Recensie: Dolgedraaid door Trump

De Amerikaanse presidentsverkiezingen hebben een lange traditie van je tegenkandidaat beschadigen. Al in 1828 liet zittende president John Adams bij de presidentsverkiezingen anonieme pamfletten verspreiden waarin zijn tegenkandidaat Andrew Jackson werd beschuldigd van oorlogsmisdaden, overspel en zelfs kannibalisme. Het hielp waarschijnlijk niet, want Adams verloor van Jackson. Maar sindsdien hebben genoeg presidentskandidaten verloren omdat hun opponent hen met succes zwart had gemaakt. Soms zelfs letterlijk, zoals bij John McCain in 2000, over wie George W. Bush het gerucht liet verspreiden dat hij een gekleurd buitenechtelijk kind had (terwijl het gewoon zijn geadopteerde dochter was).

N.B. Vorige maand verscheen Gerrits' Van fractie-assistent tot minister-president. Een survivalgids voor politici, waarin het onderwerp draaien uitgebreid aan bod komt.

Read my lips

Maar het kan ook subtieler. Je tegenstander beschuldigen van draaien – flip-flopping – is in de Verenigde Staten een veelgebruikte tactiek. Want ook al getuigt het van moed en inzicht om je te plooien naar nieuwe omstandigheden, of om toe te geven dat iets een slecht idee was, verstandig is het doorgaans niet. Want als je niet consistent bent in je standpunten, dan kun je gemakkelijk worden weggezet als onbetrouwbaar. Zoals Bill Clinton deed met Bush sr. Als Republikeinse presidentskandidaat wilde Bush de conservatieve vleugel binnen de partij aan zich binden met de belofte dat hij de belastingen niet zou verhogen. Op de conventie waar hij in 1988 de nominatie aanvaardde, sprak hij met veel nadruk de zes legendarische woorden: ‘Read my lips: No new taxes.’ Die gok pakte verkeerd uit, want twee jaar later hadden de Democraten een meerderheid in zowel de Senaat als het huis van afgevaardigden. President Bush had geen andere keus dan toch akkoord te gaan met belastingverhogingen.

Die draai was een schoolvoorbeeld van hoe het niet moet. Die werd aangekondigd in een brief op het prikbord – dit was in 1990 – in de perskamer van het Witte Huis. Niemand was van tevoren gewaarschuwd. De Republikeinen in het Congres waren zo boos dat ze in eerste instantie tegen hun eigen begroting stemden. Maar Bush wist het nog erger maken. In 1992 kreeg hij als zittende president een uitdager voor de Republikeinse nominatie, wiens hele campagne bestond uit Bush een draaikont noemen. Om die de wind uit de zeilen te nemen besloot Bush opnieuw te draaien. Na de belastingverhoging eerst halfhartig verdedigd te hebben bood hij er twee jaar na dato alsnog zijn excuses voor aan. Het enige dat Bill Clinton in 1992 nog hoefde te doen, was de kiezers er in een campagnespotje op wijzen dat Bush een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes niet was nagekomen. (Clinton werd in dat spotje weinig subtiel aangeprezen met ‘You don’t have to read his lips. Read his record.’)

De meester van de politieke salto

Je zou zeggen dat Hillary Clinton het tegen Donald Trump net zo makkelijk zou moeten hebben als haar echtgenoot indertijd. Trump is de meester van de politieke salto. Hij veranderde van standpunt over het geboorteland van Obama, over hoe goed bevriend hij is met Poetin, over inkomstenbelastingen, over het deporteren van illegale immigranten, over hoe ISIS bestreden moet worden, over het minimumloon, over Syrische vluchtelingen, over de invasie van Irak, over de staatsschuld, over vuurwapens in klaslokalen, over het niet binnenlaten van moslims en meer.

Het probleem voor Clinton is dat ze al lang voor ze zich kandideerde bekendstond als een behendig draaiende carrièrepolitica. Geen fijne uitgangspositie als je een tegenstander als onbetrouwbaar wilt afschilderen. Bovendien: waar moet je beginnen? Over onderwerpen als belasting of immigratie is hij zo vaak van mening veranderd dat niemand meer weet wat Trump nu eigenlijk vindt. En het belangrijkste is dat het zijn kiezers ook niet zoveel lijkt uit te maken. Wat er ook gebeurt, Trump kan altijd rekenen op de onvoorwaardelijke steun van een derde van de Amerikanen. Zelfs toen er een geluidsopname opdook waarin hij opschepte over het aanranden van vrouwen. In eerste instantie nam hij niet eens afstand van die uitspraken, maar deed het af als ‘kleedkamerpraat’ en verontschuldigde zich tegenover iedereen ‘die zich beledigd voelde’.

Excuses maken

Het is een schoolvoorbeeld van een non-excuus. Geloofwaardige excuses moeten – zeker in de politiek – aan vier voorwaarden voldoen. Ten eerste moet je het snel doen. Als je wacht, dan wek je de indruk dat je eigenlijk geen sorry wilde zeggen, maar je hebt laten overhalen. Of dat je überhaupt niet inzag dat excuses op zijn plaats waren. Ten tweede moet je de fout ruiterlijk toegeven. Daarbij mag je de boel best een beetje nuanceren, zolang het maar niet bagatelliseert. En als laatste neem je de verantwoordelijkheid voor de fout en beloof je nooit meer zoiets te doen.

Maar een dag later gebeurde iets opzienbarends: Trump bood alsnog zijn excuses aan. Of beter gezegd, hij deed een poging. In een filmpje voor de pers zei hij: ‘Ik heb het gezegd, het was verkeerd en ik bied mijn excuses aan.’ En hij beloofde een beter mens te worden. Als hij het daarbij gelaten had, dan waren het wat zuinige, niet heel doorvoelde verontschuldigen geweest. Maar Trump liet het daar niet bij, natuurlijk. Want vergeleken met de puinhopen die Hillary Clinton had aangericht was het nou ook weer niet heel belangrijk. En bovendien nam Hillary haar man in bescherming, en die was pas echt vrouwonvriendelijk. Tot zover de geloofwaardigheid.

Morgen zijn de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Trump heeft al aangekondigd dat als hij niet als winnaar uit de bus komt, dat er dan gefraudeerd moet zijn. Ik heb zo’n voorgevoel dat hij op dat punt niet gaat draaien.

Bram Gerrits is actief lid van GroenLinks en was deelraadslid voor zijn partij in Amsterdam. Hij werkt als tekstschrijver en redacteur.