Vertaler Robbert-Jan Henkes over Mike McCormack, Dag der zielen

N.B. Lees hier een fragment uit Dag der zielen.

De opdracht was simpel, helder: vertaal één zin en één enkele zin, nou dat moest te doen zijn, een enkele zin met kop en staart, een mededeling of een emotioneel feit, een evocatie van voor de geest zwevende zelfstandigheden of een exposé van ergens of nergens toe leidende gedachten, door de onzichtbare hand van de auteur ontvouwen alsof het dat goedje is waar je water overheen giet en dan rijst er een Chinese draak uit op, vele tientallen en zelfs honderden malen volumineuzer dat het onooglijk hoopje poeder waaruit het zich onstuitbaar en als het ware voorbestemd tevoorschijn toverde zoals een beuk zich uit een beukennootje ontworstelt, even onontkoombaar voortgestuwd, een zin met een hoofdletter aan het begin en een verlossende punt aan het eind en daartussenin een te volgen redenering dan wel een levensverhaal, alleen besloeg deze ene zin het ganse tweehonderdvijfentwintig dichtbedrukte bladzijden tellende boek, een meanderende, dan weer kabbelende, dan weer voortrazende stroom van
   herinneringen, gedachten, overpeinzingen
   van een civiel ingenieur, wat we vroeger weg- en waterbouwkundige zouden noemen, aan een keukentafel in het westen van Ierland over zijn vrouw, zijn twee kinderen en zijn werk,
   in die volgorde, en hoe 'het' zo gekomen is, al weet je helemaal niets over 'het' als je in de stroom van gedachten stapt of er je kano in laat zakken op de wildwatertocht door de letterlijk en figuurlijk adembenemende uitgesponnen flits van herinnering en inzicht, want dat krijg je op een gegeven moment wel mee, dat de tijd waarin
   hij dit denkt
   dit gedacht wordt
   het zich denkt
   evengoed eindeloos lang als eindeloos kort kan zijn en dat die vraag er niet meer toe doet en dat de flits van herinnering en inzicht gerust nog een x-aantal honderden pagina's kan doorgaan, ja dat met deze uitgesponnen gedachten misschien slechts aan de oppervlakte gekrabd is van wat zich in een mensenhoofd en een mensenhart afspeelt
   in woorden gevat
   van de civiel ingenieur die zich enige akkefietjes herinnert met de bouw van een school, in passages die schitteren van realia, vertrouwen inboezemende concreta, want de schrijver laat ermee zien dat hij weet waarover hij het heeft, in dit geval over het feitelijke proces van betonstorten met wapening, schepborden, radonfolie en de controle van het beton met de kegel van Abrams, waarbij zich ongeregeldheden voordoen die de ingenieur niet in z'n kouwe kleren gaan zitten, maar dan zijn we al een heel eind gevorderd in de puntloze zin, die in zijn stroom zoals alleen stromen dat kunnen ook kan vertragen en versnellen, kolken en wielen en ook allerlei laaggelegen inhammen kan meenemen, uitweidingen die wel of niet terugkeren op het punt van vertrek maar altijd weer worden opgenomen in de grote brede stroom benedenwaarts,
 uitroepen, zijpaden
 maar ook letterlijk weergegeven gesprekken
 en daar doet zich de moeilijkheid voor dat waar in het Engels en in de Engelse woordvolgorde een uitgesproken opgeschreven zin zowel indirecte rede als directe rede kan zijn, in het Nederlands gekozen zal moeten worden, want als iemand zegt
   dat de twee ladingen beton niet dezelfde samenstelling hebben
   is dat wat anders dan wanneer iemand zegt
   de twee ladingen beton hebben niet dezelfde samenstelling
   althans in de doorlopende flow van dit boek, en waar in het oorspronkelijke Engels de illusie van de directe rede zonder dubbele punt of aanhalingstekens overeind gehouden kan worden door de gelijkluidende woordvolgorde, gaat in het Nederlands de stroom haperen, de adem stokken als er directe rede gebezigd wordt, want dan is het of het enige stijlmiddel dat de auteur of in dit geval de vertaler heeft toegepast het weglaten van de aanhalingstekens is, en zo zit dit boek niet in elkaar, aangezien het werkelijk één uitvloeiing, één ontboezeming is en niet simpelweg iets waaruit enige interpunctie is weggehaald, en dat is waarom in de vertaling de indirecte rede bij het weergeven van de gesprekken heeft geprevaleerd boven de directe rede, opdat er niet gestopt wordt, opdat er niet gestaakt wordt, opdat het in één adem gedacht, gevoeld en gelezen wordt want als je stopt, dan hoor je de klokken, en als je de klokken hoort
   de Angelus-klokken
   aan de keukentafel
   in het westen van Ierland
   dan is de tijd verstreken en is het eind bereikt

Robbert-Jan Henkes won dit jaar de Filter Vertaalprijs met Bij mij op de maan. Een keuze uit de Russische kindergedichten vanaf de zeventiende eeuw (Van Oorschot, 2016). In samenwerking met Erik Bindervoet vertaalde hij onder meer Joyce, Shakespeare en The Beatles.