De beste boeken van 2015 volgens kranten en weekbladen

28 december 2015
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

Het is lijstjestijd. Dit zijn de beste boeken volgens kranten en weekbladen, met o.a. Michel Houellebecq, Jonathan Franzen, Connie Palmen, Jamal Ouariachi, Remco Campert, P.F. Thomése...

Michel Houellebecqs Onderworpen wordt het meest genoemd in de eindejaarslijstjes van de kranten en weekbladen. Wij vatten de overzichten van Trouw, HP|De Tijd, Vrij Nederland, De Groene Amsterdammer, De Morgen, Elsevier, Het Parool, NRC Handelsblad, De Standaard en de Volkskrant voor u samen, en noteerden de overeenkomsten en opvallend vaker genoemde titels. Deze auteurs werden het meest genoemd: Michel Houellebecq (12x), Jonathan Franzen, Jamal Ouariachi, Connie Palmen, P.F. Thomése (8x), Kamel Daoud, Annelies Verbeke, Stephan Enter (5x), Leon de Winter, Julian Barnes, Remco Campert, Arjen Fortuin, Svetlana Alexijevitsj (4x), Helen Macdonald, Christophe Vekeman, Edith Pearlman, Frans Kellendonk, Ilja Leonard Pfeijffer, Amos Oz, John Cheever en Robert Harris.

Al deze boeken zijn te koop bij Athenaeum, op Athenaeum.nl kunt u ook veel erover lezen. Een recensie over en een leesfragment uit Houellebecqs Onderworpen; ook bij Connie Palmen recensie & leesfragment; Franzen besproken; Thomése voorgepubliceerd; Enter voorgepubliceerd; Daoud eveneens; Verbeke ruimhartig bedeeld met leesfragment, recensie en een inkijkje in de bronnen van Annelies Verbeke; enzovoort.

Lijstjes elders

Zoals de collega's bij Tzum laten zien, zijn er ook elders lijstjes. We geven u de links:

De Morgen - logo

 

De Morgen kwam ook e beste Nederlandse romans (en poëziebundel, essaybundel, verhalenbundel, literaire biografie en reiseverhalenbundel):

  • Stephan Enter, Compassie [leesfragment] ('Enter schrijft stijlvast en in trefzekere beelden en demonstreert hoe "rafelig, morsig, met blinde vlekken en ondoorzichtige intriges" een relatie op de klippen kan lopen.")
  • A.F.Th. van der Heijden, De ochtendgave [gebonden editie | e-book | recensie] ('De ochtendgave is een pageturner vol pittige verwikkelingen, in een roezige, fijngeslepen taal, vol sprekende details.')
  • Jamal Ouariachi, Een honger [e-book]('Een honger is een roman geworden die een stevige thematiek koppelt aan een soepele leesbaarheid, die maatschappijkritisch is maar ook de mooiste pagina's over de liefde bevat die we in jaren lazen.')
  • Connie Palmen, Jij zegt het [e-book | recensie | leesfragment] ('Jij zegt het is een verhaal dat je niet opzij kunt leggen voor de laatste bladzijde gelezen is')
  • Elvis Peeters, Jacht [e-book] ('een onheilspellende, suspenserijke roman die je beduusd achterlaat')
  • Hagar Peeters, Malva [e-book | leesfragment] ('In een lange, zwierige monoloog met tal van zijsprongetjes en geheime nissen neemt ze de lezer aan de hand. Het mondt uit in een wonderlijke maar tegelijk beheerst gecomponeerde roman.')
  • Yves Petry, Liefde bij wijze van spreken [e-book | leesfragment] ('Op haast Nabokoviaanse wijze schrijft hij alweer een lucide en prikkelende roman die je uit je comfortzone haalt en stilistisch een waar waagstuk is.')
  • Filip Rogiers, Verman je ('een uitstekende roman, die Rogiers met vaste hand naar een navrant einde leidt')
  • Christophe Vekeman, Hotel Rozenstok [e-book] ('Hotel Rozenstok staat garant voor minstens drie keer schuddebuiken van het lachen. Geen courant verschijnsel in een recensentenleven, wees maar zeker.')
  • P.F. Thomèse, De onderwaterzwemmer [e-book | leesfragment] ('Thoméses laatste roman De onderwaterzwemmer verschilt andermaal van al zijn vorige romans. Ook en niet het minst omdat de schrijver in deze vaderroman alle registers van zijn orgel in één en dezelfde compositie opentrekt.')
  • Beste poëziebundel van het jaar: Erik Spinoy, Nu is al te laat [e-book] ('Erik Spinoys beeldenarsenaal appeleert aan het beeldenarsenaal in ons hoofd, dat oplicht en nooit meer uitdooft.')
  • Beste literaire essaybundel: Christophe van Gerrewey, Over alles en iedereen [e-book] ('Van Gerrewey argumenteert steekhoudend en zonder pudeur. Hij lokt vaak tegenspraak uit, zijn onderwerpen steeds op galante wijze verbindend met de wereldliteratuur.')
  • Beste korte verhalenbundel: L.H. Wiener, De verhalen [e-book] ('Wieners oeuvre is doordesemd van literatuur en vooral meer onverbloemd autobiografische gedeelte toont hij zijn volstrekt unieke blik op de wereld.')
  • Beste literaire biografie: Arjen Fortuin, Geert van Oorschot, uitgever [recensie] ('Subtiele, uitstekend geresearchte biografie van een van de kleurrijkste uitgevers van Nederland, vol inzichten in het vak en smeuïge anekdotiek.')
  • Beste Nederlandstalige reisverhalenbundel: Tommy Wieringa, Honorair kozak [e-book | recensie] ('een subliem reisboek')

De Morgen stelde 16 december negentien schrijvers drie pertinente vragen: 1. Wat is de beste Nederlandstalige roman, verhalen- of poëziebundel verschenen in 2015?, 2. Wat is het beste anderstalige boek (fictie of non- fictie) dat je dit jaar gelezen hebt? en 3. Welke klassieker uit de wereldliteratuur zou je zelf geschreven willen hebben? Wij vatten samen. Tweemaal wordt Jamal Ouariachi's Een honger genoemd.

