Recensie: Siciliaans spektakel

Hoewel de bereninvasie van Sicilië al eeuwen geleden plaatsvond en deze gebeurtenis vrijwel uit het collectieve geheugen is verdwenen, wordt door verhalenvertellers nog steeds gesproken over 'de beroemde bereninvasie van Sicilië'. Met het gelijknamige boekje, nu door Renata Vos vertaald, ontrukt auteur Dino Buzzati deze geschiedenis vol spanning, avontuur, eerzucht, humor, verraad en jaloezie, aan de vergetelheid. Tenminste, dat is wat hij ons wil doen geloven. Met als hoofdrolspelers een gemoedelijk berenvolkje, een kwaadaardige groothertog, een maffe tovenaar, de meedogenloze Snaterkater, spoken en een amateurdetective, heeft Buzzati een boeiend en opwindend verhaal geschapen. Niet alleen voor jonge lezers.

Spannende legende

Dino Buzzati. Eerlijk gezegd kende ik hem alleen maar als schrijver van een klassiek geworden boek over wielrennen - De Ronde van Italië - over de spannende strijd tussen de renners Coppi en Bartali in 1949. Maar Buzzati (1906-1972) was niet alleen journalist, hij was ook schrijver, illustrator en schilder. Zijn bekendste roman is De woestijn van de Tartaren.

Het door hemzelf geïllustreerde De beroemde bereninvasie van Sicilië mag dan ogen als een jeugdboek, juist door de universele thematiek is het aantrekkelijk voor een breed lezerspubliek. Verpakt als een spannende legende, schuift Buzzati thema's naar voren die van alle tijden zijn: oorlog, avontuur, geldzucht, afgunst, familietragedies en de dood.

Het verhaal is eigenlijk simpel. Een berenvolk uit de bergen op Sicilië, wordt door voedseltekort gedwongen af te dalen naar het dal waar de mensen leven. Daar ontspint zich een verwoede strijd tussen de beren en een tirannieke groothertog. Deze probeert niet alleen zijn positie als heerser veilig te stellen maar ook, door de inzet van bondgenoten als de venijnzwijnen en met de hulp van een onbetrouwbare tovenaar, de beren te verslaan. De beren, absoluut geen dom volkje, weten dat slimheid vaak beter werkt dan brute kracht en slagen er na een langdurige strijd in de troepen van de hertog uit te schakelen. Leonzio, de koning der beren, vindt ook nog zijn jaren eerder door mensen ontvoerde zoon Tonio terug. Alles wijst op een gelukzalige toekomst voor de beren, maar het pakt anders uit.

Snaterkater

Buzzati weet al in eerste pagina's spanning te creëren, door bij de introductie van de personages niet te willen melden of ze allemaal in het verhaal een rol zullen spelen. Mogelijk kan onverwacht de gevaarlijke Snaterkater opduiken, het is denkbaar dat de dubieuze tovenaar professor Ambrosiis streken gaat uithalen en het zou kunnen dat de weerwolf zich laat zien. En van de oude man in de bergen, de almachtige geest van de rotsen die je maar beter te vriend kan houden, weten we ook niet of hij een rol gaat vervullen.

Buzzati past meer van dergelijke trucjes toe. In zijn tekst roept hij bijvoorbeeld vragen op waarop de lezer een antwoord verwacht. Vragen die hij meteen weer ontkracht door te verklaren dat hij het antwoord ook niet weet. Op die manier stapt hij zo nu en dan uit de werkelijkheid van het verhaal en besef je als lezer dat je je eigenlijk te veel hebt laten meeslepen en dus wel even met beide benen op de grond moet blijven staan. Dat is precies wat Buzzati wil.

Naïef soort charme

Dit effect wordt nog eens versterkt doordat hij zijn prozatekst ineens kan onderbreken door een gedeelte in poëzievorm te vertellen waardoor we het verhaal even van afstand bekijken óf juist op het puntje van onze stoel gaan zitten. Daarmee relativeert hij in wezen het door hem bedachte verhaal en brengt hij het terug tot dat wat het eigenlijk is: een sage, een sprookje als je wilt, waarbij we op meer moeten letten dan de gebeurtenissen alleen. Hier bijvoorbeeld:

'De beren? lachte de Groothertog, en hij kwam bijna niet bij zinnen,
We zullen nog wel eens zien wie hier gaat winnen!
En bij het geluid van een fanfare en muziekgeschal,
Positioneerde hij het leger in het dal.
'Voorwaarts, mars, kanonnenvoer!
Bij het aanbreken van de dag gaan ze naar de mallemoer!'
Maar hoe het hem in de veldslag verging,
is te zien op de kleurentekening.'

Buzzati's eenvoudige illustraties geven de essentie van een hoofdstuk in één oogopslag weer. Ze doen denken aan kindertekeningen. Dat de schaal van gebouwen en lengtes van figuren daarin niet kloppen en dat het perspectief vaak rammelt, stoort absoluut niet. Het geeft juist een naïef soort charme aan de tekeningen.

Geluk en noodlot

Naarmate het verhaal vordert, wordt duidelijk dat Buzzati eigenlijk méér wil vertellen dan alleen een spannend sprookje. De avonturen van de beren zijn vergelijkbaar met een zoektocht naar de Heilige Graal: om een volgende stap te kunnen zetten moeten eerst meerdere moeilijkheden overwonnen worden, met dat verschil dat de beren niet echt weten waarnaar ze op zoek zijn. Noodgedwongen en min of meer per ongeluk nemen ze de samenleving van de mensen over en lijkt hun taak volbracht: de koning heeft zijn zoon terug, de zon schijnt, de bloemetjes bloeien en iedereen lijkt gelukkig. Maar bij geluk ligt het noodlot altijd op de loer, zo blijkt eens te meer. En dan zijn er die typische mensendingetjes als geldzucht, drank en gokken waardoor vele beren in het ongeluk worden gestort. De beren kiezen voor een even simpele als radicale oplossing.

Dat bij Buzzati de verhalenverteller de journalistiek niet ver weg is, blijkt volop uit dit boek. De verteller leunt niet achterover, hij komt ter zake en treuzelt geen moment. Het verhaal heeft vaart, zelfs zoveel dat Buzzati niet eens de tijd neemt om al de door hemzelf geopperde zijwegen in te slaan.

Martin Smit is redacteur van het tijdschrift De As en medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.