Recensie: Een boek én een film over Bin Laden

Een spionageroman à la Denis Johnson schrijven? Daar draait Leon de Winter zijn hand niet voor om. Met Geronimo voegt hij weer een filmische, spannende en geëngageerde roman aan zijn grote oeuvre toe. Steeds cirkelen zijn romans rond het grote conflict tussen de islam en het jodendom. Deze keer draait het om het kopstuk van het islamitisch terrorisme, Osama bin Laden. Waarom werd hij neergeschoten, terwijl er nauwelijks verzet leek te zijn? Was het wel de bedoeling om Bin Laden gevangen te nemen, of werd hij doelbewust uitgeschakeld? De Winter gaat met die vraag aan de haal.

Kill or capture

Tom Johnson is een ex-CIA-agent die zijn ex-collega’s tijdens een barbecue hoort debatteren over Bin Laden: moet hij gedood worden volgens de stille orders van hogerhand, of moet hij publiekelijk afgestraft worden voor zijn daden? Zijn ex-collega’s behoren tot een speciaal team dat belast is met de kill or capture van Osama bin Laden. En ze kennen een dubbelganger in Goa, een straatkomiek die als twee druppels water op Bin Laden lijkt. Een en een is twee. Deze mannen, die Geronimo als codenaam gebruiken voor Osama bin Laden, besluiten een wisseltruc toe te passen voor de morele gerechtigheid, maar blijken kinderen met een stengun in hun hand.

Hun truc blijkt te zijn geslaagd, tegen alle verwachtingen in, maar de gevolgen zijn niet te overzien: iedereen ruikt geld, de Tadzjieken die hem gevangen nemen, maar ook de Saoediërs, die hun gram willen halen en met IS-methoden tekeergaan. Belangrijke informatie lekt uit en zoals bij iedere historische gebeurtenis zijn een paar individuen daar de dupe van: een zestienjarige jongen uit Abbottabad, zijn moeder en een Afghaans meisje.

Slachtoffers

Die jongen, Jabbar, de tweede hoofdpersoon van het verhaal, was in feite de buurjongen van Osama bin Laden omdat hij naast diens schuiladres woonde. Door toeval weet hij waarmee Osama bin Laden de president van Amerika op zijn knieën kreeg, zodat het geen capture, maar kill moest worden.

Hij weet dat door een hint die hij van Apana krijgt, een Afghaans meisje zonder handen en oren, dat eerder op de Afghaanse bases bij Tom ondergebracht was en door Tom begeesterd raakte van de Goldberg Variaties. Toen zij pianospelend werd aangetroffen door de Taliban, werd zij zwaar verminkt, waarover Tom zich schuldig voelt. Daarna zwierf zij rond en werd in Abbottabad eerst door Jabbar verzorgd, die verliefd op haar raakt, waarna Bin Laden haar meeneemt. Tegen wil en dank is ze zijn vertrouweling.

Filmisch engagement

Wat vooral opvalt aan de roman is de spanning (je wilt niet stoppen met lezen) en de doelgerichte taal. Geen krullendraaierij, maar wel veel inhoudelijke informatie (net als bij Denis Johnson moet worden uitgelegd hoe die speciale teams van de CIA nou eigenlijk werken, wat in het begin soms leidt tot flinke exposés, die later allemaal van nut blijken).

Als altijd weet De Winter uiterst filmisch te schrijven, zodat zijn roman twee-in-een is: je leest een boek én kijkt een film. Knap is dat. Je ziet die (Amerikaanse) techniek weinig in de Nederlandse literatuur en het onderscheidt De Winter van de rest.

Ook zijn oprechte en goed gedocumenteerde engagement is innemend zonder ergens belerend te worden. Subtiel verweeft hij bijvoorbeeld de positie van vrouwen bij de Taliban in het verhaal, of ontnuchterende denkbeelden: ‘We hebben het enige zinnige gedaan wat we na 2001 konden doen: Afghanistan aan de Afghanen gelaten. Dertien jaar strijd, tweeëntwintighonderd doden aan onze kant, duizend miljard dollar kosten.’

Als er een punt van kritiek gegeven moét worden, weet ik er maar een: jammer dat Tom tot drie keer toe jeremieert over het feit dat de CIA hem niet wil helpen met de zoektocht naar een Afghaans bedelaresje zonder armen en oren. Dat lijkt me nogal logisch. Tegelijk kondigt het aan dat Tom de weg aan het kwijtraken is, waarvan deze roman acte geeft.

Kortom: Geronimo is een puik stukje spionageliteratuur, waar menig schrijver jaloers op zal zijn.

Fleur Speet is literair recensent. Ze schrijft onder meer voor De Morgen.