Yannick Dangre (°1988)

  1. 'Een onmogelijke keuze tussen De onderwaterzwemmer [e-book | leesfragment] van P.F. Thomése en Jij zegt het [e-book | recensie | leesfragment] van Connie Palmen. 'Thomése is veel te weinig bekend in Vlaanderen; daar moet met dit schitterende boek over een man die zijn vader verliest maar eens verandering in komen.'
  2. Frédéric Beigbeder, 99 francs ('een onuitputtelijke bron van oneliners, superieure ironie en vrolijkheid met een touch of genius and melancholy')
  3. Lautréamont, Les chants de Maldoror

Saskia De Coster (°1976)

  1. Jamal Ouariachi, Een honger [e-book] ('betreedt het domein van het taboe - een ontwikkelingshelper beschuldigd van pedofilie - en daar is het ongemakkelijk én boeiend toeven, omdat de meesterlijke schrijver alle westerse waarden tegen het licht houdt en in vraag stelt')
  2. Hanya Yanagihara, A Little Life [Klein leven] ('kleine levens van kleine mensen, en waarom het leven zoveel jaren na een pijnlijke kindertijd nog altijd zo kan slepen')
  3. Laurence Sterne, The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman ('boek dat buitelt, dartelt, alle grenzen te buiten gaat')

Yves Petry (°1967)

  1. Frans Kellendonk, De brieven [e-book] ('Ernstig, complex, onbegrepen en gekweld, en toch een en al levenslust en taalplezier.')
  2. Kamel Daoud, Moussa of de dood van een Arabier [e-book | Meursault, contre-enquête | leesfragment] ('Krachtig, compact, intens, poëtisch proza. Het boek telt maar 150 pagina's, maar het lijken er 500.')
  3. Vladimir Nabokov, Lolita [Engelse editie]

Herman Brusselmans (°1957)

  1. Christophe Vekeman, Hotel Rozenstok [e-book] ('een goed gestructureerde en technisch primagevormde roman')
  2. David Nicholls, Wij [Us ('In wezen een tragisch verhaal [...], maar typisch voor Nicholls is dat hij de lezer op een heel charmante manier goed kan laten lachen.')
  3. Joseph Heller, Good as Gold ('een tijdloze roman die speelt in de jaren 70, vol grappen en grollen, en ondertussen wordt de politieke situatie in Amerika op een satirische wijze tot brandhout gekapt')

Daan Heerma van Voss (°1986)

  1. Tommy Wieringa, Honorair kozak [e-book | recensie] ('leert je op een even zachte als onverbiddelijke manier opnieuw te kijken, naar jezelf, naar het leven')
  2. Richard McGuire, Here ('Een bizar boek dat het leven openbreekt en je overlaadt met nostalgie en relativering.')
  3. 'Die vraag sta ik mezelf niet toe.'

Charlotte Mutsaers (°1942)

  1. Stephan Enter, Compassie [leesfragment] ('Maar zó heb ik slechts zelden over liefde gelezen')
  2. Michel Houellebecq, Onderworpen [e-book | hardback | Soumission | leesfragment | recensie] ('uitstekend vertaald door Martin de Haan', En: 'Dit boek van alweer een groot stilist is een mengsel van absurditeit en diepe ernst.')
  3. Michel Tournier, De elzenkoning [pocket | e-book]

Maartje Wortel (°1982)

  1. Connie Palmen, Jij zegt het [e-book | recensie | leesfragment] ('Dit boek sleurde mij een oneindige diepte in. [...] Een gedurfd en gelaagd boek, dat mij zeer heeft verrast.')
  2. Yuval Noah Harari, Sapiens. Een kleine geschiedenis van de mensheid [e-book | Engelse editie] ('Zeer ontnuchterend en verhelderend.')
  3. 'Om het even welk verhaal van de meester van het korte verhaal: Anton Tsjechov.'

Christophe Vekeman (°1972)

  1. Joost Zwagerman, De stilte van het licht [e-book | leesfragment] ('Liefde voor de taal, de kunst en het leven.')
  2. Tore Renberg, Tot morgen ('Een razend spannende rasvertelling die wemelt van de compleet verknipte personages met wie het niettemin verontrustend vlot meeleven is.')
  3. Margaret Mitchell, Gone with the Wind

Annelies Verbeke (°1976)

  1. Ida Simons, Als water in de woestijn [e-book] ('Ze schrijft speels en geraffineerd over de strijd tussen onschuld en schadelijkheid, en andere menselijke dilemma's.')
  2. Carys Davies, The Redemption of Galen Pike ('Een heel eigen stem. Het schrijfplezier spat van de bladzijden. Nooit voorspelbaar.')
  3. Nikolaj Gogol, De Petersburgse vertellingen

Peter Verhelst (°1962)

  1. Michael Bijnens, Cinderella [e-book | leesfragment] ('totaal over the top, woest, orgiastisch, dolgedraaid, krankzinnig')
  2. Julian Barnes, In ogenschouw [e-book] ('ingetogen, elegant boek van iemand die ervan houdt om met kunst te leven')
  3. Herman Melville, Moby Dick [Engelse editie]

Peter Terrin (°1968)

  1. Christophe Vekeman, Hotel Rozenstok [e-book] ('Het zoveelste hoogtepunt in het oeuvre van een onnavolgbare taalacrobaat')
  2. Peter Stamm, Zeven jaren [e-book] ('Prachtige, ingetogen roman.')
  3. Paul Auster, De New York-trilogie e-book | The New York Trilogy] of Thomas Rosenboom, Gewassen vlees [e-book]

P.F. Thomése (°1958)

  1. Stefan Hertmans, Het bedenkelijke. Over het obscene in de cultuur ('Al maanden [...] laat [ik mij] verheffen door Hertmans' ongenaakbare uiteenzettingen over onze perverse honger naar obsceniteit.')
  2. Botho Strauss, Herkomst [Herkunft | recensie] ('Het beste dat ik dit jaar las.')
  3. Jorge Luis Borges, De Aleph en andere verhalen ('Lang heb ik Borges willen zijn.')

