Leesfragment: Straks komt het

28 augustus komt het boek! K. Schippers nieuwe roman Straks komt het. Wij publiceren voor!

We rennen terug, zover dat gaat. Ik let op het blauwe pak van meneer Sluiter en op de bloesjes van een paar jongens en dat is nog een heel werk. Steeds verdwijnen ze tussen de andere vluchtende mensen en even later achter de mensen die naar ons toe lopen. Misschien hebben die de schoten nog niet gehoord.

Voor K. Schippers, destijds bijna negen jaar, kwam er met de Bevrijding in 1945 in één klap licht en vrolijkheid: film, jazz, technicolor, alles kreeg kleur. In Straks komt het volgt hij de routes van zijn jeugd, Kurt Schwitters’ vlucht voor de nazi’s en zijn eigen nooit-aflatende liefde voor George Gershwin, The American Songbook en de crooners. Op schipperiaanse wijze verweeft hij reis en herinnering, als hommage aan de bevrijders.

N.B. Eerder publiceerden we voor uit Tot in de verste hoeken, Niet verder vertellen, Voor jou, Op de foto, De bruid van Marcel Duchamp.

Wat je aanraakt

Loop langs de lijstenmaker, een telefoontje is me te weinig, wil de foto van m’n dochter zien, al dan niet op het glas.
Hij heeft de foto al en ik zie niet eens waar hij vandaan komt, vingervlug in z’n eigen omgeving.
‘Het moet nog even rusten,’ zegt hij.
‘Hij staat hier nu toch al een tijd.’
‘Je zag je dochter ook niet groeien.’
‘...nee.’
‘...vraag me sinds Doortje van alles af,’ gaat hij verder.
‘...zoals...?’
‘...de tast bij handelingen die je weer vergeet...’
‘Een deur op slot doen?’ probeer ik.
‘Ja, dat... een bril ergens neerleggen...’
‘...jas laten stomen en je paspoort zit er nog in...’
‘...als ik in mijn eigen zaak ergens naartoe loop...’
‘...een map, een bus verf...’
‘...vernis, een litho... is ’t net of m’n huid zich dat herinnert...’
‘...niet alleen je ogen...’
Ik zeg dat Rügen wel iets heeft opgeleverd, ‘Schwitters ging in Sellin al naar het noorden, als je van z’n woonplaats Hannover uitgaat.’
‘Reizen voor werk...’
‘Hij vluchtte jaren na Sellin nog verder naar het noorden, eerst naar Oslo.’
‘En daar bleef hij?’
‘Een paar jaar later moest hij weer vluchten...’
‘...waarheen...?’
‘...per boot naar Engeland, voor de Duitsers... samen met een paar witte muizen...’

Op de terugreis naar Amsterdam zagen we hoe het licht verandert, boven de velden aan weerszijden van de weg met af en toe een rij bomen of een paar kerktorens, net of je in dit deel van het bestaan nauwelijks hoeft voor te komen. Het knapt zijn aanwezigheid wel alleen op.
We zijn na Rügen toch nog naar Hannover gegaan. Schwitters is er geboren en ontving er veel gasten. Uit Nederland kwamen de pedagoge Suze Lutter en Hans Freudenthal, wiskundige. Ze hadden Kurt in Noorwegen leren kennen, Hans moest er in 1934 naar een mathematisch congres.
De nevel was zo grijs dat het leek of die tint bij Osnabrück wordt gemunt en zich van daaruit over de wereld verspreidt. De ruimte als film noir. Je kon het grijs aanraken, dun en nabij, en toch bleef het ook een eind van je af. De ijlte om ons heen ging op in een ander begrip, horror vacui, de niet-vorm van de tast.
Hier kan ik iets van Schwitters invoegen uit 1922, net voor Rügen, je hoeft het niet helemaal te vertalen.

Alfabet op de rug gezien

Of een ander gedicht, met de betekenis onder de sluier.

Laat ze maar achter elkaar staan, dan kies ik later nog wel.

Die middag belt Doortje, ze mag vanavond optreden in het kleinste theater van de stad, plotseling, nu moet ze nog publiek zoeken. Ze dacht aan mij, een hoogleraar in de kwantummechanica heeft afgezegd. Ze doen er van alles.
Als ik het theatertje in een steeg van de Jordaan binnenloop is er nog niemand. ‘Denk je nog veel aan de tast,’ lacht Doortje, ‘daar gaat muziek nou over.’
‘Hoe dan?’, we lopen door de zaal, je bent er gauw doorheen, zo klein is het.
Ze begint te zingen, niet te hard, het past bij de sterkte van de zaal,

Hij leerde
haar te strelen,
maar toen hij het
eindelijk kon,
was ze er niet meer

...een oefening, ze gaat achter de piano zitten en speelt het nog eens.
‘Uit het Engels?’ vraag ik.
‘’t Is van Dorothy Fields... (staat op) ...he learned to touch her...’
‘...wordt het nou groter...’
‘...komt door het zingen... but when he could...’
Ze loopt naar een vriendin die binnenkomt, is wat er hier over ons staat nog steeds te groot? Ik zeg er iets over tegen Doortje, om er nou mee door te gaan.
‘Zo dan?’
‘Nu is het weer te klein, geloof ik.’
‘De typografie is jouw kleding...’ zegt de vriendin.
‘Als hij het nou anders wil,’ zegt Doortje.
‘Het past je... jij bent hier toch de baas...’
‘...she disappeared,’ zingt ze en loopt naar een ander toe.

Het wordt nog druk in de kleine ruimte. Doortje is niet zenuwachtig, ze praat met vriendinnen, geen afstand tot het publiek, ze mogen haar meteen zien.
‘I See Your Face Before Me’, ze is gaan zitten en speelt het, herken het, al bij de intro, een paar klanken voor het begint, ‘the unreal from the real thing / is hard to know’, een voorschot en dan komt het,

I see your face before me
crowding my ev’ry dream

...groot bereik heeft ze niet, ieder woord is raak.

There is your face before me
you are my only theme

Weet niet eens wat ze heeft laten inlijsten of haalde ze iets op?

It doesn’t matter where you are

...zo mooi ernstig, openbaar en besloten, iets tussen Anita O’Day en Blossom Dearie in, ze zingt het en zingt het niet, spreekt het, nee, ze zegt het,

I can see how fair you are

...of het American Songbook eindelijk voor zichzelf opkomt, je hoort het niet vaak meer. De kolos van Prora en dan de bevrijding, in één klap was het er, film, jazz, technicolor, alles kreeg kleur.

If you could share the magic,
if you could see me too

...Na de bevrijding was elk lied... maakte elke song m’n leven, het American Songbook heeft ons bevrijd.
Een paar jaar later, de kroning van Elizabeth, 2 juni 1953, de school mocht in de tafeltenniszaal helemaal boven naar de radio luisteren. Het stortregende, ‘Singin’ in the Rain’, iedereen zong het in Londen, op straat. Dit was onze poëzie, al noemde niemand het zo, het kwam regelrecht uit de bioscoop.

[...]

© 2018 K. Schippers