Leesfragment: De nieuwe zijderoutes

23 november 2018 , door Peter Frankopan

| |

De Nederlandse vertaling door Jan Sietsma, George Pape en Jan Wynsen van De nieuwe zijderoutes van Peter Frankopan verscheen op 15 november. Lees bij ons een uitgebreid fragment!

In De nieuwe zijderoutes beschrijft Peter Frankopan het heden en de toekomst van een wereld die drastisch aan het veranderen is. We volgen de opkomende zijderoutes naar het oosten, van Europa naar China via Rusland en het Midden-Oosten. In de westerse wereld overheersen in dit Brexit- en Trump-tijdperk begrippen als versnippering en isolatie. Dit staat in schril contrast met wat er sinds 2015 langs de zijderoutes gebeurt: de banden zijn versterkt en de onderlinge samenwerking is groter geworden. Er staan geen westerse landen in de top tien van snelst groeiende economieën in 2017, en dat is al tien jaar zo. Europese voetbalclubs hebben Chinese en Russische eigenaren, Qatar organiseert in 2222 het WK, Franse wijngaarden zijn in Chinese handen, een Iraanse zakenman die een appartement had gehuurd in Istanbul dat hem beviel, kocht het hele flatgebouw. Vanuit zijn unieke invalshoek kijkt Peter Frankopan naar het netwerk van relaties langs de nieuwe zijderoutes en laat zien wat het effect zal zijn van deze voortdurende verschuivingen in het machtscentrum, iets wat in het Westen zelden terug te vinden is in de krantenkoppen. Dit belangrijke en uiteindelijk hoopvolle boek zet de schijnwerpers op thema's waar ons voortbestaan van afhangt.

