De eerste zin van Tommi Kinnunens Waar vier wegen samenkomen, vertaald door Sophie Kuiper

Waar vier wegen samenkomen is een kleine, diepmenselijke geschiedenis van drie generaties uit het Noord-Finse Kuusamo. Het zijn vier verhalen over eenzame levens, die als een mozaïek één groter verhaal vormen, verteld vanuit verschillende perspectieven. Maria, Lahja, Onni en Kaarina proberen zich ieder op eigen wijze staande te houden in een gesloten samenleving, waarin alles wat ‘anders’ is met de nek wordt aangekeken. Het is een filmisch spel met perspectieven, weglatingen en sprongen in de tijd, waarbij gaandeweg duidelijk wordt dat empathie ondanks alles bestaat en ook in Kuusamo de samenleving langzaam maar zeker een nieuwe weg inslaat.

Fins is structureel zo’n andere taal dan Nederlands, dat je het eerst helemaal moet afbreken voor je kunt puzzelen met de brokstukjes. Een proces waarbij het resultaat gemakkelijk zestig procent langer uitpakt dan het origineel. Bovendien gaat het geliefde Finse spel met klanken, alliteratie en ritme daarbij weleens verloren.

De eerste zinnen van Waar vier wegen samenkomen luiden:

Kipu käy päälle kuin maininki. Se tarttuu kiinni ja kiskoo. Tippapullosta suoneen juokseva liuos peittää säryn ja tuskan. Ruumis tajuaa repivän poltteen, minä en.
De pijn rolt aan als een golf. Hij grijpt me vast en trekt me mee. De oplossing die uit het infuus mijn ader in vloeit verhult het leed en de ellende. Het lichaam voelt de verscheurende steken, ik niet.

De eerste zin leverde nogal wat problemen op. In het Fins stond er (met onderstreping van de klemtoon):

Kipu käy päälle kuin maininki.

Letterlijk vertaald betekent dat zoiets als ‘de pijn valt aan als deining’. Maar dat doet de Finse zin geen recht: die roept meteen een duidelijk beeld op, zonder zo vreemd te klinken als de letterlijke vertaling. Die maininki (‘deining’) is overigens ook geen gesneden koek: het Fins is rijk aan woorden voor natuurfenomenen, en behalve een paar dozijn woorden voor sneeuw kent het Fins ook meerdere soorten golven. Een maininki is letterlijk deining, maar dan als telbare eenheid: lange en brede, vrij hoge, deinende golven. Het lag voor de hand om er dan maar gewoon een golf van te maken. ‘Deining’ associeer ik niet direct met een aanval, en de alternatieven, voor zover die er zijn, vond ik te gekunsteld, te veel afleiden.

En zo had ik de pijn en een golf, maar nog geen werkwoord. ‘De pijn overspoelt me als een golf’ was te clichématig en had geen ritme, ‘de pijn valt aan als een golf’ klinkt wel erg vreemd in het Nederlands, ‘de pijn overdondert’ of ‘overvalt’ waren het ook niet.

Toen kreeg ik een ingeving en vroeg ik me nu eens niet af hoe pijn kan aankomen, maar hoe een golf aankomt. Een golf rolt aan. Dat was een acceptabele oplossing: aanrollen heeft iets bedreigends, iets onvermijdelijks. Het roept het beeld op van iets breeds en krachtigs. Zelfs het ritme en de beklemtoning van de zinnen zijn bijna hetzelfde. En zo, hoop ik, ervaart de Nederlandse lezer de eerste zin op dezelfde manier als de Finse lezer.

Sophie Kuiper vertaalt uit het Fins en het Zweeds. Ze vertaalde onder meer werk van Sofi Oksanen en een tiental jeugdromans.