Lize Spit (°1988)

  1. Charlotte Van den Broeck, Kameleon [e-book] ('Herkenbaar, grappig, teder en daardoor ook ontroerend.')
  2. Stephen Collins, The Gigantic Beard That Was Evil ('Prachtige en tegelijk bevreemdende graphic novel.')
  3. Vladimir Nabokov, Lolita [Engelse editie]

Paul Baeten Gronda (°1981)

  1. Annelies Verbeke, Dertig dagen [e-book | leesfragment | recensie | de bronnen van Annelies Verbeke]
  2. Sarah Hall, Wolf Border schreef [De komst van de wolven | e-book | leesfragment | toelichting door de vertaler] ('Ik hou van de mengeling van wildernis, eenzaamheid, excentriciteit en heroveringsdrang in dit verhaal over een zoöloge die de wolven wil terugbrengen naar het Engelse platteland.')
  3. F. Scott Fitzgerald, De grote Gatsby [e-book | The Great Gatsby]

Jamal Ouariachi (°1978)

  1. Willem Thies, Meer mensen dan reddingsvesten ('Zwaarmoedige gedichten voor bij de centrale verwarming.')
  2. Salman Rushdie, Twee jaar acht maanden en achtentwintig nachten [e-book | Two Years Eight Months and Twenty Eight Nights] ('Voor hem geen Knausgårdiaanse realitysoap, maar een onverschrokken sciencefictionsprookje met filosofische ruggengraat.')
  3. 'Geen enkele. Het enige boek dat ik zou willen - en kunnen - schrijven, is mijn volgende boek.'

Herman Koch (°1953)

  1. P.F. Thomése, De onderwaterzwemmer [e-book | leesfragment] ('Meesterlijke, licht kwaadaardige vertelling die leest als een ouderwetse avonturenroman.')
  2. Georgi Gospodinov, De wetten van de melancholie [e-book] ('Niet na te vertellen, zo goed.')
  3. 'Geen enkele, veel te veel werk.'

Tommy Wieringa (°1967)

  1. Erik Jan Harmens, Hallo muur [e-book] ('Het heel grappige en heel pijnlijke relaas van Harmens' schaduwbestaan als alcoholist.')
  2. Ta-Nehisi Coates, Tussen de wereld en mij [e-book | Between the World and Me | recensie] ('aangrijpend betoog')
  3. Denis Johnson, Treindromen [e-book | Train Dreams] ('Schitterende novelle over het leven van een onbelangrijk man.')

Roderik Six (°1979)

  1. Jamal Ouariachi, Een honger [e-book] ('Een boek dat ik met stijgende verbazing en bewondering heb gelezen.')
  2. Michel Faber, Het boek van wonderlijke nieuwe dingen [e-book |leesfragment | recensie | The Book of Strange New Things] ('Indringende roman over het verlies van een geliefde.')
  3. Franz Kafka, De Gedaanteverwisseling

Frederik Willem Daem (°1988)

  1. Koen Sels, Generator ('Een compromisloos boek zoals ik er nog maar weinig gelezen heb.')
  2. Enrique Vila-Matas, Bartleby & Co ('In een vorm die bestaat uit voetnoten gaat Vila-Matas op zoek naar auteurs die de kunst van het schrijven hebben afgezworen.')
  3. Jan Wolkers, Turks fruit [e-book]

De boekrecensies van De Morgen verschijnen elke woensdag in de bijlage Boeken. De Morgen is ook te koop - op dezelfde dag - bij het Nieuwscentrum.

de Volkskrant - logo bij links recensies

Op 23 december publiceerde de Volkskrant op de website een lijst met de vijfentwintig beste boeken van 2015 volgens Erik van den Berg, Hans Bouman, Rolf Bos, Pjotr van Lenteren, Arjan Peters en Wilma de Rek.

  1. George Gissing, New Grub Street [e-book | Engelse editie | e-book | vertaalitem] ('Briljant' en 'zindert van bevlogenheid')
  2. Peter Pontiac, Styx ('Een tjokvol, geestig, diepzinnig, ontroerend "doodboek".')
  3. Leon de Winter, Geronimo [gebonden editie | recensie] ('Zeer onderhoudende mix van literaire roman en faction-thriller.')
  4. Hans en Monique Hagen, Charlotte Dematons, Nooit denk ik aan niets ('Sensationele kinderdichtbundel.')
  5. Inge Schilperoord, Muidhond [e-book | leesfragment] ('Claustrofobische roman over een sympathieke zedendelinquent die zichzelf niet in de hand heeft.')
  6. August Willemsen, Bewaar deze brieven als je eigen tekeningen [e-book] ('hoe een schuchter talent zijn vorm vindt en zich overrompelend ontplooit')
  7. Jonathan Franzen, Purity [Zuiverheid | gebonden | e-book | recensie] ('Grijnzend scheert Franzen langs de afgronden van het Dickensiaanse cliché, met een overtuigende 21ste-eeuwse literaire State of the Union als resultaat.')
  8. Penelope Fitzgerald, De boekhandel [The Bookshop | recensie] ('Eiland van rust en bespiegeling. Maar indringend en beklijvend. Penelope Fitzgerald is de chroniqueur van de waardige gelatenheid.')
  9. Michel Houellebecq, Onderworpen [leesfragment | recensie] ('huiveringwekkend')
  10. Isabel Hoving, De een na laatste dood van het meisje Capone [e-book] ('In het ondergelopen Europa van na de klimaatcrisis vecht een meisje dat alles verloren heeft voor een eigen plekje, in een wereld waarin echt en virtueel niet meer te onderscheiden is.')
  11. Hans Zirkzee, Jazz in Rotterdam ('Lokale geschiedschrijving op z'n best.')
  12. Dan Ephron, Killing a King and the remaking of Israel ('Opmerkelijke reconstructie van de moord op de Israëlische premier en held van de Zesdaagse oorlog Yitzhak Rabin, nu twintig jaar geleden.')
  13. Matt Haig, Redenen om te blijven leven [e-book] ('Zeldzaam helder legt deze Britse schrijver in zijn zelfhulpboek annex memoir uit wat een depressie met iemand doet.')
  14. Lee Child, Daag me uit [e-book] ('Jack Reacher blijft de prettigste guilty pleasure in het spannende genre.')
  15. Philip Kerr, De vrouw van Zagreb [e-book | Lady From Zagreb] ('Tiende deel in de historisch knap gedocumenteerde Bernie Gunther-reeks.')
  16. William Giraldi, Toen kwamen de wolven [e-book] ('Als het gaat om het oproepen van een sfeer van dreiging en beklemming, heeft Giraldi alleen van Cormac McCarthy iets te leren.')
  17. J. Goudsblom, Vuur en beschaving ('Nieuwe uitgave van Goudsbloms baanbrekende werk uit 1992.')
  18. Frans Kellendonk, De brieven [e-book | leesfragment] ('een kwart eeuw na zijn dood kunnen wij nader kennismaken met de auteur die ook in zijn kattenbellen stijlvast bleef')
  19. Peter Mendelsund, Wat we zien als we lezen [e-book | What We See When We Read | recensie] ('Doorwrochte beschouwing over hoe literatuur onze visuele verbeeldingskracht prikkelt. Mooie citaten, rake visualisaties.')
  20. A.F.Th. van der Heijden, De ochtendgave [gebonden editie | e-book | recensie] ('Onder de pruiken broeien voze plannetjes, met dank aan de auteur die de vaderlandse geschiedenis laat bruisen, knallen en dampen.')
  21. Myrthe van der Meer, Up [e-book] ('balanceert [...] tussen huiver en lach')
  22. Atticus Lish, Ter voorbereiding op het volgende leven [e-book | Preparation for the Next Life | leesragment] ('Geweldig debuut' en 'Boek laat lezer in grote verwarring achter.')
  23. Kim van Kooten, Lieveling [e-book | leesfragment] ('Dialoogkunstenares laat in haar eerste roman kluchtig volkstoneel knap botsen met een drama waar je juist stil van wordt.')
  24. Marieke Rijneveld, Kalfsvlies [e-book | recensie] ('Tomeloos poëziedebuut met een vloedgolf aan verbazende vergelijkingen.')
  25. Paul Biegel en Mies van Hout, De zoute goudvis ('Meesterlijk vertelde sprookjes [...] en wat een prachtige uitgave.')

