Recensie: Steven Nadlers De portretschilder is een heerlijk boek over Frans Hals en zijn Haarlem

Wat weten we nou écht van Frans Hals? Dat kan op 2 A4’tjes. Maar in het heerlijke boek van de Amerikaanse filosoof en Spinozakenner Steven Nadler krijg je een geweldig beeld van zeventiende-eeuwse Nederland en Haarlem, en van de kringen van Frans Hals. Een aanrader, bij de Rijksmuseumexpositie, en in aanloop naar het openbare interview bij Athenaeum Haarlem.

• Lees ook een fragment uit Heretics! The Wondrous (and Dangerous) Beginnings of Modern Philosophy van Steve Nadler, met beeld van zijn zoon Ben Nadler

Nadler spitst zich in het boek, vertaald door Frits van der Waa en Inge Kok, toe op Haarlem en de kunstenaars die daar rondlopen. Hij schetst hun onderlinge verhoudingen en hoe ze omgaan met kunstenaars van buiten. Hij schrijft over de mensen die Hals portretteerde. In die zin is het meer een historische biografie dan een kunstbiografie. Maar je begrijpt veel meer van een van onze grootste schilders en zijn tijd. Neem nu dit (sorry, lange) citaat, waarin kale adresgegevens blootleggen hoe Hals ondanks zijn goed lopende atelier zich toch telkens genoodzaakt zag met zijn grote gezin te verhuizen.

‘Heeft Hals de officieren van Sint Joris dezelfde prijs gerekend als de officieren van de schutterij van Wijk xi in Amsterdam, zestig gulden per persoon? Zo ja, dan moet het schilderij hem meer dan duizend gulden hebben opgeleverd. Desondanks brachten de opdrachten van de late jaren dertig en vroege jaren veertig weinig verbetering in zijn financiële situatie. De schulden bleven zich opstapelen. Opnieuw was er sprake van achterstallige huur, ditmaal verschuldigd aan zijn nieuwe verhuurster, de weduwe Commertje Jacobsdr. Op een zeker moment, in elk geval voor 1640, was Hals met zijn gezin verhuisd van het Groot Heiligland naar een huis dat Commertje had geërfd van wijlen haar echtgenoot, kapitein Willem Tas, in een zijsteeg van de Lange Begijnenstraat, aan de andere kant van de Grote Markt bij de Sint-Bavo. In januari van dat jaar had Hals al een huurachterstand van drieëndertig gulden. Hij negeerde de oproep om voor het gerecht te verschijnen tweemaal en dus werd een verstekvonnis toegewezen. Uiteindelijk kreeg hij twee maanden de tijd om de schuld te voldoen. In mei zou Hals nog eens zesenzestig gulden aan huur schuldig zijn, maar waarschijnlijk zal hij dat niet hebben hoeven betalen, althans niet aan Commertje Jacobsdr. Ze verkocht het huis op 4 mei. Kort daarna verhuisde de familie Hals opnieuw en in het najaar van 1642 woonden ze in de Kleine Houtstraat. Daar bleven ze niet lang, want een jaar later woonden ze aan de Oude Gracht, weer aan de kant van de Grote Kerk waar ze eerst vandaan kwamen.
Die vele verhuizingen — waarbij het atelier was inbegrepen — moeten zo’n groot gezin zwaar zijn gevallen, zowel moreel als financieel. ’

Frans Hals woonde schuin tegenover Athenaeum Boekhandel Haarlem! Nadler heeft nog meer financiële problemen opgedoken — misschien is het toch iets meer dan die twee A4’tjes —, en brengt de schilder tot leven. Ik kijk er enorm naar uit om hem vrijdag 17 mei te horen spreken. Hij leest en spreekt Nederlands, en dat merk je in het boek, maar het gesprek zal in het Engels zijn.

Coen Vermaas is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Haarlem.