Athenaeum Boekhandel | Israël aan de Tiber

Leesfragment: Israël aan de Tiber

22 januari 2023 , door Leonard Rutgers

24 januari verschijnt het nieuwe boek van NKV-Homerusprijswinnaar Leonard Rutgers, Israël aan de Tiber. Joods leven in het oude Rome. Lees bij ons een fragment.

Roma non basta una vita. Voor Rome is een enkel leven niet genoeg, een mens heeft meer tijd nodig om de rijke geschiedenis van de Eeuwige Stad in al haar facetten te leren kennen. Archeoloog Leonard Rutgers kent de stad als geen ander. In dit boek gaat hij onder de grond, naar een unieke plek waarvan zelfs veel Romeinen geenweet hebben: de joodse catacomben. Aan de hand van niet eerder gepubliceerde illustraties en onderzoek vertelt Rutgers het fascinerende verhaal achter de kunstvoorwerpen en de vele andere archeologische vondsten uit die catacomben. Hij laat zien hoe een migrantengemeenschap tweeduizend jaar geleden omging met leven en dood en hoe zij erin slaagde te integreren in het nieuwe thuisland zonder daarbij compromissen te doen aan de eigen joodse identiteit. Israël aan de Tiber biedt een uiterst intrigerende en ontroerende kijk in een onbekende kant van de Oudheid.

N.B. Lees ook een fragment uit De klassieke wereld in 52 ontdekkingen.

I
De oudste joodse begraafplaats van het avondland

[...]

In de loop van dit boek zullen we nog nader ingaan op de betekenis van deze joodse funeraire kunst. De ontdekking van dit soort figuratieve decoraties kwam bij de eerste opgravingen van de Vigna Randanini-catacombe als een complete verrassing. Dat er ooit zoiets bestaan zou hebben als antieke joodse kunst was op dat moment volslagen onbekend, omdat, in de woorden van Garrucci, ‘algemeen wordt aangenomen dat het gebruik van afbeeldingen van mensen en dieren een flagrante overtreding van de wet is’. Daarmee doelde hij op het tweede Bijbelse gebod: ‘Gij zult u geen gesneden beeld maken’ (Exodus 20:4).

Afb. 5. Illustratie uit 1880 van een tweetal beschilderde grafkamers in de joodse Vigna Randaninicatacombe.

De aanwezigheid van deze muurschilderingen in de joodse Vigna Randanini-catacombe riep allerlei belangrijke maar tegelijkertijd ook ingewikkelde vragen op, met name over de implicaties en de historische betekenis van dit soort afbeeldingen. Zo vroeg men zich af wat voor soort mensen hier eigenlijk begraven lagen. Was hun levensstijl te vergelijken met die van andere joodse gemeenschappen in het mediterrane gebied gedurende dezelfde periode? Of ging het hier misschien toch om een afwijking van de norm? En hoe bepaal je eigenlijk wat de norm is? Garrucci was er de man niet naar dit soort vragen te schuwen. In zijn optiek moest de kunst uit de Vigna Randanini-catacombe gezien worden voor wat zij was, namelijk een weerspiegeling van hoe de joden in het antieke Rome hun leven ook echt inrichtten. Verder merkte hij op dat er in zijn tijd eenvoudigweg nog te weinig over de materiële cultuur van de joodse gemeenschap bekend was om meteen al vergaande conclusies te gaan trekken. Dat genuanceerdere oordeel betekende overigens niet dat Garrucci de joodse gemeenschap een warmer hart toedroeg dan zijn voorganger Bosio. Ook Garrucci beschouwde de joden als ‘vijanden van de kerk’ en, waar het de catacomben betrof, als mensen die zich bij alles wat zij in hun grafcultuur deden door de kerk hadden laten inspireren. Net als Bosio ging dus ook Garrucci ervan uit dat catacomben altijd een puur christelijke uitvinding geweest waren. Tegen zoveel vooringenomenheid kan natuurlijk geen enkele archeologische ontdekking op – zelfs niet de belangrijke Vigna Randanini-catacombe.

[…]