Leesfragment: Het grote experiment

7 april verschijnt Yascha Mounks nieuwe boek Het grote experiment. Waarom multiculturele samenlevingen uiteenvallen en hoe ze kunnen standhouden (The Great Experiment), vertaald door Alexander van Kesteren. 10 april komt Mounk naar het John Adams Institute om erover te vertellen. Koop je kaarten en lees een fragment!

Gerenommeerd politiek denker Yascha Mounk over de toekomst van de democratie.

• ‘Een overtuigend en hoopvol boek over het heden en de toekomst, door een van de meest vooraanstaande democratische denkers.’ — George Packer, auteur van De laatste redding

Binnen een democratie is iedereen voor de wet gelijk. Toch toont de praktijk ons vaak een heel ander beeld. Waar sommige democratieën zeer homogeen zijn, houden andere een wrede etnische of religieuze machtsstructuur in stand, waarbij minderheden worden onderdrukt en uitgebuit. Nog nooit slaagde een democratie er volledig in mensen van verschillende etnische of religieuze groepen gelijk te behandelen. En toch is het belangrijkste doel van democratische landen wereldwijd om zowel divers als gelijkwaardig te zijn. Hoe kunnen we, nu onze samenlevingen steeds multicultureler worden, de democratie laten gedijen?

Gerenommeerd politiek denker Yascha Mounk laat ons zien dat het verleden cruciale inzichten kan bieden om het in de toekomst beter te doen. Of groepen elkaar gaan zien als vrienden of vijanden, als vreemdelingen of landgenoten, is volgens Mounk aan onszelf. Het grote experiment geeft inzicht in een urgent probleem en biedt hoop op een betere toekomst voor de democratie.

Inleiding

Toen de uitzending op het punt stond te beginnen, besefte ik hoe zenuwachtig ik was.
Het Duits is weliswaar mijn moedertaal, maar aangezien ik mijn bachelor in Groot-Brittannië haalde en daarna doorstudeerde in Amerika gaat praten over politiek in het Engels mij veel makkelijker af. Dus terwijl ik klaar ging zitten voor het live-interview met Tagesthemen, een van de meest bekeken nieuwsprogramma’s in Duitsland, was ik bang dat ik per ongeluk iets zou zeggen wat kant noch wal raakte en ik mezelf voor joker zou zetten.
Maar toen de presentatrice het gesprek vakkundig stuurde naar een van de belangrijkste argumenten in mijn laatste boek – wat, zo vroeg ze, zijn de oorzaken voor de recente opkomst van het autoritaire populisme? – vond ik mijn draai. Langzaam kwamen mijn zenuwen tot bedaren.
Ik antwoordde: een van de oorzaken is de wijdverspreide onvrede over economische stagnatie. Een andere is de opkomst van sociale media, die het demagogen en volksmenners veel makkelijker maakt om haat en verdeeldheid te zaaien en om leugens onder een groot publiek te verspreiden. En dan is er nog een derde oorzaak, die ook een belangrijke rol speelt in een land dat nog altijd worstelt met de recente komst van één miljoen vluchtelingen uit Afrika en het Midden-Oosten.
‘We staan aan de vooravond van een historisch gezien uniek experiment,’ zei ik tegen de interviewster. ‘Dat waarin een etnisch en cultureel homogene democratische samenleving verandert in een multietnische samenleving. Dat experiment kan lukken. En ik denk dat het zal lukken. Maar niet zonder slag of stoot. Het zal allerlei soorten wrijving veroorzaken.’
Na het interview voelde ik een golf van opluchting. Mijn Duits had over het algemeen natuurlijk geklonken. Ik had een paar belangrijke argumenten uit mijn boek helder uiteengezet. En het belangrijkste: ik had niets geks of beschamends uitgekraamd. Ik meende dat ik de beroerdst mogelijke uitkomst van elk interview – dat je onopzettelijk viral gaat – had weten te vermijden.
Met een grote glimlach begaf ik me naar het treinstation. Zonder dralen pakte ik een trein naar Frankfurt. Daar aangekomen checkte ik in bij een hotel bij het vliegveld en viel ik als een blok in slaap.

