Leesfragment: Amsterdam.Amsterdam.

Nu in onze Amsterdamse boekhandels: Amsterdam.Amsterdam., een bloemlezing van 150 jaar fotografie van Amsterdam, door Henk Raaff en Anthon Beeke. Lees de komende tijd op onze site de keuzes van enkele rasechte Amsterdammers en boekverkopers bij onze boekhandels: Reny van der Kamp en Herm Pol, Lola Storm en Anna Koopman, Marius de Smet, Julia Maria Keers en Jesse Keff, en lees vandaag al Henk Raaffs inleiding op het boek, over de totstandkoming.

Het beeld van de hoofdstad wordt opgeroepen in 150 jaar fotografie. In de stuwende lay-out van Anthon Beeke is alles en iedereen in beweging. De mooiste, meest aangrijpende en historisch relevante foto’s van Amsterdam, aan de hand van thema’s als architectuur, water, handel, Amsterdammers, oorlog, tolerantie en straatleven. Een overrompelend eerbetoon aan een unieke stad.

Ter introductie

Voor u ligt een buitengewoon, naar een motto van Jacob Israël de Haan vernoemd fotoboek, Amsterdam. Amsterdam., dat op een wat ongewone manier tot stand is gekomen.

Laat me u terugvoeren naar het jaar 1857. Toen maakte de Engelse fotograaf Benjamin Brecknell Turner zestien van de nu oudst bekende foto’s van Amsterdam. Dat was in die dagen een buitengewone gebeurtenis. Alleen al vanwege de belichtingstijd van soms wel twintig minuten moest Turner, om alle onscherpte te vermijden, ook alle leven uit het beeld snijden. Dat leven pikte dat niet. Volgens de overlevering gooide het Turner met zijn gigantische camera en al in de gracht. Daarop verliet hij spoorslags de stad. Ook toen al was Amsterdam een provocerende gemeenschap.

Turner was een van de eerste fotografen maar zeker niet de laatste. Amsterdam is vanaf 1857 talloze malen gefotografeerd. Daarom ontstond het idee om in 1989, ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de fotografie, uit die enorme collectie een fotoboek samen te stellen. Dat was een buitengewoon project. Buitengewoon in omvang, in productie en uiteraard ook in kosten. Niet veel uitgevers zouden daartoe bereid zijn, wel de toenmalige uitgever Bert Bakker.

Er bestaan natuurlijk honderdduizenden foto’s van de stad. Welke kies je en dus, welke laat je weg? We besloten om de zaken thematisch te benaderen. Wij, dat waren grafisch ontwerper Anthon Beeke, genoegzaam bekend van talloze affiches en boeken, en ikzelf, Henk Raaff, die zich onder andere met documentaire films over de stad in leven hield. Allebei geboren Amsterdammers.

Anthon en ik kenden elkaar vooral uit het toenmalige roerige stadsleven en hadden elk op eigen wijze een beetje deel aan die roerigheid. Anthon ontwierp Hitweek en andere provocerende bladen en bij ons in de kelder werd een tijdlang de provokrant gedrukt, waarbij ik provo Rob Stolk leerde kennen.

Om de zaak uit de startblokken te krijgen, werd de toen jonge student kunstgeschiedenis Rik Suermondt met een boodschappenlijst het veld in gestuurd om een allereerste selectie te maken uit de talloze foto’s van vaak al zeer bekende fotografen. We kozen voor de thema’s Water, Architectuur, Handel, Verkeer, Amsterdammers, Oorlog, Tolerantie en Straatleven. Rik weerde zich kranig. Dat resulteerde in duizenden fantastische foto’s.

Uit dat overstelpende aanbod moest een overzichtelijke keuze worden gemaakt. Pijnlijk, soms hartverscheurend. Anthon en ik huurden een kerkje op Texel om de enorme stapel foto’s in straatjes op de kerkvloer uit te leggen. Zo alleen was er greep op de hoeveelheid te krijgen. Welke foto’s overleefden en vulden, ook door onderlinge betrokkenheid, de gekozen thema’s in? Dat werd een spannende week, soms in elkaars haren, maar uiteindelijk zeven dagen lang een enorm feest. Er bleven zo’n 350 foto’s van ongeveer 100 fotografen over. Uiteraard was het aanbod ongelijk: in de eerste periode van die 150 jaar werd er veel minder gefotografeerd dan in later jaren en de grote stroom documentaire fotografie kwam eigenlijk pas op gang na de Tweede Wereldoorlog. Weer thuis begon ik aan de inleidende tekst en Anthon werkte met niet aflatende gedrevenheid verder aan het ontwerp. De uitgekiende combinaties van beelden op spreads, het spelen met de maten, de doelgerichte kaderingen van de foto’s, zaken waarin Anthon excelleerde, toverden het boek om tot een passievolle reis door de ziel van de stad en zijn bewoners. Een schitterende dummy was het resultaat.

Toen viel de bijl. Bij nader inzien vond de uitgever het financiële risico te groot. Het project stierf een stille dood en de prachtige dummy verdween in een archiefdoos.

Maar zie: in 2018 verscheen twee weken nadat de doos Amsterdamboek bij het opruimen van Anthons archief was gevonden, in de Volkskrant een interview met Rik over het nooit verschenen fotoboek. Dat interview kwam onder ogen van Sacha Happée, voormalig zakelijk leider van studio Anthon Beeke, en Allard en Dirk van Oostveen die een lang verleden deelden met zowel Anthon als Sacha. Hun van oorsprong zeer Amsterdamse familiebedrijf Kampert en Helm Rotaform zou in 2022 honderdvijftig jaar bestaan. Het leek hen een fantastisch idee om ter gelegenheid van dit jubileum Amsterdam. Amsterdam. alsnog het licht te doen zien, bij wijze van cadeau aan hun stad Amsterdam en als eerbetoon aan Anthon die kort daarvoor was overleden.

Ik zal de stroomversnelling kort samenvatten. De archiefdoos werd geopend. Dat was een moment van diepe melancholie. Anthon liet, niet alleen voor dit project, een grote en droeve leegte na. Maar gelukkig was grafisch ontwerper Mariola López Mariño, oud-medewerker van studio Anthon Beeke, in staat om het boek vanuit Anthons ontwerpschetsen alsnog te realiseren en er een hedendaagse invulling aan te geven. Sacha Happée was bereid om de ingewikkelde productie op zich te nemen. Het resultaat is een indringend fotoboek dat als een tijdscapsule de afgelopen dertig jaar heeft overbrugd en nu in zijn oorspronkelijke volle glorie tevoorschijn komt. En precies dat inspireerde Geert Mak, die vijfentwintig jaar geleden al samen met Anthon het 125-jarig jubileumboek voor Kampert en Helm Rotaform maakte, om een prachtig voorwoord bij deze uitgave te schrijven.

Onze dank gaat natuurlijk uit naar allen die het boek alsnog mogelijk hebben gemaakt maar vooral naar de hoofdpersonen, de fotografen. Hun eigenzinnige blik op de stad hebben Amsterdam. Amsterdam. gemaakt!

Amsterdam, oktober 2021,

Henk Raaff

 © 2021 Henk Raaff