De boekrecensies van de Volkskrant verschijnen elke zaterdag in Sir Edmund, en zijn te raadplegen op volkskrant.nl/boeken - een selectie is slechts voor abonnees toegankelijk. De Volkskrant is te koop bij het Nieuwscentrum.

De Standaard - logo

De Standaard vroeg haar medewerkers 1. Wat vindt u het beste boek van 2015?, 2. Welk boek van 2015 verdient een tweede kans?, 3. Welk boek staat voor u voor het goede leven? We namen alle concrete antwoorden op, en stelden vast dat vraag 2 nogal wisselend werd begrepen. Ook hier driemaal Houellebecq. Verrassender: driemaal Helen Macdonalds De h is van havik, en verder meermalen aandacht voor Pieter Steinz, Annelies Verbeke, Neil MacGregor, Sandro Veronesi, Jonathan Franzen, P.F. Thomése, Julian Barnes, Jamal Ouariachi.

Jan Frederik Abbeloos, redacteur De Standaard

    1. Dimitri Verhulst, De zomer hou je ook niet tegen (‘Een stilistisch miniatuurtje van grote emoties’)
    2. Michel Houellebecq, Onderworpen [e-book | hardback | Soumission | leesfragment | recensie] (‘de provocatie smaakte wrang na de aanslagen in Parijs van januari en november’)

Marijke Arijs, literair vertaalster en recensente

  1. De nieuwe Proust-vertaling van Martin de Haan en Rokus Hofstede, Swanns kant op [e-book | leesfragment | vertaalitem] (‘hét evenement van het voorbije jaar’)
    Maylis de Kerangal, De levenden herstellen [e-book] (‘Poëzie en techniek, wetenschap en actie versmelten tot een grootse roman, die ook nog eens ergens over gaat.’)
  2. Giorgio Bassani, De tuin van de familie Finzi-Contini [e-book] (‘Het boek ademt weemoed en verlangen naar het verloren verleden.’)

Michaël Bellon, recensent

  1. Ian McEwan, De kinderwet [Engelse editie | leesfragment | vertaalitem] (‘McEwans verteltrant heeft altijd iets heel behaaglijks’)
    Alessandro Baricco, De jonge bruid [e-book] (‘van niveau’)
    Sandro Veronesi, Zeldzame aarden [e-book] (‘verplichte literatuur’)
    Het beste uit 20 jaar Hard Gras [e-book]
  2. Jonathan Franzen, Purity [Zuiverheid | gebonden | e-book | recensie]
  3. Remco Campert, Verloop van jaren

Eva Berghmans, correspondent 'leven & werk'

  1. Mark Schaevers, Verloop van jaren [e-book] (‘een uitzonderlijk boek’)
  2. Oliver Sacks, Onderweg [e-book | On the Move | recensie]
  3. Ilja Leonard Pfeijffer, La Superba [e-book | leesfragment] (‘Het sprankelt.’)

Guinevere Claeys, chef DS Weekblad

  1. P.F. Thomése, De onderwaterzwemmer [e-book | leesfragment] (‘Zeker stilistisch onder veel gelijken. Droefgeestig dreigend.’)
    Harry Mulisch, Voer voor psychologen (‘Baldadig geniaal, die heerlijk ijdeltuiterige brille van de jonge en vaak moedig fragiele Mulisch.’)
  2. Julian Barnes, In ogenschouw [e-book]
    Michel Houellebecq, Onderworpen [e-book | hardback | Soumission | leesfragment | recensie]
  3. Elvis Costello, Trouweloze muziek en verdwijnende inkt [e-book]

Mark Cloostermans, recensent

  1. Jamal Ouariachi, Een honger [e-book] (‘het boek dat het meest gebaat is bij herlezing’)

Hans Cottyn, redacteur De Standaard der Letteren en chef opinie

  1. Robert Walser, De wandeling [e-book | Der Spaziergang | leesfragment | recensie] (‘Wijdlopig en pompeus, maar ook onweerstaanbaar amusant.’)
  2. Dave Goulson, Geroezemoes in het gras [e-book] (‘begint als een lentefris déjeuner sur l'herbe maar eindigt als een bijtend j'accuse tegen het massale gebruik van neonicotinoïden en ander schadelijk chemisch spul in de landbouw’)
  3. Pieter Steinz en Jet Steinz, Steinz. De gids voor de wereldliteratuur [e-book | recensie] (‘Een leeslijst vol klassieke en bijna-klassieke boeken waar iedereen nog tot aan de pensioengerechtigde leeftijd zoet mee is, en lang daarna.’)

