Het vertalen van David Vanns Aquarium door Arjaan en Thijs van Nimwegen

De twaalfjarige Caitlin woont samen met haar moeder, die haar geld verdient als havenarbeider, in een klein huis vlak bij het vliegveld van Seattle. Iedere dag bezoekt ze na school het lokale aquarium, terwijl ze wacht tot haar moeder haar ophaalt. Daar ontmoet ze een oude man, die haar liefde voor de vissen lijkt te delen. Doordat hun vriendschappelijke band steeds sterker wordt, komt een duister familiegeheim aan de oppervlakte en dreigt de onvoorwaardelijke liefde tussen Caitlin en haar moeder gevaar te lopen. In elegant en kristalhelder proza volgt de lezer een moedig meisje wier verlangen naar liefde en vergiffenis de beschadigde mensen om haar heen weet te transformeren. Aquarium is een hartverscheurende, maar ook hoopgevende en onvergetelijke roman.

De naïeve toon

Allebei hebben wij ervaring met het vertalen van Vann, maar Aquarium was zijn eerste boek dat we gezamenlijk vertaalden – eenvoudig omdat wij sinds een paar jaar een degelijk intergenerationeel vertalersduo vormen.

David Vann kondigde zijn boek zelf aan als ‘feel good novel’, maar afgezien van het bij uitzondering positieve slot, komt er genoeg familienarigheid in voor. Nieuw is het perspectief – en de stem - van een twaalfjarig meisje, en dat heeft invloed op zijn stijl: Aquarium bevat minder meanderende, sterk ritmische zinnen dan zijn vorige boeken, de toon is sober, de zinsbouw simpel, de bespiegelingen zijn ondergeschikt aan de handeling. Onze voornaamste zorg was het volhouden van die ‘naïeve’ toon.

Het Engels heeft de reputatie altijd beknopter te zijn dan het Nederlands. In spreektaal hoeft dat niet altijd waar te zijn. Oude man belooft meisje een onmogelijke, verre reis. Zij wil wel:

‘Promise you’ll take me there.’
‘I will.’
‘Belooft u dat we gaan?’
‘Doen we.’

Soms moet je wat:

‘Clam fritters,’ he said. ‘Horse ovaries, before the chowder.’
‘Horse ovaries?’ I asked.
‘Fancy French term for appetizers.’ He winked at me. ‘This is hot culture you’re getting here.’
‘Mosselbeignets,’ zei hij. ‘Oordruppels, als voorafje bij de soep.’
‘Oordruppels?’ vroeg ik.
‘Dat is een sjiek Frans woord voor een voorgerecht.’ Hij gaf me een knipoog. ‘Je wordt me even een stuk cultureel.’

De volgende passage is een mooi voorbeeld van Vanns ritmische proza en hoe wij dat in het Nederlands hebben trachten te benaderen:

Some fairy tale on pause, the cottage door never opening. Characters gone to the wrong place, the wrong story. Little Red Riding Hood finding herself at the houses of the Three Pigs. A wolf out there somewhere but not the right wolf, and the pigs asleep and don’t hear Little Red knocking, or maybe it’s the Three Bears who are sleeping in these houses now. We never know what will happen next, our lives unshaped.

Een sprookje dat was stilgezet, de deur van het huisje ging maar niet open. Personages die op de verkeerde plek waren, in het verkeerde verhaal. Roodkapje die bij de huisjes van de drie biggetjes belandt. Daarbuiten is ergens een wolf, maar het is niet de goede wolf, en de biggetjes slapen en horen Roodkapje niet kloppen, of misschien slapen nu de drie beren in die huisjes. Nooit weten we wat er hierna gaat gebeuren, onze levens vormeloos.

Samen vertalen

Bij omvangrijke boeken vertalen we afwisselend hoofdstukken, deze vrij beknopte roman hebben we simpelweg in tweeën geknipt. We werken afzonderlijk – waarbij we wel voortdurend overleggen – en een paar keer per week houden we sessies waarbij ieder de vertaalde tekst van de ander hardop voorleest en van commentaar voorziet. Tot wrijving heeft dat tot nu toe nooit geleid, wel tot boeiende vertaaltechnische discussies. Het is opmerkelijk hoe je visie op je eigen tekst positief beïnvloed wordt als die door een ander wordt voorgelezen, niet alleen wat het ritme betreft, maar ook bij de dialogen, die in dit boek overvloedig aanwezig zijn. Een methode die we andere vertalers graag adviseren.

Arjaan van Nimwegen (1947) is vertaler en schrijver. Van David Vann vertaalde hij eerder Legende van een zelfmoord (2010), Caribou Island (2011) en Aarde (2012). Hij vertaalde ook werk van Aravind Adiga, Philipp Meyer, Kenzaburo Oë, Martin Page, Paul Verlaine en Donna Tartt.

Thijs van Nimwegen (1981) is vertaler. Van David Vann vertaalde hij eerder Goat Mountain (2013). Daarnaast vertaalde hij werk van David Cronenberg en Robert Harris, en samen met Arjaan van Nimwegen naast Vann Philipp Meyer en Solomon Northup.