Recensie: Het mentale koord van rechtschapenheid

Ieder verhaal van Maria Stahlie is een lofzang op het leven. Al sinds haar debuut Unisono voert Stahlie eerzame burgers ten tonele die door omstandigheden met hun neus op de verantwoordelijkheden van het leven worden gedrukt. Niet de financiële, over geld gaat het nooit, maar de grote mentale, filosofische verantwoordelijkheden. Ze moeten rekenschap afleggen, vaak omdat ze iets nalaten. Ze torsen een geheim mee, meestal als gevolg van hun goedwillendheid – en dat is niet anders in haar nieuwste, subtiele en prikkelende roman: De middelste dag van het jaar.

N.B. Eerder besprak Fleur Speet Egidius. Lees de recensie op Athenaeum.nl. En we publiceerden voor uit Scheerjongen. 

Neem de jonge Vera uit het verhaal ‘Dwaalsporen’ uit Zondagskinderen die haar buurvrouw in een bad vol bloed vindt en acuut het zoontje van de buurvrouw steelt om hem zo lang mogelijk in het ongewisse te laten over de zelfmoord van zijn moeder. Neem Emma uit ‘Als een zeef’, die zonder dat iemand het wist als zevenjarige vrolijk ronddraaide met haar baby-neefje, waarna hij op de stenen viel en mentaal gehandicapt werd. En ze dit heeft ze nog nooit aan iemand vertelt.

De personages van Stahlie barsten uit hun mentale voegen, maar ze vinden altijd een onverwachte uitweg om wat ‘krom’ is recht te praten. Omdat krom niet altijd zo krom is als het lijkt. Zo begaan Lucien en Mirjam in Honderd deuren een walgelijke, wrede daad, juist om iemands zielenheil te redden. 

Kantel- en kookpunt

Ook in deze nieuwste roman van Stahlie balanceren de personages op het mentale koord van rechtschapenheid. De middelste dag van het jaar volgt een dag uit het leven van Sylvia. We kennen haar al. Ze is de moeder van Mirjam uit Honderd deuren. We zijn nu opgeschoven in de tijd, ze is 60 jaar, het nieuwe 38. 

De roman begint met een telefoongesprek tussen de in Amerika wonende Mirjam en de in Amsterdam wonende Sylvia. Mirjam merkt fijntjes op dat het 2 juli is, niet alleen de middelste dag van het jaar (dus een kantelpunt), maar ook de vijfde sterfdag van Sylvia’s tweede echtgenoot Andrei. Sylvia besluit naar zijn graf te gaan op deze snikhete dag, waarop alles tot een kookpunt zal komen.

Onderweg voelt ze zich opnieuw schuldig, zoals ze zich al vijf jaar schuldig voelt. Andrei had hun huwelijk willen redden, maar Sylvia wilde scheiden. Hij was haar te onmannelijk geworden. Pas nu snapt ze dat wat zij voor zwakheid hield, idealisme was en dat hij daarom voor Artsen zonder Grenzen ging werken. Hij werd in Soedan door rebellen afgeslacht. Had zij zijn dood kunnen voorkomen? Wie was er eigenlijk zwak geweest, zij met haar lauwheid of hij met zijn idealistische bevlogenheid?

Een parallele wereld waarin absolutie mogelijk is

Bij het graf van Andrei staat een dronkaard. Het blijkt Lucien, die ook een schuld heeft in te lossen. Sylvia en Lucien gaan ‘samen op weg naar een bestemming waar ze los van elkaar niet kunnen komen’. Wat volgt is een ingenieus opgebouwd verhaal, vol subtiel verweven herhalingen. Die herhalingen hebben zoals altijd in het werk van Stahlie een geweldige kracht: Stahlie spint de lezer ermee in een cocon vol herkenning. Je wordt deelgenoot en snapt alle grapjes. En zo beland je in een parallelle wereld, waarin het aangenaam toeven is, alleen al door de energieke taal (de personages zijn ‘kwiek’, de pijn viel van zijn gezicht ‘af te lepelen’). 

Al stoeien de personages met hun emoties, ze zijn voor de lezer zo eerlijk en openhartig, dat je hen alles vergeeft. En daar is het de personages denk ik onbewust om te doen, dat jij hun als lezer absolutie verleent. Je mag bestaan met al je gebreken, het is goed, tart jezelf niet langer.

En hoe subtiel en kenmerkend voor Stahlie, die altijd een stapje verder gaat en haar publiek wil prikkelen na te denken over onze gezamenlijke verantwoordelijkheid; als de lezer de personages vergeeft, vergeeft hij dan niet ook zichzelf? Want gut, hoe zit dat eigenlijk met ónze lauwheid ten opzichte van onze medemens? Aanvaard to risiko: durf het lot van het leven aan te gaan, lijkt Stahlie te willen zeggen, en het een klein zetje te geven.

Fleur Speet is literair recensent.