Steven de Foer, redacteur De Standaard

  1. Amy Bloom, Lucky us [Wij, gelukvogels | e-book | recensie] (‘een onconventionele, originele roman’)
  2. De nieuwe achternaam [e-book | leesfragment] (‘Mooie combinatie van vrouwelijke bildungsroman en sfeerbeeld van het Napels van de jaren vijftig.’)
  3. John Steinbeck, De druiven der gramschap [e-book]

Johan de Boose, recensent en schrijver

  1. Salman Rushdie, Twee jaar acht maanden en achtentwintig nachten [e-book | Two Years Eight Months and Twenty Eight Nights] (‘Een caleidoscopisch, maf, diepzinnig, hilarisch sprookje, gebaseerd op 1001 nacht, geschreven door een auteur die de wereld en de tijd weet te omarmen, zorgvol en nooit pessimistisch’)
  2. Sven Peeters en Jelica Novakovic, Wat kwam er uit een schot? [e-book] (‘Buitengewoon boeiend, temeer omdat er zo veel verontrustende parallellen zijn met de huidige tijd.’)

Jan Desloover, chef beeldredactie De Standaard

  1. Sally Mann, Hold Still (‘een boek vol pijn vanwege de ondraaglijke lichtheid en vluchtigheid, vol beelden waarin de tijd gestold is en die daardoor wat troosten, vol haast Hollywoodiaanse dramatiek - drank, drugs, moord - en vol wijsheid bij al dat aardse gewroet’)
    Julian Barnes, In ogenschouw [e-book]
  2. Helen Macdonald, H Is for Hawk [De H is van havik | e-book | leesfragment]

Jorn De Cock, Midden-Oostencorrespondent

  1. Brian Catlos, Koningen, kruisvaarders en kaliefen [e-book] (‘beschrijft daarbij met veel zwier hoe we onze eigen geschiedenis verkeerd willen blijven interpreteren’)
  2. Annelies Verbeke, Dertig dagen [e-book | leesfragment | recensie | de bronnen van Annelies Verbeke]
  3. A.A. Milne, Winnie de Poeh (‘Tal van dramatische situaties, weliswaar, maar ze worden steevast opgelost met veel savoir-vivre.’)

Luc Devoldere, hoofdredacteur Ons Erfdeel

  1. Benno Barnard, Mijn gedichtenschrift [e-book] (‘altijd interessant, lezenswaardig’)
  2. Dante, De goddelijke komedie, vertaald door Frans van Dooren of door Ike Cialona en Peter Verstegen (‘geen gewone reis, maar de moeder van alle roadmovies, een inwijdingsritus, een theologische odyssee en een bildungsroman’)

Alexandra De Vos, recensente

  1. Georgi Gospodinov, De wetten van de melancholie [e-book] (‘Slim, lief, bescheiden en toch veelomvattend, met een angstig kloppend hart om de dingen die voorbijgaan.’)
  2. Morrissey, List of the lost
  3. Ivan Gontsjarov, Oblomov

Karel De Weerdt, fotoredacteur De Standaard

  1. Francis Mus, De demonen van Leonard Cohen [e-book] (‘Hij brengt de lezer op die manier een paar lagen dieper in Cohens poëzie en licht een tipje van de donkere sluier die er over zoveel songs ligt.’)
  2. Dimitri Verbelen, Vrolijke, vrolijke vrienden [e-book] (‘prima boek’)

Toon Horsten, recensent

Filip Huysegems, recensent

  1. Robert Seethaler, Een heel leven [e-book | Ein ganzes Leben | toelichting door de vertaler] (‘een ontdekking’)
  2. Peter Sloterdijk, De verschrikkelijke kinderen van de nieuwe tijd [Die schrecklichen Kinder der Neuzeit | leesfragment] (‘soms briljant, soms vermoeiend’)
  3. Isabel Allende, Afrodite (‘Een boek als een banket, waar je niet dik van wordt.’)

Sofie Gielis, recensente

  1. P.F. Thomése, De onderwaterzwemmer [e-book | leesfragment]
    Roderik Six, Val [e-book] (‘Het is stilistisch sterk en angstaanjagend, precies omdat het meer teert op suggestie dan op slacht.’)
  2. Ernest van der Kwast, De ijsmakers [e-book | leesfragment] (‘een warm boek over enkele generaties koumakers’)

Ruud Goossens, correspondent Europa

  1. Neil MacGregor, Duitsland. Biografie van een natie [e-book | Germany: Memories of a Nation] (‘Een bijzonder erudiet boek over het machtigste land van Europa. […] Leest als een trein. Slim. En prachtig uitgegeven.’)
  2. Mark Schaevers, Orgelman. Felix Nussbaum. Een schildersleven [e-book] (‘Machtig boek, ingenieus gecomponeerd’)

Luuk Gruwez, dichter en poëzierecensent

  1. Ilja Leonard Pfeijffer, Idyllen [e-book | luisterboek] (‘met voorsprong de beste, krankzinnigste en meest ambitieuze dichtbundel van het jaar’)
    Benno Barnard, Mijn gedichtenschrift [e-book] (‘Geschreven met een ongeëvenaarde eruditie en in een zinderende stijl.’)
  2. Eriek Verpale, Alles in het klein [e-book] (‘dit meesterwerk een volmaakte en pakkende kroniek is van een Titaantjesachtig bestaan in de laatste decennia van de twintigste eeuw’)

Peter Jacobs, redacteur Standaard der Letteren

  1. Neil MacGregor, Duitsland. Biografie van een natie [e-book | Germany: Memories of a Nation] (‘geschiedschrijving op haar allerbest’)
  2. Jürgen Holstein, The book cover in the Weimar Republic (‘Meer dan duizend afbeeldingen bevat deze natte droom voor grafici en hun groupies.’)

Dominique Minten, redacteur buitenland De Standaard

  1. Leon de Winter, Geronimo [gebonden | recensie], Frank Westerman, De slag om Srebrenica [e-book] (‘meesters van het filmische proza’)
  2. Chris De Stoop, Dit is mijn hof [e-book]

Ruben Mooijman, chef economie De Standaard

  1. Jonathan Franzen, Purity [Zuiverheid | gebonden | e-book | recensie] (‘Wie anders kan thema's als internetjournalistiek, cybercrime, de Duitse geschiedenis en ouder-kindrelaties tot een pageturner smeden?’)
  2. Alexander Münninghof, De stamhouder [e-book] (‘Dit verbijsterende relaas over een disfunctionele pan-Europese familie deed me van de ene verbazing in de andere vallen, en biedt tegelijk veel nieuwe inzichten in de recente Europese geschiedenis.’)
  3. Annegreet van Bergen, Gouden jaren [e-book | recensie] (‘Een must-read over hoe goed ons leven is, en hoeveel ontzettend veel beter het is geworden in een halve eeuw tijd.’)

