Leesfragment: Code rood

Nu in de Athenaeum Boekhandels: Code rood. Het verhaal achter het coronabeleid door Thijs Broer en Peter Kee. Lees bij ons een fragment.

Vanaf het moment dat het coronavirus in Nederland om zich heen greep volgden politiek journalisten Thijs Broer en Peter Kee de politieke hoofdrolspelers in de coronacrisis op de voet. In talloze interviews en achtergrondgesprekken op en rond het Binnenhof voelden zij toonaangevende politici, topambtenaren, spindoctors, virologen en zorgbestuurders aan de tand, om te reconstrueren hoe het coronabeleid in de achterkamers van de macht tot stand kwam.

Hoe gingen de politiek leiders om met de vele dilemma’s waarmee ze werden geconfronteerd, tijdens de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog? Hoe werden cruciale beslissingen in de bestrijding van het virus genomen? En welke rol speelde corona in de neergang van het CDA, de implosie van Forum voor Democratie en de wederopstanding van Mark Rutte?

Code rood biedt een onthullende inkijk in de werking van de macht in crisistijd: hoe de bestrijding van de pandemie telkens weer werd bepaald door onvermogen, angst, opportunisme, partijpolitieke belangen en achterkamertjespolitiek, in een land waar niemand de baas is.

Proloog

Hoog boven het dorp, op de beboste berghellingen van de Jakobshorn en de Schatzalp, flonkeren de lichtjes in de duisternis. Langs de Promenade haasten honderden mensen zich over de trottoirs langs wallen van smoezelige sneeuw en verlichte etalages met horloges en Zwitserse zakmessen, toegangskaarten met kleurige linten om de hals. Bij de hotels rijden dienstauto’s van captains of industry en presidenten af en aan. Het is woensdagavond 22 januari 2020. Zo’n drieduizend zakenlieden, politici, wetenschappers, bestuurders van ontwikkelingsorganisaties en journalisten hebben zich verzameld in het Zwitserse bergdorp Davos voor het World Economic Forum. Deze week vinden er iedere dag tientallen sessies plaats rondom het centrale thema: duurzame ontwikkeling. De Amerikaanse president Donald Trump, de Duitse bondskanselier Angela Merkel, de Prince of Wales en wef-oprichter Klaus Schwab houden toespraken, Greta Thunberg en Al Gore nemen deel aan paneldiscussies over de dreigende klimaatverandering. Ook het Nederlandse kabinet wil zich laten gelden op dit prestigieuze podium, met een flinke delegatie. Eerder in de week zijn de ministers Bruno Bruins voor Medische Zorg en Sigrid Kaag voor Buitenlandse Handel al ingevlogen, vandaag zijn premier Mark Rutte, minister van Financiën Wopke Hoekstra en minister van Milieu en Wonen Stientje van Veldhoven gearriveerd. Eerdere jaren overnachtten de Nederlandse ministers in het oubollige Hotel Parsenn in het hart van het bergdorp, maar deze keer bivakkeren ze veertig kilometer verderop in het hippe skihotel Revier Mountain Lodge in het dorpje Lenzerheide, omdat de prijzen in Davos tot astronomische hoogten zijn gestegen. Ze rijden dagelijks op en neer, ruim drie kwartier met de bus. Sigrid Kaag, als oud-diplomaat gewend aan fraaie hotels als het King David in Jeruzalem, spreekt met enig misprijzen over het ‘jongerenhotel’ waar ze voor de gelegenheid geherbergd zijn, maar Mark Rutte roept: ‘Gezellig hoor!’ als journalisten hem ernaar vragen.
Vanavond in Davos gaat de gehele Nederlandse kabinetsdelegatie in gesprek met Nederlandse ondernemers over het belang van een duurzame economie. In een zaaltje in hotel Derby, waar de Nederlandse multinational dsm een reeks eigen sessies organiseert, nemen Rutte, Hoekstra, Bruins, Kaag en Van Veldhoven gezellig roezemoezend plaats op het podium, samen met koningin Máxima, speciaal pleitbezorger van inclusieve financiering voor de Verenigde Naties, en Feike Sijbesma, vertrekkend bestuursvoorzitter van dsm, die als gastheer fungeert. Terwijl Stientje van Veldhoven een verhaal afsteekt over de unieke publiek-private samenwerking in Nederland om wonen duurzamer te maken, staren Wopke Hoekstra en Sigrid Kaag stoïcijns voor zich uit. Mark Rutte zit intussen geintjes te maken met een grinnikende Feike Sijbesma. Bruno Bruins heeft er al twee dagen van bilaterale gesprekken met collega-ministers en ceo’s van grote farmaciebedrijven op zitten. Tijdens de sessie in het zaaltje van dsm moet hij zijn best doen niet in te dommelen.
