Leesfragment: Wildcamera

1 juni wordt Wildcamera, de zesde bundel van Martin Reints, op het Spui gepresenteerd. Wij publiceren voor!

Wildcamera is de zesde bundel van Martin Reints. Gedichten over een rit met de metro, een Japanse waaierverzamelaar, ganzen boven een moeras, de Prinsengracht, twee regisseurs op bezoek bij een dramaturg, Lucebert als visser en een wildcamera die dronken steenmarters filmt. Gedichten waarin de hele wereld een rol speelt en waarin je zonder het te merken wordt meegesleept naar de meest onverwachte uithoeken.
Behalve gedichten staan er in Wildcamera korte prozastukken over beeldende kunst, Marten Luther King en Wallace Stevens, en een essay over wat er in je hoofd gebeurt als je gaat ijsberen. Reints op zijn best: gewone woorden, onbeduidende gebeurtenissen en mijmeringen, maar van een grote betovering.

Kartonnen koffiebeker

Omgeven door kantoorartikelen,
zelf gezeten op een kantoorartikel, en aan een kantoorartikel

niets dan kantoor om hem heen,
en in hem

tussen hem en wat hem omgeeft: alleen zijn lenzen

waardoor hij rustig inzoomt:
op het schrijfgerei, op het stempelkussen
op de perforator

als de trein afremt
begint er een lege kartonnen beker over de grond te rollen

rolt heen en weer, komt stil te liggen
haar stem heeft zo’n vibrato dat het lijkt
of er kunstmatig een echo aan was toegevoegd

en hij zegt weinig tot niets, hij heeft een hese stem,
als van een duivenmelker

nu zoomt hij in op het
geleidelijk tot stilstand gekomen externe geheugen

dat onzichtbaar vastzat aan een van zijn kantoorartikelen.

 

Nachtmuziek

Aan zijn nieuwe omgeving went snel de in
de onder de buitenkraan geplaatste emmer afgedaalde
spin

de bananenvliegen in de compostbak vliegen
vliegen in de compostbak in het rond

dat zie ik niet, dat weet ik

de hommel
die overdag zoemt als een piano en vliegt als een cello
is naar zijn oude nest teruggegaan

en slaapt
en droomt als hommels dromen
van de blauwe maan, een week geleden

we zijn in de schaduw
die de aarde het heelal in werpt.

 

Ons apenbrein

Chimpansees blijken hun ontbijt te plannen. Het liefst eten ze vijgen, net als alle andere fruiteters in het regenwoud. Als ze weten dat ze morgenochtend vijgen kunnen plukken, kiezen ze vanavond voor het slapen een boom uit die op de route ligt. En morgen staan ze voor zonsopgang op, want met vijgen moet je er op tijd bij zijn. Normaal slapen ze tot het licht is, want het donkere woud is gevaarlijk.

Karline Janmaat heeft maandenlang chimpansees op hun tochten gevolgd. Ze noteerde wie ze tegenkwamen, waar ze sliepen, hoe laat ze wakker werden. ‘Het bijzondere is dat chimpansees plannen onderbreken met andere activiteiten, zoals het klimmen in de boom, het bouwen van het nest en het slapen. Ze plannen hun ontbijt voor de volgende dag, net zoals wij in een bepaald café afspreken om te ontbijten terwijl we de avond ervoor eerst nog een boek lezen of een film kijken en daarna gaan slapen.’

Ik las het in de NRC. De schrijver van het artikel, Hendrik Spiering, legt in een terzijde uit dat het brein een reactiemachine is. Daarmee reageren we snel en routineus. Zo rijden we in onze auto’s. Maar we kunnen ook ’s ochtends bedenken dat we aan het eind van de mid dag een boodschap willen doen op de terugweg. Dan maken we bewust het plan van de vaste route af te wijken. Nemen we ’s middags toch de vaste route, dan gaat er een traag signaal af: nee, fout, even omrijden voor de boodschap.

Dit is het model van de neuroloog Antonio Damasio. Volgens Damasio laten we ons in veel situaties leiden door snelle niet-bewuste processen. Maar daarnaast is er een tweede systeem aan het werk, dat hij ‘traag denken’ noemt. Dan is de overlegmodus aan het werk. Je maakt je los van de omgeving, je stelt de onmiddellijke reactie uit, en je stelt je voor hoe je iets doet wat tegen het automatisme in gaat.

Dat we een snelle onbewuste reactie hebben op de dingen om ons heen en daarnaast het trage denken waarmee we plannen maken, lijkt me een elegant en voor de hand liggend onderscheid. Ik liep er al een paar dagen aan te denken, toen ik volgens een bewust plan en na een routineuze en onbewust gemaakte autorit de opening van een tentoonstelling bijwoonde: schilderijen van Peter B. van Houten in Dokkum.

Van Houten schildert landschappen en portretten. Zijn landschappen brengen onaanzienlijke omgevingen in beeld, meestal gezien vanuit rijdende auto’s of treinen. Vlekkerig, voor een deel onduidelijk en eigenlijk abstract. Links iets wat wel een tankstation zal zijn, rechts van het midden een aantal lichten, waarschijnlijk wegverlichting, helemaal rechts vooral donkerte. Zo zie je de wereld als je er ’s nachts doorheen scheurt. Je oog krijgt niet de kans ergens op in te zoomen. De voorgrond is vaag, maar op de horizon zijn de dingen scherper dan wanneer je ze in stilstand bestudeert.

Wat Van Houten doet, past in de Nederlandse schildertraditie. Hoewel hij figuratief werkt, gaat het niet om de voorstelling maar om de waarneming. Wat zien onze ogen wanneer we om ons heen kijken? Er is zonder onderbreking krankzinnig veel om ons heen. Wat te schilderen? Hij zegt dat hij die beslissing neemt in een vlaag van lucide woede. Dat is helderheid en roes tegelijk. Een kruispunt met verkeerslichten, iemand die aan tafel zit, een schip op een rivier.

Bij het schilderen spelen altijd twee dingen: het snelle zien en het trage kijken. Het snelle ongecontroleerde waarnemen van de chaos om ons heen in zijn voortdurende veranderlijkheid. Waarbij je plotseling kiest: dit ga ik schilderen. En vervolgens het langzame kijken: hoe zie je de diepte, hoe zie je een langsflitsend benzinestation, hoe zie je een hand die een glas aan het pakken is.

Het komt overeen met de snelle reactie op de omgeving en het trage denken waarmee chimpansees en mensen plannen maken. Kennelijk werken onze ogen zo en werkt ons brein zo. We zien een beweeglijke wanorde, en ineens beslissen we over welke details we langzaam na gaan denken. Waarmee we enige orde scheppen, voor zo lang het duurt.

 

© 2017 Martin Reints