Recensie: Dicht op de huid in het dorp

Ben Lerners derde roman, Leerjaren in Topeka (The Topeka School, vertaald door Arthur Wevers) duikt nu op in allerlei eindejaarslijstjes (The New York Times, The Guardian, Time). Het is eigenlijk een heel naar boek, over masochisme en machismo, over de benauwdheid van een dorp in je vormende jaren. Maar het is heel goed gedaan: dicht op de huid en herkenbaar. Adam is de zoon van een wereldberoemde psychotherapeute, en op school gaat alles goed met vrienden, sport, cijfers - tot het misgaat. Een boekverkopersbespreking.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Vertrek van station Atocha en besprak Marleen Louter Lerners essay Waarom we poëzie haten.

Topeka is de hoofdstad van de staat Kansas, en door de ogen van deze vijftien- of zestienjarige jongen is het een conservatieve, benauwde plek. Zo'n stad waar iedereen je kent, waar iedereen je ouders kent, en waar je, als je twee verschillende mensen op twee verschillende avonden spreekt, dat meteen een roddel is. Adam zit in de wurggreep van die stad, van zijn ouders, van zijn middelbare school; hij kan nergens naar toe. Dat herken ik, net zoals Ocean Vuongs roman herkenning bij me opriep.

Tegelijk gaat Adam goed, hij heeft een groepje vrienden, hij heeft succes bij de meisjes. Hij weet hoe hij dat moet doen, wanneer hij zijn achtergrond moet inzetten, wanneer hij mannelijk moet spelen. Maar dan besluiten ze Darren, de dropout van de school, in hun groep toe te laten. Die Darren spookt iets uit op een feestje, en daardoor gaat het voor de hele groep mis. Weg goede naam, weg zelfverzekerdheid. Lerner volgt Adams weg terug, zijn zoektocht in hulpeloosheid.

Dat ongemak: je vóélt het ook echt, doordat Lerner in Adams hoofd zit - of elders dicht op zijn moeders verhaal.

'En toen je acht was liep je werkelijk een trauma op, wat een merkwaardige manier is om het te zeggen aangezien een trauma de totale ineenstoring van de ervaring als zodanig is. Die hersenschudding, bedoel ik. Nu je zelf kinderen hebt kun je je waarschijnlijk voorstellen hoe het voor ons was, of je in elk geval voorstellen dat je je het niet kunt voorstellen. Ik weet dat je je nog kunt herinneren hoe je viel, zoals je al duizenden keren was gevallen, maar dit keer kwam je heel naar op je hoofd terecht. Het was in het steegje achter Woodlawn. Je bent nog wel naar huis gelopen. Achter bezien vind ik het vooral griezelig dat ik er bijna niets van had gemerkt, dat ik je bijna alleen had gelaten.'

Hoe het afloopt met Adam? Als je het boek leest, heb je een idee, maar tegelijk laat Lerner heel veel open. Zoals het hoort bij literatuur, laat Lerner je met meer vragen achter dan waarmee je begonnen bent.

Bob Kappen is romanist en literatuurwetenschapper, en boekverkoper bellettrie bij Athenaeum Boekhandel Spui.