Vanessa Joosen, onderzoeker en docent jeugdliteratuur

  1. Edward van de Vendel, Oliver [e-book] (‘een rijk geschakeerde roman die veel facetten van het leven van een adolescent treffend weet te vatten’) Anna Woltz, Gips (‘een tragikomisch kinderboek’)
  2. Hans en Monique Hagen, Nooit denk ik aan niets (‘De kindergedichten in dit boek bieden een verrassende kijk op alledaagse gebeurtenissen.’)
  3. Astrid Lindgren, Karlsson van het dak (‘Het blijft een leeftijdloos boek, en heerlijk om samen mee te lachen.’)

Jeroen Overstijns, recensent

  1. Helen Macdonald, H Is for Hawk [De H is van havik | e-book | leesfragment] (‘Heel ontroerend. En wat een taalgevoel.’)

Geerdt Magiels, bioloog en wetenschapsfilosoof

  • Frederik van Oudenhoven en Jamila Haider, With Our Own Hands (‘Het is een groot en groots boek, omvattend en mooi, een monument voor een bedreigde cultuur. Ontroerend en leerzaam.’)
  • Robert Macfarlane, Landmarks (‘opnieuw een inspirerend boek over hoe landschappen onze taal vormen en hoe we taal nodig hebben om de natuur te kennen en begrijpen’)
  • Peter Crane, Ginkgo (‘een ode aan een fascinerende boomsoort’)
  • Armand Leroi, De lagune [e-book | The Lagoon]
  • Andrea Wulf, De uitvinder van de natuur (‘een fascinerend portret van een veelzijdig man in een tumultueuze wereld’)

Marc Reynebeau, redacteur van De Standaard

  1. Ian Kershaw, De afdaling in de hel [gebonden editie | e-book | To hell and back | recensie (‘Zijn nauwgezette analyse is tegelijk een levendige vertelling vol echo's die erg onprettig doorklinken in de actualiteit.’)
  2. Lieven De Cauter, Metamoderniteit voor beginners

Kathy Mathys, recensente en schrijfster

  1. Edward St Aubyn, De Patrick Melrose-romans | e-book | The Patrick Melrose Novels] (‘ideaal voor wie houdt van proustiaans proza in een wervelende stijl’) Colm Tóibín, Nora (‘helder als water’)
    Rachel Cusk, Outline (‘Een belangrijk boek.’)
  2. Deborah Lutz, The Brontë Cabinet. Three lives in nine objects

Filip Rogiers, redacteur De Standaard en schrijver

  1. Inge Schilperoord, Muidhond [e-book | leesfragment] (‘beklemmend proza’)
    Stephen Kotkin, Stalin. Paradoxes of Power, 1878-1929 (‘Een verbluffend historisch panorama’)
    Svetlana Alexijevitsj, Het einde van de rode mens [e-book | recensie]

Ine Roox, redacteur buitenland De Standaard

  1. Jamal Ouariachi, Een honger [e-book] (‘Een ontdekking! […] Meeslepend, en met geloofwaardige personages.’)
  2. Bart Van Loo, Napoleon. De schaduw van de revolutie [e-book]

Bart Sturtewagen, opiniërend hoofdredacteur De Standaard

  1. Jeroen Brouwers, Het hout [e-book | recensie] (‘Nu nog kan ik er niet zonder huiver aan terugdenken.’)
  2. Filip Rogiers, Verman je (‘Ik hou van het sublieme waarnemingsvermogen van de auteur en zijn messcherpe formuleringskracht.’)

Inge Schelstraete, redactrice cultuur De Standaard

  1. Marlon James, Een beknopte geschiedenis van zeven moorden [e-book | A Brief History of Seven Killings | leesfragment] (‘Dit boek over de moordpoging op Bob Marley is met zijn knap vervlochten stemmen even muzikaal als zijn onderwerp en heeft mijn herinnering ver overtroffen. Dit voelt als de belangrijkste Booker Prize in jaren.’)
  2. Peter Frankopan, The Silk Roads (‘meeslepend’)

Gaea Schoeters, schrijfster en journaliste

  1. Sébastien Van Malleghem, In Prisons (‘IJzersterk boek.’)
  2. Jeanette Winterson, Het gat in de tijd [e-book | leesfragment] (‘een hervertelling van A winter's tale, en dat is de sterkte van het boek’)
    Sarah Hall, Wolf Border schreef [De komst van de wolven | e-book | leesfragment | toelichting door de vertaler] (‘Een boek waarin een bonkende hartslag pompt.’)

Geert Sels, redacteur cultuur De Standaard

  1. Leon de Winter, Geronimo [gebonden | recensie] (‘Terreur en mededogen, Bach en boots, en dat alles met even grote inleving opgeschreven.’)
  2. Kazuo Ishiguro, Vergeten reus [e-book | Buried Giant | recensie]

Alexander Van Caeneghem, recensent

  1. Karl Ove Knausgård, Vrouw (‘expliciete fictionaliteit, brede intellectuele spectrum, tomeloze ambitie en machtige vertelkracht’)
  2. Tom McCarthy, Satin Island [e-book | Engelse editie] (‘een erg interessant idee’)

Katrien Steyaert, freelancejournaliste

  1. Helen Macdonald, H Is for Hawk [De H is van havik | e-book | leesfragment] (‘niet voor een gat te vangen en zeker het lezen waard’) William Maxwell, De eerste zwaluw (‘met een enorme naturel’)
  2. Robert Seethaler, Een heel leven [e-book | Ein ganzes Leben | toelichting door de vertaler] (‘Het boek omspant het volledige bestaan van een kabelbaanarbeider, en dat in soms verrassend poëtische beelden.’)

