvan de grootte afhankelijk is van het verval, en ook van de seizoenen (meer water in het smeltseizoen). Als je torrente vertaalt als beek, ziet de lezer vermoedelijk een te smalle waterloop voor zich, en als je ‘rivier’ vertaalt een te brede. Natuurlijk is er het neutralere ‘stroom’, maar dan krijg je weer problemen met het daarmee in combinatie vaak voorkomende werkwoord ‘stromen’. Voor het vriendelijke stroompje waar de jongens als ze klein zijn urenlang in, en bij, spelen kozen we ten slotte toch voor ‘beek’. Voor de ruigere, wat grotere stromen boven in de bergen kozen we ‘bergbeek’. Het lijkt een klein verschil, maar de lezer vult de twee plaatjes automatisch in. 

Meelopen

In De acht bergen wordt ook nogal wat geklommen, met het gebruik van alle technische termen van dien. Gelukkig is bergbeklimmen een internationale sport en was er genoeg literatuur waarbij we te rade konden gaan. En wat het wandelen betreft: daar we zelf redelijk ervaren wandelaars zijn, hadden we al vertalend het gevoel samen met Pietro door de bergen te lopen, samen met hem de indrukwekkende natuur te ondergaan, dat overdonderende landschap waarin de minuscule mens tastend zijn weg zoekt. Wellicht is het de sensatie dat je als lezer zelf in het verhaal zit, dat je met de personages ‘meeloopt’, die De acht bergen voor veel lezers zo aantrekkelijk maakt.

Yond Boeke en Patty Krone vertaalden onder andere werk van Umberto Eco, Silvio Pellico, Marco Lodoli, Andrea Bajani, Primo Levi, Carlo Rovelli, G. Tomasi di Lampedusa, Iginio Ugo Tarchetti, Vitaliano Brancati, Pietro Aretino, Italo Calvino, Giovanni Verga [toelichting], Alessandro Manzoni en Andrea Camilleri. Ze werken allebei aan de VertalersVakschool.