Recensie: Het einde van het lied van Willem du Gardijn, of de magie van de schrijver

Een tijdje geleden keek ik een fascinerende aflevering van de YouTubeserie Zomergeesten. Te gast was Chris de Jong, uitgever bij Koppernik. Hij beleed zijn liefde voor schrijvers die de controle los laten, die hun personages niet als marionetten door het verhaal heen jagen, maar ermee in gesprek gaan, als het ware luisteren naar wat zij willen. Misschien is dat het wel wat Willem Du Gardijns Het einde van het lied, verschenen bij Koppernik en nu genomineerd voor de Boekenbon Literatuurprijs 2022, zo sterk maakt. 

Want wat krijg je als lezer? Drie zeer van elkaar verschillende, toch op allerlei manieren in elkaar hakende verhalen die, terwijl ik ze las, samenvloeiden tot iets wat sterker was dan de som der delen. De manier waarop dat gebeurde had iets magisch, waarschijnlijk omdat ik niet goed kan uitleggen hoe het in zijn werk ging. 

N.B. Lees ook een fragment uit Het einde van het lied op onze site. En lees waarom de roman voor Roel Salemink een van de beste van 2021 was.

Verhaal één dompelt je onder in de steeds verwardere gedachten van een vrouw die haar man heeft bedrogen. Die man is geen man die je het gunt bedrogen te worden. Hij wil zijn geliefde begrijpen, hij wil haar helpen, hij wil haar ondanks alles terug. Maar ze ontglipt hem en ze ontglipt zichzelf en de manier waarop dat gebeurt, is fenomenaal beschreven, alsof de schrijver is verdwenen in het personage, dus zonder te duiden, zonder te oordelen. Verhaal twee gaat over de bedrogen echtgenoot, die in Napels onderzoek doet voor een verhaal over de laatste dagen van de Romeinse keizer Hadrianus. Die zijn deels beschreven door Marguerite Yourcenar, waar zij stopte wil de man verder schrijven.

Eeuwige toeschouwer

De recensenten, die over het algemeen zeer lovend waren over Het einde van het lied, hadden soms kanttekeningen bij dit deel. Te lang, te vrijblijvend. Ik vond dat uitwaaierende juist prettig. Het tekent naar mijn idee de man, die zo precies lijkt te weten wat hij wil (huwelijk redden, de dood van Hadrianus onderzoeken) en toch hulpeloosheid uitwasemt, de eeuwige toeschouwer in andermans levens. Hij dwaalt door Napels en omgeving, onderzoekt waar Hadrianus gestorven zou kunnen zijn, krijgt te maken met koude oorlogjes tussen Italiaanse erfgoeddeskundigen en folkloristische afpersingspogingen. Dit alles culmineert in een prachtige scène waarin hij door een kleine vergissing opgesloten raakt in de gang van het appartementencomplex waarin hij woont.

Het einde van het lied

En dan het slotakkoord, de laatste dagen van keizer Hadrianus, de soldatenkeizer die nog steeds treurt om zijn verloren geliefde Antinoüs. Hij wil een waardig einde, op een plek naar zijn keuze, of eigenlijk op de plek die de hoofdpersoon van het tweede verhaal heeft aangewezen, want niemand weet waar Hadrianus is gestorven. We reizen met hem mee door het lege Romeinse platteland, leren zijn hofhouding kennen, worden deelgenoot van zijn gedachten over zijn keizerschap, de onzekerheden die hij aan niemand kan tonen (wilde Trajanus echt dat Hadrianus zijn opvolger werd, of waren er andere krachten aan het werk?). Dat gebeurt gelukkig onnadrukkelijk, je raakt als lezer iets aan en dan is het alweer verdwenen.

Geen uitweg voor Hadrianus

Juist omdat van meet af aan duidelijk was hoe dichtbij Hadrianus’ einde was, las ik langzamer, aandachtiger, ik wilde het einde van het lied uitstellen. Wat vast meespeelde, waren de eindes van die twee eerdere verhalen, die nog resoneerden. En de vervreemdende sfeer van dit slotverhaal, opgeroepen door de onherroepelijkheid ervan – geen uitweg voor Hadrianus. Maar ook door subtiel verstopte (tenminste, ik denk dat de schrijver dit bewust doet) anachronismen: ‘schimmige figuren’ bijvoorbeeld, die kauwen op aardappels. Bij mijn weten waren aardappelen onbekend in het Oude Rome. Dat dergelijke effecten een verhaal beter kunnen maken, zag ik in films (Marie-Antoinette en recenter Corsage), maar in een boek was ik het nog niet tegengekomen.

Kortom, een geweldig boek dat niet alleen lof, maar ook prijzen verdient.

David Veldman is manager webshop bij Athenaeum Boekhandel.