Leesfragment: Mijn moeder lacht

7 maart verschijnt Mijn moeder lacht, het memoir van de Belgische filmregisseur Chantal Akerman, vertaald uit het Frans door Martine Woudt. Wij publiceren voor. Lees alvast de eerste bladzijden en bestel dat boek!

Nietsverhullend portret van een onmogelijke moeder-dochterrelatie

In 2013 werd de moeder van filmmaker Chantal Akerman ziek. Ze vloog terug van New York naar Brussel om voor haar te zorgen, en ondertussen schreef ze: ze schreef over haar jeugd, de ontsnapping van haar moeder uit Auschwitz waar ze niet over sprak, de moeilijkheid om van haar vriendin C. te houden, haar angst voor wat ze zou doen wanneer haar moeder zou overlijden. Tussen deze ontroerende en ontluikende fragmenten over haar leven plaatste ze stills uit haar films. 

Mijn moeder lacht is zowel een samenvatting van de thema’s waar Akerman zich gedurende haar hele leven mee bezighield, als een versie van de eenvoudigste en meest gecompliceerde liefdesrelatie van allemaal: die tussen een moeder en een dochter.

Ik heb dat allemaal geschreven en nu vind ik het niet leuk meer wat ik heb geschreven. Het was ervoor, voor de gebroken schouder, voor de hartoperatie, voor de longembolie, voordat mijn zus of mijn zwager me belde dat ik afscheid van haar moest nemen (voorgoed). Voordat ze weer definitief thuiskwam in Brussel.
Voordat ze lachte.
Voordat ik begreep dat ik misschien alles verkeerd had begrepen.
Voordat ik begreep dat ik alleen maar een beperkt, onwerkelijk beeld had. En dat ik nergens anders toe in staat was. Niet tot de waarheid en nauwelijks tot mijn eigen waarheid.

Nu leeft mijn moeder en is ze in goeie gezondheid. Dat is wat iedereen zegt en iedereen zegt ook dat ze sterk is en niemand begrijpt hoe ze het overleefd heeft.

Ze heeft overal pijn maar haar haar is weer aangegroeid. Het is een wonder.
Ze is weer aangekomen. Ze kan zich bijna redden met haar gebroken schouder. Je moet haar nog wel helpen met aankleden, uitkleden, haar vlees snijden en haar boterham smeren. Ze kan ook niet alleen wandelen en dat is echt jammer. Gelukkig is Clara er, die helemaal achter in het appartement bij haar woont, zo heeft ieder haar privacy. Clara komt uit Mexico. Ze is de zus van Patricia, die bij haar schoonmaakt.
Met kerst en nieuwjaar vieren ze feest en nodigen ze mijn moeder uit. Mijn moeder zegt dat ze niks heeft met kerst en nieuwjaar maar ze is blij dat ze wordt uitgenodigd en bij de Mexicanen thuis is het heel gezellig en daar is ze dol op. Ze komt met rode wangen en glanzende ogen terug van die feesten.
Ze lacht vaak tussen haar klachten door. Ze heeft plezier.

Ik luister hoe ze lacht. Ze lacht om niks. Dat niks is veel. Soms lacht ze zelfs ’s ochtends.
Ze wordt moe wakker maar ze wordt wel wakker en begint aan de dag.

Ik ben teruggekomen uit New York om een paar dagen bij haar te zijn.
En ik weet niet waarom en niet hoe maar ze laat me zijn zoals ik ben.
Mijn slordigheid lijkt haar niet meer te storen. Ze lijkt het niet meer te zien. Ze accepteert het. Ze accepteert me zoals ik ben. Eerder was dat niet zo maar sinds ze de dood heeft gevoeld en zich eraan heeft ontworsteld is ze veranderd. Ze weet wat belangrijk is en wat niet en ze accepteert me.
Soms heeft ze het weer over mijn geboorte en over het feit dat ik haar melk niet wou en dat ze haar kind zag wegteren en dat dat vreselijk was. Op een gegeven moment vonden ze ten slotte melk die ik wel wou. Wat zou er anders zijn gebeurd.
Ze lacht.
Ik vind het leuk om haar lach te horen.
Ze slaapt veel, maar ze lacht. Ze heeft plezier. En daarna slaapt ze.

Ze heeft eindelijk haar leeftijd geaccepteerd. Ze weet dat ze midden in haar bed moet gaan liggen om er ’s nachts niet uit te vallen. Ze weet dat ze in de gang naar de wc een lichtje aan moet laten. Ze weet dat er achter in het appartement niet ver bij haar vandaan iemand slaapt voor het geval dat. Dat weet ze allemaal en ze vindt het goed. Ze vindt het leuk. Ze vindt het leuk als Clara verschijnt. Ze vindt het leuk om met haar te praten en te lachen. Ze lijken wel twee vriendinnen die elkaar al eeuwen kennen.
Mijn zus kwam op dat idee. Ze vond dat mijn moeder niet meer alleen kon wonen en Clara is met haar mee teruggegaan naar België en voorlopig gaat alles goed.
Ze vindt Mexicanen leuk, dat wil zeggen Clara’s zus en haar zoons als ze haar dag komen zeggen en bij haar komen eten. Ze zijn hartelijk en lachen met haar. En dat doet haar goed. Dat doet haar zo goed dat ze niet meer zonder kan. Ze vindt het trouwens leuk als er mensen bij haar thuis zijn. Zelfs de loodgieter, die met spoed kwam met zijn dochtertje. Ik had de hele nacht gedweild omdat er water bij de buren vandaan kwam en dat stopte niet. Het was echt een heel gedoe en zelfs dat gedoe vond ze eigenlijk leuk ook al vroeg ze zich af waarom het gebeurde en zei ze bij zichzelf dat haar pand oud werd en dat ze hoopte dat ze geen kosten zou krijgen omdat ze van weinig leeft en als ze ook nog reparaties moet betalen, dan weet ze niet wat ze zou doen.
Ze weet dat ze op haar dochters kan rekenen maar daar houdt ze niet van. Ze houdt niet van vragen. Ze wil zich redden met wat ze heeft. Dat wil zeggen niet zoveel. Toch heeft ze in haar leven veel met mijn vader gewerkt maar dat is niet opgegeven. Dus moet ze zich redden met haar uitkering van de Duitsers en haar krijgsgevangenenuitkering. En verder ook met een appartement dat mijn vader voor mij had gekocht zodat ik iets zou hebben.
Dat appartement verhuren we dus dat geeft haar iets extra’s maar niet veel omdat het appartement niet geweldig is en ze het heel weinig verhuurt.
Toen de loodgieter met zijn dochtertje kwam, vond ze dat meisje met haar haar in strengetjes zo leuk dat ze er niet over uit kon. Het zag er zo mooi uit en het meisje was rustig en lief. Mijn moeder gaf haar jus d’orange.
De loodgieter maakte een vreselijk lawaai met een speciaal apparaat voor het ontstoppen maar alles kwam in orde en ik hoefde niet meer de hele nacht te dweilen.
De loodgieter zei tegen haar dat het weer zou kunnen gebeuren omdat de leidingen oud waren. Mijn moeder zei we zullen wel zien. Alles op zijn tijd. Ze zei bij zichzelf dat ze er misschien niet meer was als het over tien jaar zou gebeuren en dat mijn zus er dan voor moest zorgen want ik ben niet praktisch ingesteld. Toch had ík de loodgieter gebeld terwijl het Kerstmis was en de loodgieter was gekomen. En ze lachte.

© 2013 Chantal Akerman
© 2024 Nederlandse vertaling Martine Woudt