Recensie: Wanhoop en onzekerheid overtuigend in beeld gebracht

Wanneer de Fransman Christophe André, werkzaam bij een humanitaire organisatie, in 1997 in Tsjetsjenië wordt ontvoerd, denkt hij dat zijn ontvoering maar een paar dagen zal duren. Maar hij blijft ruim drie maanden in handen van Tsjetsjeense rebellen. De Canadese striptekenaar Guy Delisle sprak uitgebreid met André en verstripte diens lotgevallen in het aangrijpende beeldverhaal Gegijzeld. Vaak wordt het verhaal van een gegijzelde na een enkele perspublicatie snel vergeten. Delisle maakt de lezer echter op indrukwekkende wijze deelgenoot van de belevenissen en zielenroerselen van de ontvoerde André.

Beperkte leefwereld

Een kale kamer met slechts een matras, een zwak peertje aan het plafond en een dichtgetimmerd kozijn. Geen meubels, alleen een radiator waaraan André met handboeien de hele dag is vastgeketend. Enkele malen per dag krijgt hij wat te eten, soms mag hij zich wassen. Hij weet niet waar hij is, hij weet niet wie zijn ontvoerders zijn, hij verstaat ze niet. Iets te lezen heeft hij niet. Hij kan niet anders dan dag en nacht op de matras liggen en slapen en nadenken. Zijn leefwereld is beperkt tot enkele vierkante meters, communiceren met zijn ontvoerders kan hij niet en hij heeft er ook geen zin in.

De wereld van André is niet groter dan de kamer, de werkelijke wereld lijkt ver weg. Geen makkelijk uitgangspunt voor een stripboek, maar Delisle weet juist die beperkte belevingswereld en Andrés gedachtegang in eentonigheid en gebrek aan afwisseling, treffend neer te zetten.

Doodsangst

Na een periode van onzekerheid, spanning en doodsangst, weet André zijn wereld dankzij zijn hobby, krijgsgeschiedenis, dragelijk te maken. In gedachten speelt hij veldslagen uit de Napoleontische tijd en de Amerikaanse burgeroorlog na. Op die manier brengt hij rust in zijn hoofd en wordt de dagelijkse routine bijna gewoon. De lezer kan zo onder meer de kans de Slag bij Borodino in detail volgen en leert op die manier ook nog iets.

Hoewel Delisle niet veel mogelijkheden heeft om buiten de ruimte te treden waar André gevangen gehouden wordt, is dat geen bezwaar om toch geboeid te raken door zijn belevenissen. Ook de lezer weet niet wat André te wachten staat. Wordt hij doodgeschoten, uitgewisseld, wordt er losgeld voor hem betaald? Wordt er eigenlijk wel over hem onderhandeld, vraagt hij zich af, of dreigt hij vergeten te worden? Voortdurend speelt de onzekerheid, die nog eens met de dag groeit.

Grijstinten

Delisles tekenstijl is sowieso heel basic, dat bleek uit al zijn albums Shenzhen, Pyongyang, Birma en het succesvolle Jeruzalem. Die boeken waren gebaseerd op zijn reizen, waardoor hij steden en landschappen een rol kon laten vervullen en zorgden de reizen en personen voor beweging en afwisseling. In Gegijzeld moest hij met het tegengestelde werken: beperkte locaties, een monotone dagroutine en een nauwelijks wisselend aantal bijfiguren.

Gecombineerd met het eenvoudig lijkende lijnenspel in zijn tekeningen en de afwezigheid van primaire kleuren, brengt hij de wanhoop en onzekerheid in de uitzichtloze positie van André overtuigend in beeld. Het is niet zonder reden dat Delisle alleen maar grijstinten gebruikt in zijn tekeningen.

Ontsnappen

De gedachten van de ontvoerde André vliegen alle kanten op. Hij houdt zich op de been door de denken aan thuis, de aanstaande bruiloft van zijn zuster, zijn collega's en het tellen van de dagen. De politieke redenen van zijn ontvoering houden hem niet bezig, hij denkt er geen moment aan. Ook Delisle maakt er geen woorden aan vuil.

Wie zijn ontvoerders precies zijn, komt André niet te weten. Hij ziet ze vooral als degenen die hem van zijn vrijheid hebben beroofd en als losgeldeisers, niet als mannen die een politiek ideaal lijken na te streven en daarnaar handelen. In de dagelijkse omgang doen ze niet meer dan eten brengen en hem een wasgelegenheid bieden. Een enkele keer wordt hij naar andere locatie gebracht of om onduidelijke redenen voor een ritje in een auto meegenomen.

Soms gloort er een sprankje hoop voor André als hij een mogelijkheid tot ontsnappen bedenkt. Maar praktisch blijken zijn pogingen vrijwel onuitvoerbaar. Vooral de handboei waarmee hij de radiator is geketend blijkt een onoplosbare hindernis. De ontsnappingsfantasieën brengen hem buiten de deur van de kamer waarin hij opgesloten is. Dat André en Delisle met hun verhaal en tekeningen de lezer daarin weten mee te slepen is zonder meer knap, het bewijst de overtuigingskracht van de vertellers.

Vergetelheid

André moet oprecht de noodzaak gevoeld hebben om zijn belevenissen te vertellen. Guy Delisle heeft vervolgens het verhaal uitgetild boven de dagelijkse werkelijkheid van een vluchtig krantenverslag. Het doel van beiden is zonder meer duidelijk. Naarmate de tijd slijt, dreigt een ontvoerde immers vergeten te worden. En hoewel iedere gegijzelde zijn ontvoering anders zal beleven, is de essentie dat die belevenissen niet in de vergetelheid mogen raken. De politieke redenen die aan een ontvoering ten grondslag liggen, doen daar niks aan af.

Martin Smit is redacteur van het tijdschrift De As en medewerker van Athenaeum Nieuwscentrum.</p