Recensie: Sasha Marianna Salzmanns Alles moet mooi zijn aan de mens is een prachtige familiekroniek

In Alles moet mooi zijn aan de mens (Im Menschen muss alles herrlich sein, vertaald door Goverdien Hauth-Grubben)componeert Sasha Marianna Salzmann, non-binair auteur en toneelschrijver uit Duitsland, in vlotte pen het leven van vier joods, Russisch-Oekraïense vrouwen. Lena en Tatjana groeien op in de Sovjet-Unie van Gorbatsjov. Lena mag de zomers doorbrengen met haar grootmoeder in het idyllische Sotsji. Maar zodra ze naar school gaat, waait de ernst van het leven, de corruptie,  vriendjespolitiek - de medische behandeling van Lena’s moeder wordt betaald met flessen sterk - en erbarmelijke levensstandaard als grijze roetwolk over het gemoed van jonge Lena. Hoe kan het leven zó oneerlijk zijn?

Desondanks kan Lena haar droom arts te worden waarmaken. Ze is succesvol, klimt op de sociale ladder en vindt liefde. Maar als de Soviet-Unie instort, blijft ze met niets achter en vlucht ze met man en pasgeboren dochter Edi naar Duitsland. Vriendin Tatjana volgt.

In het tweede deel van de roman draait Salzmann het toneel. Berlijn: Edi probeert haar weg te vinden in de Berlijnse bohemienscene. Ze wil eigenlijk niets te maken hebben met haar moeder, wier vijftigste verjaardag wordt gevierd. 

Even lijkt het tweede deel óók over moeder Lena te gaan. Brengt Salzmann nou Lena of Edi ten tonele? Of misschien Tatjana en dochter Nina, die een significant kleinere rol in de roman spelen? Maar hier zit juist het briljante van het boek in. De vertellingen lopen vagelijk in elkaar over, waardoor niet de karakter van de vier vrouwen uitgelicht wordt, maar de ongrijpbaarheid van hun familiegeschiedenis. Salzmann lijkt als het ware geen grip op haar personages te krijgen, die door de krachtige stroming van grootpolitiek worden meegesleurd. Dit punt wordt versterkt door de relatief beknopte omvang, grofweg veertig jaar in 416 pagina’s.

In de familiekroniek, die ongeveer spant van 1970 tot 2015, wisselt Salzmann poëtische beelden van Lena’s jeugd af met de grootpolitiek van de Sovjet-Unie en de chaos die Lena en Tatjana uiteindelijk naar Duitsland drijft. Salzmann springt geruisloos langs grenzen en generaties. Een prachtig gecomponeerd verhaal.

Bart Nijensteen is boekverkoper bij Athenaeum Boekhandel Zuidoost.