Recensie: Een zelfhulpboek zonder antwoorden

Veel zelfhulpboeken lijden aan de pretentie dat ze antwoorden claimen op vragen die misschien wel helemaal niet te beantwoorden zijn. Jules Evans doet dat in zijn boek Filosofie voor het leven en andere gevaarlijke situaties niet en onderscheidt zich daarmee op een verfrissende manier. Geheel in de geest van Sokrates laat hij zien dat het leven bevragen op zichzelf al een zinvolle bijdrage aan een antwoord kan zijn. De filosofie blijkt hier een uitstekend instrument voor. Door tim wagemakers.

Filosofie kan wel op verschillende niveaus werken. Op individueel niveau vertelt Evans over majoor Michael van de Amerikaanse Special Forces, die gehard door zijn ervaringen het stoïcisme omarmde. En hoe politieagent Jesse door Seneca leerde omgaan met verwachtingen. Op iets grotere schaal is er de Idler Academy die Epicuristisch hedonisme ademt en Alain de Botton die met zijn School of Life hetzelfde probeert. En op mondiale schaal is er de cognitieve gedragstherapie van Albert Ellis en Aaron Beck die volgens Evans is geënt op het Griekse denken en daar succes mee heeft geboekt:

‘Zij hebben daarmee aangetoond dat filosofie, in een sterk vereenvoudigde en elementaire vorm, miljoenen gewone mensen kan helpen om gelukkiger te worden en bewuster te gaan leven.’

Griekse levensfilosofie

Filosofie voor het leven en andere gevaarlijke situaties heeft de vorm van een denkbeeldige dag op een Griekse academie, met de hoofdstukken volgens het rooster van die dag. Zo begint Evans – en de lezer dus ook – de dag met een Socratisch ochtendappel, waarna in de ochtendsessie de deugdzaamheid centraal staat. Bij het lunchbuffet schotelt hij hedonisme voor, om in de voormiddag een sceptische blik te werpen op het voorgaande van de dag. In de namiddag komt de politiek ter sprake en ’s avonds maakt Evans de cirkel rond door opnieuw terug te keren naar Sokrates.

Het is nogal wat om voor de kiezen te krijgen. Maar geholpen door de soepele schrijfstijl van Evans is dit een fijn boek dat als uitgangspunt filosofie heeft, maar uitweidt naar vele bronnen. Het is weliswaar geen hogere wiskunde die Evans bedrijft, maar hij weet moeiteloos een citaat uit een hollywoodfilm te combineren met serieuze poëzie zonder ook maar een moment populair of elitair over te komen.

Lange halen, snel thuis

Af en toe maakt Evans zich er echter te makkelijk vanaf en vervalt hij in een vervelende, paternalistische toon. Een goed voorbeeld is te vinden in een hoofdstuk over de relatie tussen Plutarchus en het concept ‘heldendom’:

‘Vandaag de dag zien wij de militaire helden uit het verleden als weinig meer dan oorlogsmisdadigers. Historici van de twintigste eeuw hebben ons ervan overtuigd dat het idee van “grote mannen uit de geschiedenis” misleidend is.’

Niet alleen blijft onduidelijk welke militaire helden hij bedoelt, of welke historici hier aan de orde zijn, ook het gebruik van ‘wij’ als hij ‘ik’ moet zeggen en ‘ons’ voor ‘ mij’ stoort. Het zijn kleine passages in het boek waar Evans in zijn enthousiasme doorschiet en zijn persoonlijke ervaringen te makkelijk doortrekt naar een algemeen geldende waarheid. Het zijn ook de momenten waarop de kritische Evans verandert in de betogende Evans.

De vraag is dan ook: slaat het ergens op? Ja en nee. In zijn uitleg van de denkbeelden van filosofen simplificeert hij af en toe, en soms schrijft hij iets te gretig over rechtstreekse verbanden tussen oude filosofen en hedendaagse denkbeelden. Tegelijkertijd is het een vorm die goed bij de inhoud past. In de grove lijnen klopt alles namelijk wel; Evans wenst zich alleen niet te verliezen in nuances. Dat geeft ook niet, voor academische filosofie zijn er zat accurate en goede overzichtsboeken van de Griekse filosofie.

Wat Evans doet, is  laten zien hoe simpele lessen getrokken kunnen worden uit complexe filosofie. Hij reikt je geen waarheid aan, maar laat je zien dat filosofie kan helpen om jezelf beter te leren kennen en dat dit op zichzelf al een stap voorwaarts is. Een open deur wellicht, maar een waar misschien af en toe aan herinnerd moet worden.

Filosofie voor het leven is een boek geworden dat verschillende methodes biedt, maar geen antwoorden. Het zet, precies zoals Evans op de omslag doet, de hedendaagse wereld tussen haakjes. Griekse haakjes.

Tim Wagemakers studeerde Wijsbegeerte en Frans aan de Universiteit van Amsterdam, en liep stage bij athenaeum.nl.