Recensie: Women in the Picture: een nieuw perspectief, maar de schoonheid blijft

In Women in the Picture: Women, Art and the Power of Looking biedt kunsthistoricus Catherine McCormack de lezer een nieuw perspectief op voornamelijk Europese schilderijen in The National Gallery en het Tate Modern in Londen. Daarmee hoopt ze te bereiken dat er op een nieuwe manier gekeken kan worden naar de discussies over vrouwen en vrouwenlichamen in de kunst - en dat lukt.

Vrouwen mochten niet kijken: The Lady of Shalott

Wat zijn de rollen die de Westerse cultuur heeft gecreëerd voor vrouwen? Volgens McCormack zijn dat moeders, monsters en maagden. In Women in the Picture bekritiseert McCormack deze termen en pleit ze voor het kijken met een andere blik naar de plaats van vrouwen in de kunstgeschiedenis.

McCormack formuleert aan het begin de essentie van het boek: ‘Historically speaking, women have not been allowed to look […]’. Vrouwen werden in het verleden weerhouden om te gaan studeren en kregen geen toegang tot de academische wereld. Ze mochten geen boeken lezen, noch naar de wereld kijken. McCormack: ‘[…] they weren’t allowed to look at the world of men, in case they found something that they wanted to challenge’. Van schilderijen en sculpturen tot medische leerboeken, films en politieke cartoons werd het vrouwenlichaam het alleenrecht van de man.

Het kunstwerk The Lady of Shalott (1888) door John William Waterhouse hangt in de collectie van het Tate Britain in Londen. Het wordt consequent genoemd bij peilingen van de favoriete schilderijen van het Verenigd Koninkrijk. Het is gebaseerd op een gedicht uit 1833 van Alfred Lord Tennyson, dat dezelfde naam heeft als het kunstwerk. Het gedicht gaat over een vrouw die vastzit in een toren, een vloek verhindert haar rechtstreeks naar de werkelijkheid, te weten de stad Camelot, te kijken. Ze mag ze de wereld alleen zien in de weerspiegeling van een spiegel. Op een dag kijkt ze in de spiegel naar de passerende ridder Lancelot, op wie ze verliefd wordt. Ze kan zich niet langer beheersen en kijkt rechtstreeks naar buiten, naar Lancelot, waardoor de spiegel breekt. Ze stapt in een witte jurk in een boot en drijft de rivier af totdat, zoals Tennyson in zijn gedicht schrijft: ‘her eyes were darken’d wholly, and her smooth face sharpen’d slowly’. De voorspelling van een vroegtijdige dood komt uit. Volgens McCormack is dit verhaal symptomatisch voor de gevaren die vrouwen die kijken, écht kijken, lopen. Women in the Picture zit vol met dergelijke aanstekelijke voorbeelden. Kunsthistorisch belangrijke kunstwerken worden besproken door de diepere betekenis ervan voor vrouwen achter de werken toe te lichten.

Verstilde verkrachting: The Rape of the Sabines

In Women in the Picture toont McCormack hoe de bestudering van de kunstgeschiedenis ons kan helpen te laten zien hoe alledaagse afbeeldingen van vrouwen vol zitten met ideeën over lichaamsschaamte. Ook geeft McCormack voorbeelden van kunstwerken uit de Renaissance waar sprake is van verkrachting. En laat ze zien hoe afbeeldingen van het classicistische monster Medusa zich verhouden tot wit nationalisme. Door interessante vragen te stellen laat McCormack de lezer op een andere en nieuwe manier naar bekende en minder bekende kunst kijken. Dat gooit de discussies open over vrouwen en vrouwenlichamen in de kunst.

In het hoofdstuk ‘Maidens and Dead Damsels’ gaat McCormack in op verkrachtingstaferelen die worden afgebeeld in kunstwerken. Als voorbeeld noemt ze The Rape of the Sabines (1583), een marmeren beeld van Giambologna gevestigd in de Loggia dei Lanzi (een openluchtgalerij) in Florence. Een vrouw met ontblote borsten slaakt een stille schreeuw omdat ze achterna wordt gezeten, ze dreigt verkracht te worden. Hierbij vertelt McCormack een persoonlijk verhaal waarbij ze zelf lastiggevallen werd door een politieman op een verlaten treinstation. Gelukkig kon McCormack wegkomen, want net als bij het marmeren beeld van Giambologna had niemand haar schreeuw gehoord. Door het kunstwerk aan haar persoonlijke verhaal te koppelen laat McCormack zien wat kunst kan betekenen voor de discussie over huidige maatschappelijke problemen.

Wat opvallend is, is dat er van beide voorbeelden die ik heb gegeven, in het boek geen afbeeldingen te zien zijn. Het lijkt erop dat er besloten is van de bekendere kunstwerken geen afbeeldingen te plaatsen, hoewel het boek geschreven lijkt te zijn voor een algemeen publiek. Ook zijn de afbeeldingen die te zien zijn niet van hoge kwaliteit. Het opnemen van een afbeeldingenlijst of gegevens over de kunstenaars was nuttig geweest.

Women in the picture is actueel, bondig en goed geschreven. Er is onderzoek gedaan naar debatten over objectivering, representatie en seksualiteit. McCormack laat de lezer met een nieuw perspectief naar kunst kijken, maar door haar enthousiasmerende manier van vertellen blijft het gevoel voor de schoonheid van de kunst behouden.

Lola Storm is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Spui.