Recensie: Een rauw boek over een nieuwe wereld

Om vijf uur ’s ochtends opstaan, veertien mannen, één toilet. Gevloek, bonken op de deur, opschieten! Ze moeten op tijd op de bouw zijn. De pensionhoudster is net als de mannen afkomstig uit Roemenië, ze loopt rond met een kwaaie glimlach. Haar krappe rijtjeshuis heeft officieel twee slaapkamers en een zitkamer, lage plafonds. Zelf woont ze met man en zoon in een zijkamertje, de rest ligt vol met matrassen. Geen geintjes hier: de huur is niet mals maar wie niet op tijd betaalt, kan meteen opkrassen. Overdag worden de matrassen beslapen door mannen die ’s nachts werken. We bevinden ons in Barking, aan de Noordelijke Ringweg rond Londen. Verslaggever: Ben Judah. Zijn boek, This is London. Life and Death in the World City, nu vertaald als Dit is Londen. Leven en dood in een wereldstad door Henny Corver en Pon Ruiter, is overrompelend.

Naar schatting hebben zich alleen al dertig- tot veertigduizend Roemenen in Londen gevestigd, op zoek naar het goede leven. Judah heeft zich bij de bouwvakkers gevoegd en geeft zich uit voor een Oekraïner die maar een paar woorden Engels spreekt. Dat valt niemand op; het aantal mensen in Londen dat geen woord Engels spreekt, komt overeen met de hele bevolking van Newcastle. De pensionhoudster had hem verteld dat in Barking bijna geen Engelsen meer wonen, alleen maar Roemenen, Indiërs en Afrikanen. ‘The English, they don’t care about this place. They are all living in Spain getting tanned and fat off the benefits this country gives them for free.’ Judah’s eerste baas heet The Joker, hij zegt dat het er niet toe doet als je geen Engels spreekt. ‘You don’t need to speak it. You just need to understand what the foreman is saying. The rest is easy.’

Judah is geboren en getogen in Londen en gaat na een langdurig verblijf in Oost-Europa op zoek naar de veranderingen die zich in zijn stad hebben voltrokken. Hij weet niet wat hij ziet als hij rondloopt in wijken als Neasden, Ilford, Peckham. Hij praat met Afghanen, Pakistanen, Turken, Ghanezen, Polen, West-Indiërs. Gaat op zoek naar drugsdealers, gangsters, schoonmakers, bedelaars, onderwijzers, bouwvakkers en straatmuzikanten. De zigeuner uit Roemenië had gehoord dat de straten in Londen de rijkste straten van de hele wereld waren. Ze hadden hem in zijn geboorteplaats verteld dat er Arabieren rondlopen die met geld strooien als je een deuntje speelt, maar geen Arabier heeft hem ooit wat gegeven. Judah brengt de nacht door met het groepje bedelaars waarbij de zigeuner zich heeft aangesloten, allen afkomstig uit dezelfde streek. Ze hebben een vaste slaapplaats in een stinkende voetgangerstunnel bij Hyde Park.

Judah ontmoet de Interpreter die een speciale studie heeft gemaakt van de ontwikkelingen in Londen. Aan de hand van een aantal concentrische zones laat hij zien dat in de binnenste cirkel ooit de rijke Engelsen woonden, maar dat het hele gebied inmiddels is verkocht aan Russische miljonairs. Daaromheen ligt de gordel met buurten als Whitechapel, Notting Hill, het oude gebied voor immigranten. De poshos hebben dat overgenomen en op die manier zijn de migranten steeds verder naar de randen gedrukt. Het Metroland van John Betjeman - de typische, welgestelde buitenwijken van de stad die door de ondergrondse met de City waren verbonden - is onherkenbaar geworden, toevluchtsoord voor vluchtelingen uit Peshawar, vestigingsplaats voor illegalen. Iemand zegt dat Londen geen Engelse stad meer is omdat alle Engelsen zijn opgelost, de stad is een lappendeken van getto’s geworden.

This is London is snel gemonteerd, je staat met een paar passen in totaal verschillende werelden. Niet alleen armoede, criminaliteit, ziekte en andere narigheid, ook Kensington of Knightsbridge waar de rijkdom woont en Bentleys, Jaguars en Rolls Royces rondrijden. De mansions daar hebben gemiddeld zo’n vier huishoudsters in dienst, twee dienstmeiden, een chef-kok, een chauffeur, een PA en een butler. ‘These castes have an ethnic tinge,’ zegt Judah, ‘the chefs are typically French or Moroccan. The drivers are mostly African or Eastern European. The butlers tend to be English. But the housekeepers are almost always Filipinas.’ Naar schatting telt Londen zo’n vijftienduizend Filipijnse dienstmeisjes, velen in een slavernijverhouding met hun Arabische bazen.

Judah laat anderen het woord doen, zijn eigen commentaar is spaarzaam en dient om zijn gesprekken af en toe in een kader te plaatsen. Soms is dat nodig, want de contacten komen moeizaam tot stad, mensen zijn vaak doodsbang om met hem te praten, denken dat hij een spion is, of van de politie. Hij schat dat het Cockney binnen een jaar of vijftien niet meer bestaat, de nieuwe taal is street, door de autoriteiten Multicultural London English genoemd, een mengeling van ongrammaticaal Urdu, Jamaicaans en Oost-Europees: them wordt dem, this wordt dis. De nieuwe eenheidskleding bestaat uit puffa jacks en vooral vesten met capuchon, hoodies.

In een speciale bijlage van de Financial Times konden we onlangs lezen dat Plaistow, Oost-Londen, de rijkste etnische samenstelling heeft van alle Londense boroughs. Het is de plek van voetbalclub West Ham United. De club verhuist naar het Olympisch Stadion en het oude stadion wordt een woonwijk; de vraag naar huisvesting is groot, de immigranten stromen toe. ‘De rest van Londen wordt met de dag meer zoals Plaistow,’ concludeert FT, ‘terwijl Plaistow juist steeds meer zoals de rest van Londen wordt.’ Judah spreekt met een Nigeriaanse onderwijzeres uit diezelfde buurt en wil weten of het wat wordt met het al die gemengde scholen en klassen. Ze is twintig jaar geleden in de buurt gekomen en was toen de enige zwarte: ‘They were all white English then. Now all the whites you see they are not English. They are EUs. The children they call them “freshies”. They muck about and push them, laughing they can’t even speak English.’ Ze ziet langzamerhand de zwarten iets ‘verkleuren’ en opgaan in de grotere samenleving, maar vooral bij de Aziaten is daar geen sprake van. Meer dan een derde van de kinderen leeft in diepe armoede, de huizen zijn overbevolkt, Pakistanen wonen met grootouders en kleinkinderen op een paar kamers. Meisjes worden uitgehuwelijkt op hun dertiende. ‘They don’t have a chance, most of the girls,’ zegt de onderwijzeres.

This is London is een rauw boek over een nieuwe wereld waarvan we de contouren misschien nog niet kunnen overzien, maar waarvan we dankzij indringend graafwerk van een moedige journalist een paar opmerkelijke ingrediënten hebben leren kennen: onoverbrugbare tegenstellingen en felle conflicten, nieuwe hiërarchieën en arrangementen, onmetelijke rijkdom en peilloze armoede op de vierkante kilometer. Judah heeft ons opnieuw leren kijken.

Lodewijk Brunt is stadssocioloog.