Veerle Vanden bosch, Chef Standaard der Letteren

  1. John Lewis-Stempel, Meadowland. The Private life of an English field (‘Een intens en bijzonder boek, in prachtig geciseleerd Engels.’)
  2. Julian Barnes, In ogenschouw [e-book]

Jan van Hove, redacteur cultuur De Standaard

  1. Joseph Brodsky, Strohalmen voor de lezer [leesfragment] (‘Een boek voor de rest van je leven.’)
    Javier Marías, Terwijl zij slapen [e-book | toelichting door de vertaler] (‘korte verhalen die uitmunten door een surrealistische sfeer en een ongenadige kijk op onze tijd’)

Sarah Vankersschaever, redactrice binnenland De Standaard

  1. Jenny Offill, Verbroken beloftes [e-book | Dept. of Speculation | leesfragment] (‘emotie die intelligent wordt’)
  2. Judith Schalansky, De Pocketatlas van afgelegen eilanden (‘leest alsof een dichter met zevenmijlslaarzen door wereldzeeën en geschiedenisboeken trok’)

Hilde Van den Eynde, redactrice wetenschap De Standaard

  1. Jan Brokken, De kozakkentuin [e-book | leesfragment] (‘Brokken beschrijft de huishouding van deze twee naar moedertje Rusland terugverlangende zielen met zoveel inleving dat hun negentiende-eeuwse Weltschmerz haast tastbaar wordt.’)
  2. Frida Vogels, Dagboek 1977-1978 (‘elk woord staat zozeer op de juiste plaats dat je het nauwelijks meer kunt wegleggen’)
  3. Pieter Steinz, Lezen met ALS [e-book | recensie] (‘Zelden zoveel joie de vivre weten spreken uit de kroniek van een aangekondigde dood.’)

Filip Van Ongevalle, chef cultuur De Standaard

  • Jurgen Vantomme, Offside (‘Knullig, grappig en aandoenlijk: de vindingrijkheid van Belgen om te bricoleren kent geen grenzen.’)

Christophe Van Gerrewey, schrijver

  1. Tonnus Oosterhoff, Op de rok van het universum [e-book | leesfragment]
  2. De nieuwe achternaam [e-book | leesfragment]

Jelle van Riet, literair journaliste

  • Sandro Veronesi, Zeldzame aarden [e-book] (‘de gedroomde opvolger van Kalme chaos’)
    George Gissing, New Grub Street [e-book] (‘een even meesterlijk als meedogenloos portret na van het literaire wereldje in de late negentiende eeuw, de kritiek incluis’)

Vicky Vanhoutte, redactrice dS Avond

  1. Leslie Jamison, Examens in empathie [e-book] (‘hyperintelligent en hyperbewust […]. Beter dan hier heb ik de tijdgeest niet gevat gezien.’)
    Jenny Erpenbeck, Een handvol sneeuw [e-book | Aller Tagen Abend] (‘Het is tegelijk delicaat en dapper, het ontroert, het ontwricht, het trekt aan en stoot af, het beklijft.’)
  2. Joy Williams, The Visiting Privilege (‘Williams is een gracieus, zelfverzekerd roofdier; haar prooi de menselijke psyche.’)

Annelies Verbeke, schrijfster

  1. Carys Davies, The Redemption of Galen Pike (‘interessantste nieuwe verhalenbundel’)

Karel Verhoeven, hoofdredacteur De Standaard

  1. Michel Houellebecq, Onderworpen [e-book | hardback | Soumission | leesfragment | recensie] (‘Van bij de eerste zin sleept Houellebecq zijn lezer sluw mee in wat zonder twijfel de zeitgeistroman van 2015 is geworden.’)
  2. Edmund Fawcett, Liberalisme. Het verhaal van een idee [e-book] (‘een imposant boek’)

John Vervoort, thrillerrecensent

  1. Deon Meyer, Icarus [e-book] (‘de meest klassieke van de beste thrillers van 2015’)
    Nic Pizzolatto, Galveston [e-book] (‘een fascinerende roadmovie’)
  2. Helen Macdonald, H Is for Hawk [De H is van havik | e-book | leesfragment] (‘… een fascinerende biografie […] Pakkend, ontroerend, grappig en diepgravend.’)
  3. Pieter Steinz, Lezen met ALS [e-book | recensie] (‘Een mooier eerbetoon aan de literatuur en het leven is er zelden geschreven.’)

Catherine Vuylsteke, freelance journaliste

  1. Chigozie Obioma, The Fishermen [De verboden rivier | e-book]
  2. Sean Chuang, Mes années 80

Maria Vlaar, recensente

  1. Mircea Cartarescu, Het onmetelijke mausoleum [e-book | leesfragment]
    David Grossman, Komt een paard de kroeg binnen 'in romantechnisch opzicht een kunststukje van de eerste orde' [e-book | leesfragment]
    Annelies Verbeke, Dertig dagen [e-book | leesfragment | recensie | de bronnen van Annelies Verbeke]
    Nir Baram, Wereldschaduw [e-book | leesfragment | toelichting door de vertaler] (‘niet per se het mooist geschreven, maar een ingenieuze ontleding van het globale kapitalistische systeem […], overdonderende roman’)
  2. Jirí Weil, De hartslag van Moskou [e-book | toelichting door de vertaler]

De boekrecensies van De Standaard verschijnen elke vrijdag in de bijlage De Standaard der Letteren. De Standaard is ook te koop - op dezelfde dag - bij het Nieuwscentrum.

NRC Handelsblad - logo bij links naar recensies

De lijstjes van de NRC-redacteuren en -medewerkers, met driemaal Robert Harris' Dictator, en tweemaal Michel Houellebecqs Onderworpen en David Vanns Aquarium.

Arie van den Berg

Margot Dijkgraaf

Jan Donkers

Rob van Essen

Elsbeth Etty

Arjen Fortuin

Kester Freriks

Bart Funnekotter

Robert Gooijer

  • Dennis Lehane, Verloren wereld [e-book] ('Snoeiharde, knap geschreven en geconstrueerde hard-boiled thriller.')
  • Robert Harris, Dictator [e-book | Engelse editie] ('Prachtig slot van Harris' trilogie over advocaat, politicus en filosoof Cicero.')

Ger Groot

  • José Ortega y Gasset, De opstand van de massamens [recensie] ('De nieuwe, sprankelende vertaling van deze Spaanse klassieker heeft niets van zijn politieke actualiteit verloren.')
  • Ann Leckie, Het recht van de Radch [e-book] ('Meeslepende fantasie, even origineel als geloofwaardig. Met vragen waar filosofen nog jarenlang mee voort kunnen.')

Rob Hartmans

  • Noel Malcolm, Agents of Empire ('Geschiedschrijving waarin grote greep en nauwgezet bronnenonderzoek briljant gecombineerd worden.')
  • Piet Gerbrandy, Voegwoorden ('Poëzie met een soort ruige kracht, een woeste drang die toch ingehouden lijkt te zijn en vaak ook heel geestig is.')

