Recensie: Mijn boek van het jaar: Paul Lynch, Lied van de profeet

Het moet raar lopen als ik niet net mijn boek van het jaar heb dichtgeslagen. Lied van de profeet van Paul Lynch is een donkere, poëtische stomp in je maag. Een soort prequel van 1984 met een beginnend totalitair regime en een moeder die er alles aan doet om haar gezin bijeen te houden. Huiveringwekkend goed!

• Lees ook een fragment uit Lied van de profeet

En dat komt ook omdat Lied van de profeet (Prophet Song, de Booker Prize-winnaar, voortreffelijk vertaald door Tjadine Stheeman en Lidwien Biekmann) eigenlijk een klein verhaal is: het gaat over een gezin. Maar we volgen dat gezin in een samenleving die afglijdt naar een stalinistische staat, een totalitaire controlestaat. Die overheid heeft geen gezicht, behalve in haar ordetroepen, maar haar acties grijpen al heel snel in bij de familie Stack. Vader is vakbondsman, hij is kritisch en wordt opgepakt.

‘Mevrouw Stack, ik ben hier de baas, mijn naam is Dermot Connolly en ik ben gedetacheerd door het ministerie van Justitie, dit is het benodigde formulier, F107, u hoeft dat alleen maar in te vullen en vervolgens moet u een gesprek aanvragen, dat duurt hooguit enkele weken, kan ik u verder nog ergens mee van dienst zijn? Ze gaapt het gezicht aan dat maar één enkele uitdrukking lijkt te kennen, de kleurloze ogen, de mond en wat die zegt, ook al gaat de mond niet open: uw man is in hechtenis genomen, mevrouw Stack, u wordt beschouwd als een veiligheidsrisico. Op dat moment krijgt ze de sterke gewaarwording dat achter haar een wild dier naar binnen is geslopen en nu heen en weer loopt door de ruimte, ze pakt het formulier, vouwt het langzaam op en stopt het in haar tas. Ondertussen ziet ze dat de man opstaat en ze hoort de geruisloze passen van het dier, ze voelt de penetrante adem langs haar hals strijken, ze durft zich niet om te draaien. De zwijgende, zittende gezichten die staren naar telefoons.’

Het is geweldig hoe Lynch hier de emotie van de moeder verbeeldt, fysiek maakt. Vader verdwijnt uit het verhaal, en dat versterkt de onzekerheid voor moeder en de vier kinderen. De samenleving wordt bovendien steeds benauwender. Als weifelachtige voice of reason treedt af en toe grootvader op, haar vader, die aan het dementeren is. Zijn verergerende toestand is een andere rode draad. Op een helder moment zegt hij:

‘Over Mark, zegt hij, we hadden het over Mark en over je werk voordat je me in verwarring bracht met die onzin, je moet uitgaan van de situatie zoals die is, overal in het land groeit het gewapend verzet, soldaten deserteren en sluiten zich aan bij het vrije leger of hoe het mag heten, dienstplichtontduikers worden zonder pardon doodgeschoten, het aantal rebellen wordt steeds groter en Mark wil zich bij hen aansluiten, dat is wat zijn hart hem ingeeft, en wat je werk betreft, over drie maanden is er helemaal geen economie meer, dus ik zou me maar geen zorgen maken, nu is het tijd om in actie te komen voordat de grenzen dichtgaan, je moet de kinderen het land uit zien te krijgen, ga naar Engeland, Eilish, of ga naar Áine in Canada, ze hebben je adres in de krant afgedrukt, je zoon is publiekelijk te schande gemaakt en staat op de arrestatielijst. Hij kijkt omlaag naar zijn handen en schudt langzaam zijn hoofd. Je kunt de wind niet tegenhouden, zegt hij, en de wind gaat dit land omverblazen, maar maak je alsjeblieft geen zorgen om mij, ik zal me wel redden, niemand die het een ouwe man lastig gaat maken.’

Je kunt de wind niet tegenhouden, of wel? Inderdaad, de oudste zoon sluit zich aan bij de tegenbeweging. En inderdaad, het wordt steeds moeilijker om aan eten te komen, zeker voor iemand als deze moeder, die haar baan kwijtraakt wegens de politieke omstandigheden. De inflatie is krankzinnig, de zwarte markt bloeit. Een burgeroorlog is in de maak, en op een gegeven moment komt het huis van de familie zelfs letterlijk in de vuurlinie te liggen.

En moeder gaat tot het uiterste om het gezin bijeen te houden, ze blijft vasthouden aan haar oude ideeën van rechtvaardigheid, ze blijft zeggen: het komt wel goed. En: het zal toch niet zover gaan? Tot hoe ver kan zij gaan? De dreiging neemt toe, de sfeer wordt grimmiger, dit boek is een dystopie. Maar Lied van de profeet voelt als veel meer nú dan 1984, veel realistischer, dit is Trump aan de macht, een paar knokploegen en verdeeldheid onder de bevolking. Echt, eng en heel goed.

Jesse Keff werkt bij Athenaeum Boekhandel bij de klantenservice en de administratie.