De eerste zinnen van Eleanor Catton, Al wat schittert vertaald door Jan de Nijs

18 maart 2014

Het is 1866, en Walter Moody is naar Nieuw-Zeeland gekomen om z'n geluk te beproeven. Wanneer hij aankomt in zijn hotel stuit hij op een groep van twaalf mannen die in het geheim bijeen zijn gekomen om een reeks onopgeloste zaken te bespreken. Moody raakt tegen wil en dank verstrikt in het mysterie. In Al wat schittert schept Eleanor Catton een prachtige wereld, bevolkt door avonturiers, waarzeggers en goudzoekers. Na De repetitie vestigt Catton zich met Al wat schittert (The Luminaries) definitief als een ster aan het literaire firmament. Wij vroegen Jan de Nijs, die de roman samen met Gerda Baardman vertaalde, de eerste zinnen van zijn vertaling toe te lichten.

N.B. Zie ook onze bespreking van de roman.

The twelve men congregated in the smoking room of the Crown Hotel gave the impression of a party accidentally met.
De twaalf heren in de rookkamer van het Crown Hotel wekten de indruk van een toevallig verzameld gezelschap.

Wat het vertalen van The Luminaries vooral tot een helse klus maakte was, afgezien van de gebruikelijke tijdsdruk, de archaïsche en vaak wijdlopige pseudo-dickensiaanse stijl van deze historische roman. Dit en het uitdrukkelijke verzoek van de uitgever om (als het niet te veel gevraagd was) een vlot leesbare en niet archaïsche Nederlandse vertaling te leveren. Ga er maar aanstaan.

Een zonnige kamer

Ondanks de geringe lengte is de eerste zin daar al een duidelijk voorbeeld van. Als je zou beginnen met 'De twaalf mannen die zich in de rookkamer van het Crown Hotel hadden verzameld', loop je onherroepelijk vast, of laten we die lijn voor de gein eens verder volgen om te zien waar we dan op uitkomen, 'wekten de indruk van een gezelschap dat elkaar daar' (moet er dan bij) 'bij toeval had ontmoet' of 'was samengekomen' of iets dergelijks. Hoe dan ook geen lekker leesbare zin. Te lang, te rommelig. Geen goede binnenkomer en bovendien geen goede vertaling.

Dus dat 'congregated' naar achteren, waardoor 'die' eruit kan, wat altijd lekker opruimt, mannen wordt heren (sfeer!), en het resultaat is een zin die zo helder is als een zonnige kamer op een zondagmorgen. Net als in het Engels een duidelijke mededeling zonder komma's, en, door het wegmoffelen/verplaatsen van congregated, zelfs twee woorden korter dan het origineel.

Op naar zin twee. Daarin wordt het echte vuurwerk ontstoken, maar dat bespreken we wellicht nog weleens in de serie tweede zinnen uit de hedendaagse wereldliteratuur.

Gerda Baardman vertaalde werk van onder anderen A.M. Homes (lees het vertaalitem), Dave Eggers, Michael Chabon en Jonathan Safran Foer.
Jan de Nijs vertaalde werk van onder anderen Will Eno, Michael Crichton, André Aciman, Zadie Smith en Marisha Pessl.
Samen vertaalden ze werk van Jeffrey Eugenides, Dave Eggers en Don DeLillo.