De eerste zinnen van Sarah Halls De komst van de wolven, vertaald door Wim Scherpenisse

De komst van de wolven van Sarah Hall is een tour de force van prachtig proza, rijkgeschakeerde personages en weelderige natuurbeschrijvingen. Rachel Caine woont ver weg van de rest van haar familie in een afgelegen deel van Idaho, waar ze wolven bestudeert. Als ze na een onenightstand zwanger blijkt, komt een telefoontje uit Engeland als geroepen. De excentrieke graaf van Annerdale biedt haar een baan aan: ze krijgt de leiding over een project waarmee de wolf in Cumbria geïntroduceerd moet worden door een wolvenpaar in een omheind gebied uit te zetten. Hoewel Rachel sceptisch is, reist ze terug naar het dorp waar ze is opgegroeid. En dan blijkt dat niet iedereen gecharmeerd is van de terugkeer van de wolf.

N.B. Wij publiceerden voor uit De komst van de wolven. Lees het fragment op Athenaeum.nl. Lees ook Daan Stoffelsens bespreking van het boek.

Stoutmoedig plan

Het eerste hoofdstuk van The Wolf Border begint zo:

'It's not often she dreams about them. During the day they are elusive, keeping to the tall grass of the Reservation, disappearing from the den site. They are fleet or lazy, moving through their own tawny colourscape and sleeping under logs - missable either way. Their vanishing acts have been perfected.'

Wie die eerste paar zinnen leest, weet vanwege de titel en de korte inhoudsbeschrijving al dat het boek (onder andere) over wolven gaat. Je vermoedt dan ook dat die them in de eerste zin op wolven slaat, en dat vermoeden wordt in de zinnen die volgen al bijna een zekerheid: het gaat over een reservaat, een hol, slapen onder boomstammen, camouflage. En er is een she die kennelijk iets met die wolven heeft en over wie we dan verder nog niets weten.

Die she is Rachel Caine, een Britse, afkomstig uit het Noord-Engelse Cumbria. Als het verhaal begint, woont en werkt ze in een reservaat in het noordwesten van de VS, maar ze krijgt een uitnodiging voor een bezoek aan haar geboortestreek. Het geval wil namelijk dat daar een puissant rijke graaf woont die een stoutmoedig plan heeft: de herintroductie van wolven in Engeland. In ons land kunnen wolven zoals bekend zelf de grens over wandelen, maar in Engeland moet de mens ze een handje helpen. De graaf wil Rachel inhuren als beheerder van de wolven en het omheinde terrein op zijn landgoed dat voor ze is geprepareerd. En zo begint een avontuur met een ongewisse afloop.

Behalve die herintroductie speelt er nog veel meer in Rachels entourage: haar moeder heeft waarschijnlijk niet lang meer te leven, haar broer gedraagt zich vreemd en ze blijkt tot haar ontzetting ook nog zwanger te zijn. Maar de wolven en hun lotgevallen in de nieuwe omgeving blijven steeds de as waar de roman om draait.

Hun eigen taankleurige landschap

Het is dan ook passend dat het verhaal begint met wolven en Rachels band met deze dieren. Als we eenmaal weten dat die beginzinnen daarover gaan, kent de vertaling ervan niet al te veel obstakels meer.

De eerste zin, It's not often she dreams about them, zou je kunnen vertalen met 'Het komt niet vaak voor dat ze over ze droomt', om dat 'vaak' ook in het Nederlands naar voren te halen. Maar dat maakt de zin wel omslachtig en 'dat ze over ze' is bepaald niet fraai. Die eerste zin moet kort en pakkend zijn. 'Vaak droomt ze niet over ze' is ook niet goed, want dat kan verkeerd worden gelezen. Dus maar gewoon: 'Ze droomt niet vaak over ze.'

In de tweede zin heb ik den site vertaald met 'de omgeving van het hol'. Letterlijk is het de plek of locatie van het hol, maar dat klinkt wat vreemd omdat 'de plek van het hol' bijna hetzelfde is als 'het hol' tout court.

In de zin daarna valt dat tawny colourscape op. Het Engels vormt makkelijk woorden met scape naar analogie van landscape, maar in het Nederlands kan dat meestal niet. Ik heb ervoor gekozen er 'hun eigen taankleurige landschap' van te maken, om de kleur er toch in te houden. De laatste twee woorden van de zin zijn either way en die formulering is van belang; ze benadrukt dat de wolven zich op twee manieren bijna onzichtbaar maken: door hun schutkleur én door zich te verschuilen. Daarom heb ik hier gekozen voor een iets langere vertaling, 'in beide gevallen zijn ze makkelijk over het hoofd te zien' in plaats van kortweg 'ze zijn makkelijk...', wat ook had gekund.

In de laatste zin - Their vanishing acts have been perfected - is het passief opvallend. Een letterlijke vertaling in het Nederlands klinkt vreemd; ik heb er daarom actief van gemaakt, ervan uitgaande dat de lezers wel snappen dat de wolven waar het hier om gaat dat perfectioneren niet helemaal zelf hebben gedaan, maar dat de perfectie voor een deel evolutionair tot stand is gekomen.

Al met al luidt het begin van het boek in mijn vertaling:

'Ze droomt niet vaak over ze. Overdag zijn ze ongrijpbaar, ze houden zich schuil in het hoge gras van het reservaat, verdwijnen uit de omgeving van het hol. Ze zijn kwiek of lui, bewegen zich door hun eigen taankleurige landschap en slapen onder boomstammen - in beide gevallen zijn ze makkelijk over het hoofd te zien. Ze hebben hun verdwijntrucs geperfectioneerd.'

Soepel het verhaal in

Verderop in de roman worden de te nemen vertaalbeslissingen soms een stuk lastiger. Hall heeft een voorliefde voor lange, meanderende zinnen vol adjectieven en 'moeilijke woorden', en het kostte regelmatig de nodige hoofdbrekens om de Nederlandse woorden in hetzelfde gelid te krijgen.

Maar de beginzinnen leiden de lezers soepel het verhaal in. Niet alleen leren die lezers hier alvast iets over wolven en hun leefwijze, er wordt ook al bedekt verwezen naar het feit dat Rachel op dat moment zélf een eenzame wolf, een soort geestverwant van ze, is. En het laat zich raden dat er zowel voor de wolven als voor haar verandering op til is.

Wim Scherpenisse vertaalde onder meer werk van André Aciman, A.M. Homes, Karen Joy Fowler, en een aantal andere romans en een verhalenbundel van Sarah Hall.