Recensie: Herfstkriebels

Wanneer de met pensioen gestuurde vrachtwagenchauffeur Odysseus de balans van zijn leven opmaakt, ziet hij weinig toekomst meer. Wat moet je als bijna zestigjarige alleenstaande nu nog gaan doen? Dat geldt ook voor Mediterranea, een vrouw van middelbare leeftijd met een nogal saai bestaan. In de graphic novel Bloesems in de herfst van Zidrou en Aimée de Jongh gooit de ontmoeting van Odysseus met Mediterranea, hun levens echter volledig overhoop. Het vormt de opmaat voor een verhaal over ouderdom, de daarmee gepaard gaande lichamelijke aftakeling, verliefdheid van een ouder stel en hun vreugdevolle herbeleving van seks, uitlopend op een biologisch wonder. Het zijn thema’s die ik niet eerder in een graphic novel ben tegen gekomen. Alleen al vanwege die thematiek is Bloesems in de herfst een opmerkelijk boek.

Ouderdom

Het is gedurfd, je boek beginnen met tekeningen van een net gestorven oud moedertje, haar dochter aan het sterfbed, peinzend over de betekenis van de dood. Bloesems in de herfst lijkt in eerste instantie geen vrolijk boek. Gaandeweg echter blijken scenarist Zidrou en tekenaar Aimée de Jongh te zorgen voor een aangename ommekeer in de stemming in het leven van de hoofdfiguren én bij de lezer. Dat blijkt samen op te gaan.

Bij Mediterranea, eigenares van een kaaswinkeltje, blijft de dood van haar moeder nog lang nawerken. Ze realiseert zich dat ze zelf een oudere vrouw aan het worden is en dat haar lichaam daar het uiterlijke bewijs van is: rimpels, spataders, menopauze. Ze heeft het er moeilijk mee: ouderdom is de vijand van je lichaam. Ooit stond ze immers als jong model op de omslag van het erotische tijdschrift Lui. Haar weinig opwindende bestaan verandert ingrijpend wanneer ze Odysseus ontmoet en hun vriendschap zich ontwikkelt tot een hevige verliefdheid.

De alleenstaande Odysseus voelt zich door zijn baas aan de kant gezet en vraagt zich af wat hij nu met zijn leven aanmoet. De dagelijkse boodschappen, de voetbalclub, wandelen in het park en zo nu en dan een bezoekje aan een prostituee, brengen allemaal weinig vreugde. Als je met pensioen bent, geniet je niet van het leven, maar wacht je tot je sterft, concludeert hij. Sinds de dood van zijn grote liefde Penelope leidt hij een eentonig bestaan. Maar dat verandert.

Sneeuwwitje

Van dood en sterfelijkheid, zinloosheid van het bestaan, uitzichtloosheid en ouderdom, verandert de focus in het boek naar vreugde in het leven, plezier, verliefdheid en twee mensen die van elkaar genieten. Vergankelijkheid en berusting maken plaats voor positiviteit en zicht op een zonnige toekomst.

Het zijn thema’s waar Zidrou en De Jongh voortdurend mee spelen. Zo is er is de appel – symbool van vruchtbaarheid en onsterfelijkheid – die Mediterranea niet wil opeten omdat ze die associeert met de oude, rimpelige heks uit Sneeuwwitje. Wanneer Odysseus in een tweedehands boekwinkeltje een exemplaar van Lui vindt met een jonge Mediterranea op de cover, staat zij op datzelfde moment voor de spiegel en bekijkt ze haar verouderde lichaam; naast haar ligt een verschrompelde appel. De negen maanden ziekte, voorafgaande aan het overlijden van Mediterranea’s moeder, weerspiegelen de vreugdevolle periode die aanbreekt wanneer blijkt dat ze – o wonder! – zwanger is.

Mythe

Met een hoofdpersoon die Odysseus heet ligt een verwijzing naar de gelijknamige Griekse mythische held voor de hand. In de mythe keert Odysseus na zijn lange reis terug naar zijn vrouw Penelope. In Bloesems in de herfst daarentegen is Penelope het jeugdvriendinnetje van Odysseus. Hij trouwt met haar, maar hun geluk is van korte duur want ze overlijdt op jonge leeftijd. Met Mediterranea sluit hij een nieuwe Penelope in zijn armen en begint het leven als het ware opnieuw.

Juist door de levens van beide hoofdfiguren eerst los van elkaar te plaatsen, dan steeds meer te verweven, tegelijk het heden af te wisselen met jeugdherinneringen, en telkens het leven van jong naar oud en de cyclus van leven en dood te symboliseren, wordt het verhaal bijna een hedendaagse mythe. Met de onverwachte, onverklaarbare zwangerschap van Mediterranea als bekroning.

Tekenstijl

Deze moderne mythe wordt in belangrijke mate gedragen door het sublieme tekenwerk van Aimée de Jongh. Haar vorige boek, De terugkeer van de wespendief, een wrang verhaal over schuldgevoel en de vriendschap en het conflict tussen twee pubers, blonk uit door een evenwichtige afwisseling van rustmomenten en tekeningen met vaart. Door haar opvallende gebruik van afwijkende ‘camerastandpunten’ wist ze essentiële momenten in het verhaal in één blik te vangen en duidelijk te maken.

Die rust vinden we in Bloesems in de herfst ook terug. De Jongh tekent in een overzichtelijke, ingetogen stijl die prachtig past bij de inhoud van het verhaal. Dunne lijnen, gedetailleerd maar niet priegelig. Cruciale gebeurtenissen krijgen van haar bovendien weer letterlijk breeduit de ruimte. Zo neemt ze voor het moment waarin Mediterranea voor de spiegel staat meerdere pagina’s. Veel tekst heeft ze daarbij niet nodig, de tekeningen spreken voor zich. En een vrijscène van Mediterranea en Odysseus krijgt vier pagina’s. In die pagina’s laat ze, heel symbolisch, de traditionele stripkaders los en laat ze de pastel getinte tekeningen in elkaar overvloeien.

Dat kleurgebruik is overigens in het hele boek opmerkelijk. De betekenis van de bijna ongemerkte verschuiving van donkere en grijze kleurschakeringen naar voorjaarsachtig geel, oranje en fris groen, is dan allang duidelijk. Ook dat maakt dit boek tot een baanbrekende graphic novel van literair gehalte.

Martin Smit is redacteur van het tijdschrift De As en medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.