Leesfragment: Zo verzet je je tegen een dictator

Vrijdag 28 april viert De Groene Amsterdammer haar 145-jarig jubileum. Hoofdgasten zijn Ali Smith en Maria Ressa, winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede 2021. Lees vandaag een fragment uit haar boek Zo verzet je je tegen een dictator. De strijd tegen de leugens van dictators en sociale media (How to Stand Up to a Dictator), vertaald door Conny Sykora.

Al jarenlang spreekt journalist Maria Ressa zich kritisch uit over het beleid van haar thuisland de Filipijnen. President Duterte probeert daar de straten schoon te houden door moorden binnen de drugswereld ongestraft te laten uitvoeren en verspreidt bovendien via obscure online netwerken met haat doorspekte leugens onder zijn bevolking. Inmiddels is Ressa zelf meerdere keren gearresteerd en hangen haar lange gevangenisstraffen boven het hoofd – en dat allemaal voor het uitspreken van de waarheid.

In Zo verzet je je tegen een dictator laat ze zien hoe de democratie wereldwijd langzaam ten onder gaat en hoe sociale media een serieuze bedreiging vormen voor onze vrijheid. Betoogd vanuit de frontlinie van de digitale oorlog, is dit Ressa’s dringende oproep aan ons allemaal om op te staan en actie te ondernemen voordat het te laat is.

Maria Ressa is journalist en oprichter van het Filipijnse online nieuwsbedrijf Rappler. Ze werd meerdere keren gearresteerd onder het bewind van de Filipijnse president Duterte, omdat ze zich openlijk uitliet over het onbestraft laten uitvoeren van drugsmoorden en het online verspreiden van desinformatie door de regering. In 2021 ontving Ressa de Nobelprijs voor de Vrede en de UNESCO World Press Freedom Prize.

• ‘Een van mijn persoonlijke helden. Ze heeft een belangrijke boodschap voor ons.’ Hillary Clinton
• ‘Maria Ressa is slechts 1,57 meter lang, maar is een van de grootsten in haar strijd voor de waarheid.’ Amal Clooney

Proloog
• • •
De onzichtbare atoombom
Leef in het (huidige) moment (van het verleden)

Sinds de lockdown als gevolg van de coronapandemie die in maart 2020 uitbrak, ben ik veel emotioneler dan ik mijzelf ooit had toegestaan. Ik voel de opgekropte woede over het onrecht dat ik moet accepteren omdat ik geen andere keus heb. Dat hebben zes jaar van aanvallen en bedreigingen door de overheid aangericht.
Misschien ga ik de gevangenis in. Voor de rest van mijn leven – of, zoals mijn advocaat zegt, voor meer dan honderd jaar. Op grond van beschuldigingen die de rechtszaal nooit hadden moeten halen. Wereldwijd vindt afbraak van de rechtsstaat plaats maar voor mij is het een persoonlijke zaak geworden. In nog geen twee jaar heeft de Filipijnse overheid tien arrestatiebevelen tegen mij uitgevaardigd.
Ik zou ook het slachtoffer van geweld kunnen worden. Zouden de politie en mijn regering zo stom zijn om mij iets aan te doen? Absoluut. Volgens een schatting van de Filipijnse Mensenrechtencommissie zijn in minder dan drie jaar van ex-president Rodrigo Dutertes meedogenloze oorlog tegen drugs, van 2016 tot 2018, ongeveer 27.000 mensen vermoord. Klopt dat? Wie weet? Dat cijfer is het eerste slachtoffer in de strijd voor de waarheid die in mijn land woedt. Sinds 2018 draag ik buitenshuis een kogelvrij vest.
Online geweld is reëel geweld. Dat is door veel onderzoek en tal van tragische gebeurtenissen overal ter wereld bewezen. Net als duizenden andere journalisten, activisten, oppositieleiders en argeloze burgers hier en overal ter wereld word ik dagelijks online bedreigd.
Maar als ik wakker word en uit het raam kijk, krijg ik nieuwe energie. Ik heb hoop. Ik zie de kansen – ik zie hoe dit, ondanks alle duistere ontwikkelingen, ook een tijd is waarin we onze samenleving kunnen herstellen, in de eerste plaats onze directe omgeving: waar we invloed kunnen uitoefenen.
De wereld zoals we die ooit kenden is voor een groot deel vernietigd. Nu moeten we beslissen wat voor wereld we willen creëren.

