Recensie: De nieuwe Houellebecq: satire of voorspelling?

François is professor aan de universiteit, gewaardeerd door zijn collega’s, op zijn manier geliefd bij de studentes. Houellebecqs hoofdpersoon leidt een weinig enerverend leven, maar de politieke ontwikkelingen in Frankrijk zorgen ervoor dat deze man, met de meest algemene Franse voornaam (die ook nog eens de betekenis van ‘vrij man’ heeft), zijn veilige bestaan niet zomaar veilig kan voortzetten. Kort gezegd worden de verkiezingen van 2022 gewonnen door de moslimbroederschap, en François wordt moslim. Soumission (mei 2015 vertaald als Onderworpen, door Martin de Haan) is een en al eenzaamheid en satire – maar heeft het voorspellende kracht? Door arjen van meijgaard.

N.B. Lees ook een fragment uit de vertaling.

Liberté, Egalité, Fraternité

Net als in 2002, toen vader Le Pen de tweede ronde van de presidentsverkiezingen haalde en de verslagen socialisten en UMP hun kiezers opriepen om dan maar op Chirac te stemmen, zo voorspelt Houellebecq dat in 2022 de gevestigde middenpartijen hun aanhang zullen vragen niet op Marie Le Pen van het Front National te stemmen, maar op de leider van de  islampartij, ‘le Fraternité musulmane’. Mede daardoor, en door het toegenomen aantal moslims, wint deze partij de presidentsverkiezingen en komt er een moslim president. Liberté en Egalité lijken daarmee uit het Franse motto te verdwijnen, alleen Fraternité blijft nog overeind.

Vrouwen mogen niet meer werken, de werkeloosheid neemt af en het wordt schijnbaar veiliger op straat. Wil François zijn gerieflijke leven kunnen voortzetten, dan zal hij zich moeten bekeren. Een bijkomend voordeel is dat hij makkelijker aan zijn seksuele behoeftes zal kunnen voldoen omdat polygamie is toegestaan.

Voor François geen Israël

Al in de eerste regels van het verhaal is duidelijk dat François geen strijdbaar type is dat de ontwikkelingen met zijn intellectuele capaciteiten te lijf zal gaan. Het is een eenzame en trieste veertiger van wie de beste compagnon de decadente schrijver Joris-Karl Huysmans (1848-1907) is, het onderwerp van zijn promotie.  

‘Pendant toutes les années de ma triste jeunesse, Huysmans demeura pour moi un compagnon, un ami fidèle.

Gedurende alle jaren van mijn naargeestige jeugd bleef Huysmans voor mij een metgezel, een trouwe vriend.’

Eenzamer kan bijna niet. In de liefde zoekt hij zijn heil in pornowebsites en aan het begin van ieder collegejaar scoort hij een nieuwe eerstejaars met wie hij in de loop van het jaar de relatie weer verbreekt. Met één van hen houdt hij het langer uit, Myriam. Maar zij vertrekt naar Israël, niet toevallig natuurlijk. Het beloofde land, zeker in een tijd waarin Frankrijk langzaam overgenomen wordt door moslims. Voor François is er geen Israël, beseft hij bij hun afscheid.

'<...> Une pensée bien pauvre; mais une pensée exacte. Puis elle disparut dans l’ascenseur.

 Een nogal povere gedachte; maar wel een juiste gedachte. Toen verdween ze in de lift.'

Aanvaarding

Uiteindelijk bekeert François zich tot de islam en kan op die manier blijven lesgeven, zelfs voor een veel hoger salaris dan hij eerst kreeg. De titel van het boek, in het Nederlands zal het verschijnen onder de naam Onderworpen, maar Soumission betekent evengoed onderwerping of volgzaamheid, verwijst zondermeer naar deze persoonlijk ‘soumission’, als naar de gehele overgave van Frankrijk aan de islam. Als het eenmaal zover is, beseft François wat de consequenties zijn.

‘Je rentrais doucement à pied, comme un petit vieux, prenant progressievement conscience que, cette fois, c’était vraiment la fin de ma vie intellectuelle; et que c’était aussi la fin de ma longue, très longue relation avec Joris-Karl Huysmans.

Ik liep rustig terug naar huis, als een oud mannetje, en liet langzaam tot me doordringen dat er dit keer toch echt een einde kwam aan mijn intellectuele leven; en dat er ook een einde kwam aan mijn lange, heel lange relatie met Joris-Karl Huysmans.’

Rustig, te voet, weliswaar lijkend op een oude man, aanvaardt hij de nieuwe situatie; zijn enige echte houvast, zijn ‘papieren’ maar trouwe vriend, is hij kwijt. Het is niet anders, de islam is de nieuwe werkelijkheid en hij heeft zich erbij neergelegd.

Voorspelling

Het is speculeren wat Michel Houellebecq, die zich na het drama op de redactie bij Charlie Hebdo tijdelijk terugtrok uit de publiciteit, precies met zijn roman wil bereiken. Wil hij Frankrijk en de rest van Europa waarschuwen? Voorspelt hij wat, misschien niet op korte termijn, maar in de toekomst zijns inziens onafwendbaar is? Of is het net als zijn eerder romans een satire op de mistroostige Westerse beschaving en haar volledige overgave aan het individualisme en seculiere bestaan, met alle gevolgen van dien? Waarschijnlijk een combinatie van dat alles.

Het is knap dat Houllebecq er weer in geslaagd is met een zekere ingehouden en onderkoelde vertelstijl grootse onderwerpen aan te pakken. Engagement van de bovenste plank. Het moge duidelijk zijn dat deze intrigerende roman veel stof heeft doen opwaaien en voor een hoop discussie heeft gezorgd. Interessant is om te zien wat er gebeurt als het stof is neergedwarreld. Misschien dat de Nederlandse vertaling, die in mei verschijnt, hier nog voor enige controverse zal zorgen, maar zelf heeft Houellebecq aangegeven dat een roman nog nooit de loop van de gebeurtenissen heeft bepaald en dat dat nu ook niet het geval zal zijn. De toekomst zal het uitwijzen of hij ook daarin gelijk krijgt.

Arjen van Meijgaard schrijft korte verhalen en bespreekt Nederlandse en Franse fictie, voor onder andere NBD/Biblion, en eenboekrecensie.blogspot.nl, waarop hij impressies over vergeten boeken noteert