Pas toen ik de volgende avond mijn telefoon weer aanzette, na een vlucht van tien uur terug naar de Verenigde Staten, besefte ik dat mijn interview tóch viral was gegaan. Mijn inbox puilde uit met boze berichten. In eentje stond: ‘Vertel ons niet hoe we moeten leven!!’ Een ander vroeg: ‘Waar haal je het gore lef vandaan met ons te experimenteren?’ En een derde las: ‘Fijn dat je toegeeft dat je meewerkt aan dit verachtelijke complot.’
Ik stond versteld van de haat en nijd van deze berichten. Maar de inhoud verbaasde me nog meer. Aan welk complot deed ik mee? Met wie zou ik experimenteren?
Na even googelen had ik het antwoord. Een paar minuten na het interview had Tichys Einblick, een radicaal-rechtse website, een artikel online gezet met als strekking dat Angela Merkel en ik welbewust het Duitse volk aan een experiment onderwierpen. ‘Wie heeft er met dit experiment ingestemd?’ wilde de verbolgen schrijver weten.
Kort nadat deze beknopte post online kwam, verspreidde de woede over mijn vermeende bekentenis zich met een verbluffende snelheid. Radicaal-rechtse radiopresentatoren, YouTubers en zelfs gekozen politici haalden het interview aan als bewijs dat snode krachten bezig waren aan de ‘grote vervanging’ of ‘omvolking’ teneinde de oorspronkelijke Europese bevolking te laten verdwijnen.
Ten slotte werd dit bericht ook opgepikt door The Daily Stormer. Deze Amerikaanse neonazistische website, die mijn naam tussen haakjes zette om te benadrukken dat ik Joods ben, waarschuwde haar lezers voor ‘(((Yascha Mounks))) “Unieke Historische Experiment”.’ Onder verwijzing naar ‘Arbeit macht frei’, de misleidende tekst boven de poort naar het vernietigingskamp Auschwitz, kopte het artikel: ‘Diversiteit Macht Frei – Het Hebreeuwse Volk Doet Het Opnieuw’.

Mijn fifteen minutes of fame onder radicaal-rechts, en de vijf minuten haat die ze uitlokten, komen voort uit een simpel misverstand. Toch even voor de zekerheid: Angela Merkel en ik spelen niet onder één hoedje om een of ander omvangrijk experiment met de Duitse bevolking uit te voeren. De snelle veranderingen in de etnische en religieuze bevolkingssamenstelling van landen van Duitsland tot Zweden en van Australië tot de Verenigde Staten, is uitdrukkelijk niet het resultaat van geplande acties van de een of andere geheime kliek; ze is in de regel het onbewuste gevolg van een reeks keuzes die politici maakten om uiteenlopende economische, politieke en humanitaire redenen.
Toch heb ik er geen spijt van dat ik het woord ‘experiment’ in de mond nam. Want ik denk nog steeds dat dat woord al met al het best de situatie beschrijft waarin de ontwikkelde democratieën van deze wereld zich op dit moment bevinden.
In één definitie wordt een experiment uitgevoerd door wetenschappers die van tevoren weloverwogen bepaalde parameters zetten. Volgens de Oxford English Dictionary gaat het om ‘een wetenschappelijke methode die wordt gebruikt om tot nieuwe kennis te komen, een hypothese te toetsen of te bewijzen dat een reeds bekend feit bestaat’. Zo interpreteerden ook mijn criticasters mijn bewering dat veel landen in recente tijden zijn begonnen aan een historisch uniek experiment. En elk experiment, zo menen zij, heeft een experimentleider – bij voorkeur een Jood met een accent dat niet valt thuis te brengen en die verbonden is aan een elite-instituut zoals Harvard University.
Maar volgens een andere definitie verwijst het woord ‘experiment’ simpelweg naar een poging om binnen ongebruikelijke of onvoorziene omstandigheden een belangwekkende onderneming tot een goed einde te brengen. Volgens hetzelfde woordenboek betekent het ook een ‘proefondervindelijk gekozen handelswijze waarvan de uitkomst niet bij voorbaat vaststaat’.
Natuurlijk was dat de definitie van ‘experiment’ die ik in gedachten had.

Toen de Founding Fathers van de Verenigde Staten in de achttiende eeuw een republiek met zelfbestuur opzetten, betekende dat het begin van een groots experiment in moderne democratie. Destijds waren alle pogingen om iets vergelijkbaars voor elkaar te krijgen immers hopeloos mislukt. Een goede afloop was hoogst onzeker, maar toch vonden deze grondleggers van het moderne Amerika dat als ze trouw wilden blijven aan hun idealen ze vanwege een ‘lange opeenvolging van misstanden’ geen andere keuze hadden.
Op dit moment zijn we bezig met een vergelijkbaar nieuwe onderneming. In een tijd waarin er niet of nauwelijks een precedent voor is, zijn we haast ondanks onszelf begonnen aan een enorm experiment om binnen in hoge mate multiculturele samenlevingen de democratie te laten functioneren en standhouden, met als gehoopte uitkomst dat alle burgers gelijk en eerlijk zullen worden behandeld.
Dit enorme experiment, dat in gang werd gezet zonder dat er een experimentleider aan te pas kwam, is de belangrijkste onderneming van onze tijd. Wat we vooralsnog ontberen is wijdverbreide overeenstemming over het soort regels en instituties die de slagingskansen van dit experiment vergroten. Bovendien verliezen we in toenemende mate het grote doel uit het oog; we hebben behoefte aan een toekomstvisie die kan rekenen op de onverdeelde instemming van zowel de meerderheidsgroep als van de minderheidsgroepen van de bevolking.
Dit boek heeft als doelstelling om de aard van dit experiment in kaart te brengen, evenals de torenhoge prijs die we zullen moeten betalen als het mislukt. Last but not least biedt het een optimistische visie op hoe dit experiment kan slagen.

[…]

© 2022 Yascha Mounk
© 2022 Nederlandstalige uitgave: Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum bv, Amsterdam