Bas Heijne

Arnold Heumakers

Bernard Hulsman

Auke Hulst

Toef Jaeger

Atte Jongstra

Marco Kamphuis

Sebastiaan Kort

Michel Krielaars

Janet Luis

Guus Middag

Jos Palm

Pieter Steinz

Thomas de Veen

De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.

Het Parool - logo bij links naar recensies

Vier pagina's dikbedrukt: de eindejaarslijstjes van de recensenten van Het Parool. Remco Camperts Verloop van jaren, Edith Pearlmans Honingdauw, Jamal Ouariachi's Een honger en Lucia Berlins Handleiding voor poetsvrouwen worden meermalen genoemd.

Jos Bloemkolk

Dieuwertje Mertens

Hans Knegtmans

Thomas Verbogt

Guus Luijters

John Jansen van Galen

Dries Muus

Maarten Moll

Hans Renders

Paul de Vries

Arthur van den Boogaard

Dirk-Jan Arensman

Arie Storm

  • Hans Münstermann, Poging tot lichtvoetigheid [e-book | leesfragment] ('Huiveringwekkend.')
  • Jamal Ouariachi, Een honger [e-book] ('Hij richtte zijn roman kortom geheel in naar zijn eigen zin, met knappe perspectiefwisselingen, literaire pastiches en postmoderne knipoogjes. Het resultaat imponeert.')
  • Frans Kellendonk, Verzameld werk [e-book] ('Kellendonk toonde in zijn schrijven een enorme durf - er zit iets krankzinnigs in dit proza.')

Joukje Akveld & Marjon Kok

De boekrecensies van Het Parool verschijnen elke donderdag in PS. Het Parool is te koop bij het Nieuwscentrum.

Elsevier - logo bij links naar recensies

In het dubbeldikke nummer van Elsevier staat ook het eindejaarslijstje van het weekblad, samengesteld door Irene Start.

Fictie

Non-fictie

Thrillers

Elsevier verschijnt elke donderdag en is voor abonnees toegankelijk via weekblad.elsevier.nl. Elsevier is te koop bij het Nieuwscentrum.

De Groene Amsterdammer - logo bij links recensies

De beste boeken van 2015 volgens de recensenten van De Groene Amsterdammer:

De Groene Amsterdammer is elke woensdag al te koop bij het Nieuwscentrum. Athenaeum Boekhandel verzorgt de boekverkoop voor de website van De Groene.

Vrij Nederland - logo bij links recensies

De beste boeken van 2015 volgens Vrij Nederlands Sander Pleij, Rob Schouten, Nynke van Verschuer en Jeroen Vullings:

Vrij Nederland verschijnt elke woensdag, een selectie van de recensies is op vn.nl/boeken raadpleegbaar. Vrij Nederland is te koop bij het Nieuwscentrum.

Trouw - logo bij links naar recensies

In Trouw van 12 december zestien lijstjes, niet alleen van eigen recensenten, maar ook van schrijvers, uitgevers, boekverkopers. Opvallend is dat één boek driemaal genoemd word, Het einde van de rode mens van Nobelprijswinnares Svetlana Alexijevitsj, terwijl dat boek vorig jaar al zo vaak genoemd werd in de eindejaarslijstjes. Ook Alexander Münninghoffs De stamhouder [e-book] keert nog een keertje terug. Naast Alexijevitsj wordt alleen Arjen Fortuins Geert van Oorschot, uitgever [recensie] meer dan één keer genoemd. Dus:

Maartje Wortel

Inge Schilperoord

Sandra Langereis

Jan Brokken

Haye Koningsveld

Oscar van Gelderen

Eva Cossée

Mizzi van der Pluijm

Rob Schouten

Bas Maliepaard

Janita Monna

Paul van der Steen

Fabian Paagman

Marischka Verbeek

Henk Brandsen, Gertjan en Marieke Cobelens

Henk Groenewegen

De boekrecensies van Trouw verschijnen elke zaterdag in Letter en Geest, en zijn voor abonnees te raadplegen op trouw.nl. Trouw is te koop bij het Nieuwscentrum.

HP|De Tijd - logo bij links recensies

In HP/De Tijd een overzicht van de boeken in 2015 door Dries Muus. Aan bod komen:

En om naar uit te kijken:

  • Hanna Bervoets, Ivanov ('originaliteit, in combinatie met haar trefzekere stijl, maakt Bervoets tot een van de spannendste jonge schrijvers die we hebben')
  • A.F.Th van der Heijden, Kwaadschiks ('Elke nieuwe roman van Van der Heijden is op zichzelf al een gebeurtenis')
  • Hanya Yanagihara, Klein leven ('een prachtige, unieke roman, waarin het allerbeste en het allerslechtste van de mens vol overtuiging wordt beschreven') [A Little Life]

HP|De Tijd is te koop bij het Nieuwscentrum.

NRC Handelsblad - logo bij links naar recensies

De redactie van NRC Boeken presenteerde de beste 24 (Nederlandstalige, fictie-)boeken van 2015 op . Het publiek kon stemmen op het beste boek. De wedstrijd in welke uitgeverij het beste campagne kon voeren, werd gewonnen door De Geus met Annelies Verbekes Dertig dagen, met ruim 2000 stemmen. Dertig dagen was een van onze zomerboeken, we brachten een fragment, een recensie, én Verbekes literaire bronnen. Kim van Kootens Lieveling en P.F. Thoméses De onderwaterzwemmer volgen in de gunst van het publiek. NRC analyseert.

De boekrecensies van NRC Handelsblad verschijnen elke vrijdag in Boeken, en zijn voor abonnees te raadplegen op nrc.nl. NRC Handelsblad is te koop bij het Nieuwscentrum.

Uit de jaarlijkse lijst met 100 'notable books' koos de New York Times de tien beste:

Op de lijst van honderd stonden verder onder andere:

De beste boeken van 2015 volgens kranten en weekbladen

Delen op

€ 34,99
€ 19,99
€ 21,99
€ 20,00
€ 25,99
€ 20,99
€ 19,99
€ 11,99
€ 23,99
€ 25,99
€ 24,99
€ 29,99
€ 22,50
€ 25,99
€ 20,99
€ 16,99
€ 24,99
€ 19,95
€ 21,99
€ 22,99
€ 35,99
€ 19,99
pro-mbooks1 : athenaeum