Dezelfde dag hebben ambtenaren van het ministerie van Volksgezondheid namens minister Bruins een brief aan de Tweede Kamer verstuurd over het coronavirus dat al sinds december rondwaart in de Chinese stad Wuhan, en dat doet denken aan sars: het virus dat in 2003 in Azië om zich heen greep. De afgelopen weken zijn honderden Chinezen in korte tijd besmet met een raadselachtige, dodelijke longontsteking. Ook in Nederlandse media verschijnen al weken verontrustende berichten over de mysterieuze longziekte. Bruins zag ze voorbijkomen, in het mapje dat iedere ochtend voor hem klaarligt op het ministerie. Voor de Chinese regering is het nu ‘alle hens aan dek’, meldde de nos half januari. De Volkskrant: ‘Zijn we getuige van een nieuwe killer?’
Maar Bruins vertrouwt op de sussende rapporten van zijn topambtenaren, die zich baseren op berichten van het rivm, de World Health Organization en de Chinese autoriteiten. Op 22 januari schrijft de minister vanuit Davos aan de Kamer: ‘Er zijn sterke aanwijzingen dat de besmettingen verband houden met een markt waar levende dieren werden verkocht’, ‘Het virus lijkt niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar’, en: ‘De kans is klein dat het virus naar Europa komt.’
Op de podia en in de wandelgangen van het World Economic Forum in Davos reppen de Nederlandse ministers met geen woord over het coronavirus, ze worden geheel in beslag genomen door hun afspraken met topondernemers en internationale collega’s, en de gezamenlijke boodschap die ze hebben afgesproken: de duurzame ontwikkelingsdoelen waarmee Nederland kan worden neergezet als ‘innovatief, ondernemend en open land met een uitstekend vestigingsklimaat’.
Terwijl Bruins, Rutte, Hoekstra, Kaag en Van Veldhoven de volgende ochtend aan het ontbijt zitten in Revier Mountain Lodge, gezellig babbelend over de wintersport — vooral Rutte en Hoekstra zijn regelmatig in Zwitserland gaan skiën — wordt in Wuhan een zware lockdown afgekondigd: elf miljoen inwoners van de stad gaan gedwongen in quarantaine, korte tijd later gevolgd door vijftig miljoen mensen in de omringende provincie. Trein- en vliegverbindingen worden gesloten, de uitvalswegen gaan dicht. Aan de rand van de stad wordt in allerijl een noodziekenhuis van 25 000 vierkante meter gebouwd om doodzieke patiënten op te kunnen vangen.
Op hetzelfde moment dat de bewindslieden in Zwitserland aan het ontbijten zijn, gaat Hugo de Jonge, minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, langs op de Da Costaschool in Rotterdam-Zuid, waar hij ooit adjunct-directeur was. Stralend gaat hij zitten op een krukje, helemaal rock-’nroll met zijn gesoigneerde kuif, donkere pak en schoenen met Delftsblauw motief, en leest hij een schare kindertjes voor uit het prentenboek Moppereend. Na afloop van het bliksembezoek maakt de minister met een stralende glimlach een selfie, de kindertjes juichend op de achtergrond. Later die dag debatteert hij urenlang in de Tweede Kamer over het in de Jeugdwet opgenomen woonplaatsbeginsel, tussendoor spreekt hij met zijn ambtenaren over de strijd tegen de eenzaamheid in de verpleeghuizen. Ook voor Hugo de Jonge is corona ver weg: niet meer dan een krantenbericht uit een andere wereld.
Intussen organiseert Hans de Boer, voorzitter van werkgeversorganisatie vno-ncw, in de Malietoren in Den Haag een speciale sessie met Nederlandse bedrijven die belangen hebben in China. Uitvoerig praten ze over de ‘knelpunten’ die de corona-uitbraak in Wuhan kan opleveren voor de export naar China en de import van Chinese toeleveranciers naar Nederland. Wat betekent dat voor het zakelijk verkeer, en voor de omzet? Maar niemand aan tafel komt op de gedachte dat het virus zelf wel eens naar Nederland zou kunnen komen: daar geven de geruststellende berichten van de World Health Organization en het rivm geen aanleiding toe.
In die onbekommerde derde week van januari hebben Bruno Bruins, Mark Rutte, Wopke Hoekstra, Sigrid Kaag, Feike Sijbesma, Hugo de Jonge en Hans de Boer geen idee wat er op hen afkomt, en hoezeer hun levens en die van alle andere Nederlanders in het komende jaar bepaald zullen worden door het virus uit Wuhan.
Achteraf kan Hans de Boer zich wel voor z’n kop slaan. We dachten dat we goed bezig waren, denkt hij anderhalve maand later als het virus in Nederland rondwaart en in steeds meer landen code rood wordt afgekondigd. Maar we waren ziende blind.

© Thijs Broer en Peter Kee