Mijn naam is Maria Ressa. Ik ben al meer dan zesendertig jaar journalist. Ik ben geboren in de Filipijnen, opgegroeid en naar school gegaan in New Jersey en na mijn studie ben ik eind jaren tachtig teruggegaan naar mijn geboorteland. Ik ben mijn loopbaan begonnen bij cnn, en zette in de jaren negentig twee persbureaus op in Zuidoost- Azië, waarover ik de leiding had. Het waren de gloriedagen van cnn en het was een geweldige tijd voor internationale journalisten. Vanuit mijn uitkijkpost in Zuidoost-Azië was ik ooggetuige van dramatische gebeurtenissen die vaak een voorafschaduwing waren van wat er ook in de rest van de wereld zou gebeuren: de opkomst van democratische bewegingen in voormalige verre koloniën, de angstaanjagende opkomst van islamitisch terrorisme, lang vóór 9/11, een nieuwe klasse van democratisch gekozen machthebbers die hun land zouden veranderen in semidictaturen, en de verbijsterende belofte en de macht van sociale media, die al snel een centrale rol zouden spelen in het vernietigen van alles wat mij dierbaar was.
In 2012 heb ik samen met anderen Rappler opgericht, een uitsluitend digitale nieuwssite in de Filipijnen. Ik wilde een nieuwe vorm van onderzoeksjournalistiek in mijn land, een vorm die met behulp van de socialemediaplatforms gemeenschappen zou vormen die zich zouden inzetten voor een beter bestuur en een sterkere democratie. Ik geloofde destijds heilig in de kracht van sociale media om de wereld te verbeteren. Met behulp van Facebook en andere platforms konden we belangrijk nieuws crowdsourcen [via een groot aantal mensen informatie inwinnen, vert.], belangrijke bronnen en aanwijzingen vinden, collectief actievoeren voor klimaatverandering en goed bestuur en kiezers beter informeren zodat meer mensen zouden gaan stemmen bij verkiezingen. Onze ster rees snel, maar bij het vijfjarig bestaan van Rappler waren we van een organisatie die geprezen werd om zijn ideeën veranderd in een doelwit waarop de overheid haar aanvallen richtte – louter omdat we onze taak als journalist bleven vervullen: de waarheid vertellen en de macht ter verantwoording roepen.
Op de site van Rappler stelden we corruptie en manipulatie aan de kaak, niet alleen in de regering maar ook steeds meer bij de technologiebedrijven die ons leven al beheersten. Sinds 2016 hebben we aangetoond dat er op twee fronten straffeloosheid heerste: de drugsoorlog van ex-president Rodrigo Duterte en Facebook van Mark Zuckerberg.
Laat ik duidelijk maken waarom de rest van de wereld aandacht moet besteden aan wat er gebeurt in de Filipijnen: in 2021 brachten de Filipijnse burgers – van alle wereldburgers – voor het zesde jaar op rij de meeste tijd door op internet en sociale media. Ondanks het feit dat hun internet langzaam is, hebben Filipijnse burgers in 2013 het grootste aantal video’s op YouTube geüpload en gedownload. Vier jaar later had 97 procent van onze burgers een Facebookaccount. Toen ik Mark Zuckerberg in 2017 tijdens een conferentie confronteerde met dat cijfer was hij een tel sprakeloos. ‘Wacht even, Maria,’ zei hij uiteindelijk terwijl hij me recht aankeek, ‘waar zit die andere 3 procent?’
Destijds lachte ik om die gevatte reactie. Nu kan ik daar niet meer om lachen.
Zoals uit deze cijfers blijkt vormen de Filipijnen ground zero van de gruwelijke effecten die sociale media kunnen hebben op de instituties en de cultuur van een land, en op de psyche van zijn bevolking. Iedere ontwikkeling die plaatsvindt in mijn land, gebeurt uiteindelijk ook in de rest van de wereld – als het niet morgen is, dan wel over een of twee jaar. Al in 2015 waren er rapporten over account farms [het creëren van talrijke identiek lijkende accounts op sites van sociale media en die vervolgens sturen naar gewetenloze bedrijven met het doel nepberichten te posten en volgers aan een nieuw account toe te voegen of te gebruiken, vert.] die phone-verified accounts, pva’s, op sociale media creëren vanuit de Filipijnen. In datzelfde jaar bleek uit een rapport dat de meeste likes op Facebook voor Donald Trump afkomstig waren van buiten de VS en dat één op elke zevenentwintig Trump-volgers afkomstig was van de Filipijnen.
Op sommige dagen voel ik mij Sisyphus en Cassandra tegelijk, in mijn poging de wereld te waarschuwen voor de manier waarop de sociale media onze gemeenschappelijke werkelijkheid hebben vernietigd, de plek waar democratie functioneert.
Dit boek is mijn poging om mijn lezers te laten zien wat voor verwoestend effect het ontbreken van een rechtsorde in de virtuele wereld heeft. We leven in slechts één werkelijkheid en de wereldwijde afbraak van de rechtsstaat werd in gang gezet door het gebrek aan een democratische visie voor het internet in de eenentwintigste eeuw. Straffeloosheid online leidde vanzelf tot straffeloosheid offline, en vernietigde de bestaande controle van de macht. Wat ik de afgelopen tien jaar heb gezien en gedocumenteerd is de groei van de bijna goddelijke macht van de technologie om ieder van ons te infecteren met een virus van leugens, dat ons tegen elkaar opzet, onze angsten, woede en haat ontketent en zelfs creëert, en overal ter wereld de opkomst van autoritaire leiders en dictators versnelt.
Ik noemde dit ‘de dood van de democratie met duizend messteken’. Precies de platforms die het nieuws leveren dat we nodig hebben, zijn bevooroordeeld tegenover feiten. Uit onderzoek blijkt dat al in 2018 leugens, vervlochten met woede en haat, zich sneller en verder verspreidden dan feiten. Zonder feiten is geen waarheid mogelijk. Zonder waarheid geen vertrouwen. Zonder deze drie hebben we geen gemeenschappelijke realiteit, en is de democratie zoals wij die kennen – en zijn alle belangrijke menselijke ambities – dood.
Wij moeten snel in actie komen voordat het zover komt. Dat wil ik met dit boek duidelijk maken: het is een verkenning naar de waarden en principes, niet alleen van de journalistiek en de technologie, maar van de collectieve actie die wij moeten ondernemen om deze strijd voor de feiten te winnen. Die ontdekkingsreis is uiterst persoonlijk. Daarom heeft ieder hoofdstuk een micro- en een macroniveau: een persoonlijke les en het grotere geheel. De lezer zal kennismaken met de eenvoudige ideeën waar ik van uitga bij het nemen van wat – in de loop der tijd – intuïtieve maar doordachte beslissingen zijn geworden, door ervaring op ervaring van het huidige moment van het verleden te stapelen.

[…]

© 2022 Maria Ressa
© 2023 Nederlandstalige uitgave: Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum bv, Amsterdam