Recensie: Hoe opium de geschiedenis veranderde: lees Amitav Ghosh' Smoke and Ashes

Amitav Ghosh is een uitmuntende historicus en schrijver naar wiens nieuwe boeken ik altijd reikhalzend uitkijk. Het werk van Ghosh - zowel fictie als non-fictie – concentreert zich op Azië en de Indische oceaan als het toneel van de wereldgeschiedenis. Zijn nieuwste boek, Smoke and Ashes, is dan ook het historisch verantwoorde addendum van de Ibis-romantrilogie, en tegelijkertijd een aanvulling op het zeer succesvolle The Nutmeg’s Curse (De vloek van de nootmuskaat).

Door de geschiedenis van de nootmuskaat - waarin de verwoesting van de aarde en de niet Europese medemens door het kolonialisme werd blootgelegd – confronteerde Ghosh zijn lezers al met de verstrengeling van de huidige klimaatcrisis en het Europese imperialisme. Tegen een mechanistische visie op de wereld, die de natuur (maar ook de voormalige gekoloniseerden) reduceert tot bron van onze behoeftes, pleitte Ghosh voor een meer bezielde levenshouding die nadruk legt op de verwevenheid van de mens met haar omgeving. Dit pleidooi resoneert ook nadrukkelijk in Smoke and Ashes; volgens Ghosh was opium ‘a historical force in it’s own right’ die de menselijke geschiedenis blijvend gevormd heeft.

Met Smoke and Ashes toont hij hier de andere kant van de Ibistrilogie, waarvoor hij jarenlang onderzoek deed naar de levens van contractarbeiders en andere ‘gewone’ mensen in de Aziatische geschiedenis. Het vernieuwende van Ghosh’ werk is dat hij niet-menselijke actoren ziet als fundamentele drijvende krachten achter de geschiedenis en de levens van zijn fictieve karakters. Opium, volgens Ghosh het belangrijkste en misschien wel krachtigste medicijn in de menselijke geschiedenis, is een lens waardoor hij de geschiedenis van kolonisatie, handel en botanische innovatie helder in beeld brengt.

Net als in de Ibistrilogie benadrukt Ghosh in dit boek de nabijheid van China in de geschiedenis van het Indiase subcontinent. Voorheen gelegen achter ‘A himalaya of the mind’ ontdekte de auteur hoe China en het Indiase continent met elkaar verweven raakten door de economie en geopolitieke belangen die schuil gaan achter commoditeiten zoals thee en papaver (de plant waaruit opium wordt gewonnen). Kortom: Ghosh is er wederom meesterlijk in geslaagd om middels een spannend verhaal, met vernieuwende perspectieven, te laten zien hoe de geschiedenis niet alleen wordt gedicteerd door de mens.

Wietse de Jonge is boekverkoper Geschiedenis, politiek en economie bij Athenaeum Boekhandel Spui. Hij beheert ook de categoriepagina Geschiedenis en schrijft de geschiedenisnieuwsbrief.