De opkomst van het Oosten

Vijfentwintig jaar geleden, toen ik op het punt stond af te studeren, leek het een heel andere wereld. De Koude Oorlog was voorbij, wat tot hoop op vrede en voorspoed leidde. ‘De heroïsche verrichtingen van Boris Jeltsin en het Russische volk’ hadden Rusland op het spoor van hervormingen en democratie gezet, zei president Bill Clinton in 1993 bij een ontmoeting met de Russische president in Vancouver. Het vooruitzicht van een ‘Rusland dat weer ondernemend en welvarend [zal] worden’, was gunstig voor iedereen, zei hij.
Het was ook een hoopvolle tijd in Zuid-Afrika, waar moeizame onderhandelingen om de apartheid te beëindigen zo ver waren gevorderd dat het Nobelcomité de Nobelprijs voor de Vrede in 1993 toekende aan F.W. de Klerk en Nelson Mandela voor hun ‘bijdrage aan de vreedzame beëindiging van het apartheidsregime en voor het leggen van de grondslag voor een nieuw en democratisch Zuid-Afrika’. Dat veel van Mandela’s vertrouwelingen hem hadden aangespoord om de prijs niet te aanvaarden, omdat hij hem moest delen met de man die ‘zijn onderdrukker’ was, werd pas jaren later openbaar. Het was namelijk Mandela’s overtuiging dat vergeving een wezenlijk deel van verzoening is.
Het zag er veelbelovend uit op het Koreaanse schiereiland, waar in een evenbeeld van de Singapore-top uit 2018 op hoofdlijnen een akkoord werd bereikt tussen de VS en Noord-Korea over de vreedzame hereniging van Korea en over een pad naar denuclearisatie, een akkoord dat werd ontvangen als een belangrijke stap richting non-proliferatie en een veiliger regio en dito wereld.
In 1993 kwamen ook China en India tot een belangrijke overeenkomst, die het raamwerk vormde om de grensgeschillen te beslechten die al drie decennia een bron van rivaliteit en bitterheid waren. De landen kwamen verder overeen om het aantal troepen aan de grens te verminderen en om samen te werken tot een uitkomst was bereikt die wederzijds aanvaardbaar was. Dat was voor beide landen belangrijk, omdat hun politieke leiders economische expansie en liberalisering hoog in het vaandel droegen. In China had Deng Xiaoping onlangs een reis door de zuidelijke provincies ondernomen om op snellere hervormingen aan te dringen en zich van onbuigzame personen te ontdoen die tegen liberalisering van de markten waren; in het communistische China was in 1990 in Shanghai de beurs geopend.
De transformatie van Zuid-Korea was al veel langer aan de gang. In de jaren zestig was het land een van de armste ter wereld, zonder grondstoffen en gelegen in het uiterste oosten van Azië. De transformatie in een economische supermacht, met bedrijven als Samsung, Hyundai en de Hanwha Corporation – ieder met een waarde van meer dan 100 miljard dollar – maakte dat commentatoren Zuid-Korea ‘het meest succesvolle land in de wereld’ noemden.
Net als elders, werd ook in het India van de vroege jaren ’90 op groei aangedrongen, hoewel vrijwel niemand veel verwachtte van een klein softwarebedrijf dat in februari 1993 in Mumbai ternauwernood zijn aandelen genoteerd kreeg omdat investeerders bang waren dat ze hun geld niet zouden terugkrijgen. Ondanks zijn omvang en potentieel was India een economische dwerg. De technologiesector was klein en bestond nog maar kort. Wie zo dapper was om aandelen van Infosys Technologies te kopen, deed er goed aan ze vast te houden. Over het kalenderjaar 2017 noteerde het bedrijf in maart 2018 een winst van 2,6 miljard dollar – en qua omzet meer dan 10 miljard dollar. De aandelen waren vierduizend keer meer waard dan een kwart eeuw geleden.
Ook de oprichting van een nieuwe luchtvaartmaatschappij in een kleine Golfstaat leek niet veelbelovend. In november 1993, twee maanden na de oprichting, begon Qatar Airways met zijn vluchten. De meesten gingen ervan uit dat het een bescheiden maatschappij zou blijven met een paar lokale routes en weinig klanten. Inmiddels heeft het bedrijf een vloot van ruim tweehonderd vliegtuigen, meer dan 40.000 medewerkers en vliegt het naar meer dan 150 bestemmingen. Het heeft handenvol onderscheidingen gewonnen, iets wat vijfentwintig jaar geleden slechts door heel weinig mensen voor mogelijk werd gehouden. Ook werd Qatar Airways de grootste aandeelhouder in de International Airlines Group (de eigenaar van British Airways, Iberia en Aer Lingus) en bezit het een aandeel van 10 procent in Cathay Pacific. In april 2018 ging het ermee akkoord om 25 procent van de aandelen van de Internationale Luchthaven Vnoekovo in Moskou te kopen, het op twee na grootste vliegveld van Rusland.
Het jaar 1993 bracht natuurlijk niet alleen maar goed nieuws: bij het World Trade Center in New York werd een autobom tot ontploffing gebracht en in Mumbai kostte een reeks gecoördineerde bomaanslagen aan 250 mensen het leven. Sarajevo, een stad die al beroemd was om de aanslag op Franz Ferdinand en de opmaat tot de Eerste Wereldoorlog in 1914, werd door Bosnisch- Servische troepen belegerd, een belegering die langer zou duren dan de Slag om Stalingrad in de Tweede Wereldoorlog. Scènes van sluipschutters die op burgers schoten terwijl deze de straat overstaken, werden gangbaar, net als de verschrikkelijke beelden van de vernietiging die veroorzaakt werd door mortieren die vanuit de nabijgelegen heuvels op de stad werden afgevuurd. De terugkeer van concentratiekampen en van genocide in Srebrenica en Gorazde halverwege de jaren 1990 wezen er snoeihard op dat zelfs de gruwelijkste lessen uit het verleden gemakkelijk vergeten kunnen worden.
Andere verwikkelingen in de vroege jaren 1990 deden vertrouwder aan. Zo werd de Britse politiek door venijnige debatten over het lidmaatschap van de Europese Unie en de roep om een referendum bepaald, wat bijna tot de val van de regering leidde en waardoor premier John Major leden van zijn eigen kabinet bastards noemde.

Deze gebeurtenissen behoren allemaal tot het recente verleden. Het is niet lang geleden dat ze plaatsvonden en toch doen ze aan alsof ze bij een andere tijd en een ander tijdperk horen. Ik luisterde naar het album Pablo Honey van een veelbelovende nieuwe band, Radiohead geheten, toen ik in de zomer van 1993 mijn studie afrondde. Maar ik kon niet weten dat het meest profetische nummer van dat jaar niet ‘Creep’ was (dat via Spotify inmiddels meer dan 250 miljoen keer is beluisterd), maar een nummer dat dat jaar een Oscar won. ‘A whole new world,’ beloofde Aladdin aan Jasmine, ‘a new fantastic point of view.’ Inderdaad, gaf ze toe: ‘A whole new world, a dazzling place I never knew.’ Een nummer dat gebaseerd is op een verhaal uit en gesitueerd is in het verleden van de zijderoutes, voorspelde de toekomst van de wereld.

[...]